وضع هیئت اسم فاعل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وضع
هیئت اسم فاعل در دو معنا به کار رفته است: ۱.
موضوعٌ له هیئت اسم فاعل؛ ۲. چگونگی ارتباط
ذات و
مبدأ اشتقاق. این بحث در
اصول فقه کاربرد دارد.
هیئت اسم فاعل برای دلالت بر نسبت و ارتباط بین ذات و مبدأ وضع شده و دارای
معنای حرفی است و نسبت موجود در آن،
نسبت ناقصه می‌باشد؛ برای مثال، «ضارب» برای دلالت بر چگونگی ارتباط و نسبت بین ذات (شخص زننده) و مبدأ (زدن) وضع شده است.
اصولی‌ها پس از پذیرش لزوم مغایرت بین
ذات و
مبدأ به شکل
تغایر مفهومی (به عقیده برخی) و یا
تغایر حقیقی (به باور برخی دیگر)، در چگونگی ارتباط بین ذات و مبدأ، به شرح زیر، اختلاف نموده‌اند:
۱. برخی معتقدند ارتباط مبدأ و ذات باید به نحو «قیام» باشد؛ یعنی مبدأ،
قیام به ذات داشته و قیامش هم
حلولی باشد؛
۲. برخی می‌گویند: این قیام هم شامل قیام حلولی مثل «عالم» و هم
قیام صدوری مثل «ضارب» می‌گردد؛
۳. مرحوم «
صاحب فصول» اعتقاد دارد دایره قیام وسیع بوده و شامل هر نوع قیامی، چه صدوری، چه حلولی و چه غیر آن‌ها می‌گردد؛
۴. مرحوم «
آخوند خراسانی» معتقد است رابطه بین ذات و مبدأ به صورت اتصاف و تلبس است که قیام حلولی، صدوری و غیر آن‌ها مثل اتصاف به
مکان یا
زمان یا آلت بودن را شامل می‌شود؛
۵. مرحوم «
امام خمینی» شکل ارتباط را به صورت واجدیت می‌داند؛ برای مثال، «
مالک» یعنی ذات واجد
ملکیت و «
عالم»، یعنی ذات واجد
علم.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوين توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي، برگرفته از مقاله «وضع هیئت اسم فاعل».
