• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

میرزا توله گان تولا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



میرزا تُولَه گان، معروف به ‌تَوَلاّ، شاعر و نویسنده مقالات سیاسی و از بنیانگذارانِ مجله طنزآمیز مُوشْتُوم چاپ تاشکند می‌باشد.



در ۱۳۰۰/۱۸۸۳ در شهرک کُوکْچه تاشکند، در خانواده‌ای روشنفکر به دنیا آمد. پدرش خواجَم یار نام داشت. تولاّ از معلم سرخانه دروس ابتدایی را فراگرفت و سپس در مدرسه بیگلربیگی تحصیل کرد. این مدرسه مشهور، شاگردان نامداری پرورده است؛ از جمله مراد خواجه، ‌ مترجم گلستان به ترکی
[۱] د. ازبکستان شوروی، ‌ج ۱۰، ص ۴۹۸.
در این مدرسه انجمنی ادبی فعالیت داشت که شاعران نازک طبع و مترجمان مشهورِ شعر فارسی، ‌ ملا قوشاق مسکین (متوفی ۱۳۱۶ ش /۱۹۳۷) و هیبت الله خواجه خِصلَت (متوفی ۱۳۴۴ ش /۱۹۴۵) و سراج الدین صدقی (متوفی ۱۳۳۳ ش /۱۹۳۴)، از گردانندگانش بودند.


تولاّ به زبانهای ازبکی و فارسیِ تاجیکی و عربی تسلط داشت
[۲] د. ازبکستان شوروی، ج ۱۰، ص ۴۹۸.
از ۱۳۲۳/۱۹۰۵ با نشریه‌های صدای ترکستان، ‌ صدای فرغانه، ‌ترقی، ‌روزنامه ولایتی ترکستان همکاری کرد و اشعار و مقالات خود را در آن‌ها به چاپ رساند
[۳] قیوموف، ج ۳، ص ۶۰۴. ‌
[۴] جدیدیه‌، ص ۸۰۸.
اصلاحاتِ مکتب و مدرسه، ترویج معارف دینی، ‌ انتقاد از خرافات و عقب‌ماندگی، مشکلات اقتصادی عامه مردم از موضوعات اصلی سروده‌ها و نوشته‌های وی است. در کتابهای شعر وی، رونق الاسلام (۱۳۳۲/ ۱۹۱۴) و سبزه زار (۱۳۳۳/۱۹۱۵)، به ارزشهای زندگی‌ساز اسلام و نکوهش خرافات و ستم قومی و استعمار پرداخته شده است. این شعرها بویژه در میان جوانان تأثیرگذار بود
[۵] د. ازبکستان، ‌ص ۵۲۵.



اگر چه تولاّ همانند دیگر روشنفکران زمان خود، به نتایج انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ خوشبین بود، اما بسیاری از آزادی‌خواهان، ‌ به اتهام «دشمنی با خلق» گرفتار آمدند و کشته شدند و تولاّ هم به سیبری تبعید و در ۱۳۱۸ ش /۱۹۳۹ اعدام شد
[۶] د. ازبکستان شوروی، ‌ج ۱۰، ص ۴۹۸.



تولاّ از شخصیتهای برجسته نهضت جدیدها‌ی تاشکند بود
[۷] قیوموف، ‌ج ۳، ص ۶۰۴. ‌
[۸] جدیدیه‌، ص ۱۹۱.
سروده‌های او سیاسی و اجتماعی است
[۹] قیوموف، ‌ج ۳، ص ۶۰۴ـ ۶۰۶.
در روزگاری که شاعرانی مانند حمزه، ‌معانی نو و تند و اجتماعی را بیش‌تر در قالب جدید، یعنی بدون رعایت وزن و قافیه، می‌سرودند، تولاّ همانند صدیقی عَجْزی، محتوای جدید را در قالب عروض سنّتی می‌ریخت.
[۱۰] جدیدیه‌، ص ۱۱۴.

از مهمترین آثار تولاّ رونق الاسلام است که پس از استقلال (۱۳۷۰ ش /۱۹۹۱) تجدید چاپ شد.


(۱) Jadidchilik: isla ¦ha ¦t‌، yangilanish‌، mustaqillik va taraqqiya ¦t uchuh kurash، ‌ Tashkent ۱۹۹۹.
(۲) Pula ¦tja ¦n Da ¦mulla Qayumov‌، Tazkira-ye Qayum ¦â‌، vol ۳‌، Tashkent (n d).
(۳) Uzbek Sa ¦vet ensiklopediya ¦sl ،Tashkent ۱۹۷۱-۱۹۸۰.
(۴) Uzbakistan Respublikasi ensiklopediya ¦‌،Tashkent: Qamuslar Bash Tahririyati‌، ۱۹۹۷.


۱. د. ازبکستان شوروی، ‌ج ۱۰، ص ۴۹۸.
۲. د. ازبکستان شوروی، ج ۱۰، ص ۴۹۸.
۳. قیوموف، ج ۳، ص ۶۰۴. ‌
۴. جدیدیه‌، ص ۸۰۸.
۵. د. ازبکستان، ‌ص ۵۲۵.
۶. د. ازبکستان شوروی، ‌ج ۱۰، ص ۴۹۸.
۷. قیوموف، ‌ج ۳، ص ۶۰۴. ‌
۸. جدیدیه‌، ص ۱۹۱.
۹. قیوموف، ‌ج ۳، ص ۶۰۴ـ ۶۰۶.
۱۰. جدیدیه‌، ص ۱۱۴.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرزا توله گان تولا»، شماره ۴۰۶۶.    






جعبه ابزار