• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

موسی بن سلیمان جوزجانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



جوزجانی‌، ابوسلیمان‌ موسی‌بن‌ سلیمان‌، محدّث‌ و فقیه‌ حنفی‌ اوایل‌ قرن‌ سوم‌ است.



تاریخ‌ تولد و زادگاه‌ وی‌ دانسته‌ نیست‌.
او که‌ منسوب‌ به‌ جوزجان‌ است‌،
[۱] سمعانی‌، الانساب، ج۲، ص۱۶.
در بغداد به‌ تحصیل‌ پرداخت‌ و تا زمان‌ مرگ‌ هم‌ همانجا زیست‌ و ازاین‌رو، او را بغدادی‌ نیز خوانده‌اند.
[۲] ابن‌ندیم‌، الفهرست، ج۱، ص۲۵۹، (تهران‌).
[۳] خطیب‌ بغدادی‌، تاریخ بغدادی، ج۱۵، ص۲۶.
[۴] اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج۲، ستون‌ ۴۷۷، در حاجی‌خلیفه‌، ج۶.

وی‌ فقه‌ را نزد قاضی‌ ابویوسف‌ (متوفی‌ ۱۸۲) و محمد بن‌ حسن‌ شیبانی‌ (متوفی‌ ۱۸۹) فراگرفت‌
[۵] ابن‌ندیم‌، الفهرست، ج۱، ص۲۵۹، (تهران‌).
[۶] ابن‌قطلوبغا، تاج‌التراجم‌ فی‌ من‌ صنّف‌ من‌الحنفیه، ج۱، ص‌۲۶۰، چاپ‌ ابراهیم‌ صالح‌، بیروت‌ ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
و از چندین‌ نفر حدیث‌ شنید.
[۷] ابن‌ ابی‌حاتم‌، کتاب‌ الجرح‌ و التعدیل‌، ج۸، ص۱۴۵، حیدرآباد، دکن‌ ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ‌ افست‌ بیروت‌.
[۸] خطیب‌ بغدادی‌، تاریخ بغدادی، ج۱۵، ص۲۶.
[۹] ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی‌ طبقات‌ الحنفیه، ج۳، ص۵۱۸، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۱۰] ابن‌قطلوبغا، تاج‌التراجم‌ فی‌ من‌ صنّف‌ من‌الحنفیه، ج۱، ص‌۲۶۰، چاپ‌ ابراهیم‌ صالح‌، بیروت‌ ۱۴۱۲/۱۹۹۲.

چند نفر نیز از او روایت‌ کرده‌اند.
[۱۱] ابن‌ندیم‌، الفهرست، ج۱، ص۲۵۹، (تهران‌).
[۱۲] خطیب‌ بغدادی‌، تاریخ بغدادی، ج۱۵، ص۲۶.
[۱۳] یوسف‌بن‌ عبدالرحمان‌ مزّی‌، تهذیب ‌الکمال‌ فی‌ اسماء الرجال‌، ج۲۵، ص۳۲۵ـ۳۲۶، چاپ‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌ ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۱۴] ذهبی‌، تاریخ الاسلام، ج‌۱۰، ص‌۱۹۴.

محدّثان‌، جوزجانی‌ را فردی‌ صاحب‌نظر و صدوق‌ دانسته‌اند.
[۱۵] ابن‌ ابی‌حاتم‌، کتاب‌ الجرح‌ و التعدیل‌، ج۸، ص۱۴۵، حیدرآباد، دکن‌ ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ‌ افست‌ بیروت‌.
[۱۶] ذهبی‌، تاریخ الاسلام، ج‌۱۰، ص‌۱۹۴.

هنگامی‌ که‌ مأمون‌ (حک: ۱۹۸ـ ۲۱۸) منصب‌ قضا را به‌ او پیشنهاد کرد، از پذیرفتن‌ آن‌ خودداری‌ کرد از آن‌ رو که‌ خود را لایق‌ این‌ منصب‌ نمی‌دانست‌.
[۱۷] خطیب‌ بغدادی‌، تاریخ بغدادی، ج۱۵، ص۲۷.
[۱۸] ابواسحاق‌ شیرازی‌، طبقات‌ الفقهاء، ج۱، ص۱۳۰، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه، ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
[۱۹] ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی‌ طبقات‌ الحنفیه، ج۳، ص۵۱۸، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.



جوزجانی‌ پس‌ از سال‌ ۲۰۰ وفات‌ یافت‌،
[۲۰] ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی‌ طبقات‌ الحنفیه، ج۳، ص۵۱۸، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۲۱] عبدالحی‌بن‌ عبدالحلیم‌ لکنوی‌، الفوائد البهیه فی‌ تراجم‌ الحنفیه، ج۱، ص۲۱۶، کراچی‌ ۱۳۹۳.
[۲۲] اسماعیل‌ بغدادی‌، ایضاح‌المکنون‌، ج۲، ستون‌ ۳۳، در حاج‌خلیفه‌، ج۴.
اما برخی‌ مؤلفان‌
[۲۳] کارل‌ بروکلمان‌، تاریخ‌ الادب‌العربی‌، ج۳، ص۲۵۷، نقله‌ الی ‌العربیه عبدالحلیم‌ نجار، قاهره‌ ۱۹۶۹.
[۲۴] عزالدین‌ حسین‌ شیخ‌، الامام‌ محمدبن‌ الحسن‌الشیبانی‌: محدثاً و فقیهاً، ج۱، ص۳۷، بیروت‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
وفات‌ او را در ۲۹۰ یا بعد از ۲۸۰ دانسته‌اند.
باتوجه‌ به‌ اینکه‌ بیشتر شاگردان‌ شیبانی‌ و همدرسهای‌ جوزجانی‌ تا ۲۳۰ وفات‌ یافته‌اند، درستی‌ این‌ تاریخ‌ بعید به‌ نظر می‌رسد.
[۲۵] خیرالدین‌ زرکلی‌، الاعلام‌، ج۷، ص۳۲۳، بیروت‌ ۱۹۸۰.



برخی‌ مؤلفان‌
[۲۶] ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی‌ طبقات‌ الحنفیه، ج۲، ص۱۸۶ـ۱۸۷، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
[۲۷] فؤاد سزگین‌، تاریخ‌ نگارش‌های‌ عربی‌، ج۱، ص۶۰۷، ترجمه‌، تدوین‌ و آماده‌سازی‌: مؤسسه‌ی‌ نشر فهرستگان‌، تهران‌ ۱۳۸۰ ش‌ ـ .
[۲۸] اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج۲، ستون‌ ۴۷۷، در حاجی‌خلیفه‌، ج۶.
آثاری‌، از جمله‌ السیرالصَغیر، نوادرالفتاوی، کتاب ‌الصلوه، کتاب‌الحیل‌ و کتاب‌الرهن‌، را به‌ جوزجانی‌ نسبت‌ داده‌اند، اما به‌نوشته ابن‌ندیم‌
[۲۹] ابن‌ندیم‌، الفهرست، ج۱، ص۲۵۹، (تهران‌).
وی‌ هیچ‌ تألیفی‌ نداشته‌ و صرفاً راوی‌ کتابهای‌ شیبانی‌ بوده‌ است‌.
در این‌ میان‌ روایت‌ جوزجانی‌ از برخی‌ آثار مشهور شیبانی‌، مانند کتاب‌الاصل‌ (المبسوط‌)، معروف‌تر است‌.
[۳۰] حاجی خلیفه، ج۲، ستون‌۱۵۸۱.
[۳۱] کارل‌ بروکلمان‌، تاریخ‌ الادب‌العربی‌، ج۳، ص۲۵۷، نقله‌ الی ‌العربیه عبدالحلیم‌ نجار، قاهره‌ ۱۹۶۹.
[۳۲] عزالدین‌ حسین‌ شیخ‌، الامام‌ محمدبن‌ الحسن‌الشیبانی‌: محدثاً و فقیهاً، ج۱، ص۳۷، بیروت‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.



(۱) ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی‌ طبقات‌ الحنفیه، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
(۲) ابن‌ ابی‌حاتم‌، کتاب‌ الجرح‌ و التعدیل‌، حیدرآباد، دکن‌ ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ‌ افست‌ بیروت‌.
(۳) ابن‌قطلوبغا، تاج‌التراجم‌ فی‌ من‌ صنّف‌ من‌الحنفیه، چاپ‌ ابراهیم‌ صالح‌، بیروت‌ ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۴) ابن‌ندیم‌، الفهرست، (تهران‌).
(۵) ابواسحاق‌ شیرازی‌، طبقات‌ الفقهاء، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه، ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۶) کارل‌ بروکلمان‌، تاریخ‌ الادب‌العربی‌، ج۳، نقله‌ الی ‌العربیه عبدالحلیم‌ نجار، قاهره‌ ۱۹۶۹.
(۷) اسماعیل‌ بغدادی‌، ایضاح‌المکنون‌، ج۲، در حاج‌خلیفه‌، ج۴.
(۸) اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج۲، در حاجی‌خلیفه‌، ج۶.
(۹) حاجی‌ خلیفه‌.
(۱۰) خطیب‌ بغدادی‌، تاریخ بغدادی.
(۱۱) ذهبی‌، تاریخ الاسلام.
(۱۲) خیرالدین‌ زرکلی‌، الاعلام‌، بیروت‌ ۱۹۸۰.
(۱۳) فؤاد سزگین‌، تاریخ‌ نگارش‌های‌ عربی‌، ترجمه‌، تدوین‌ و آماده‌سازی‌: مؤسسه‌ی‌ نشر فهرستگان‌، تهران‌ ۱۳۸۰ ش‌ ـ .
(۱۴) سمعانی‌، الانساب.
(۱۵) عزالدین‌ حسین‌ شیخ‌، الامام‌ محمدبن‌ الحسن‌الشیبانی‌: محدثاً و فقیهاً، بیروت‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
(۱۶) عبدالحی‌بن‌ عبدالحلیم‌ لکنوی‌، الفوائد البهیه فی‌ تراجم‌ الحنفیه، کراچی‌ ۱۳۹۳.
(۱۷) یوسف‌بن‌ عبدالرحمان‌ مزّی‌، تهذیب ‌الکمال‌ فی‌ اسماء الرجال‌، چاپ‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌ ۱۴۲۲/۲۰۰۲.


۱. سمعانی‌، الانساب، ج۲، ص۱۶.
۲. ابن‌ندیم‌، الفهرست، ج۱، ص۲۵۹، (تهران‌).
۳. خطیب‌ بغدادی‌، تاریخ بغدادی، ج۱۵، ص۲۶.
۴. اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج۲، ستون‌ ۴۷۷، در حاجی‌خلیفه‌، ج۶.
۵. ابن‌ندیم‌، الفهرست، ج۱، ص۲۵۹، (تهران‌).
۶. ابن‌قطلوبغا، تاج‌التراجم‌ فی‌ من‌ صنّف‌ من‌الحنفیه، ج۱، ص‌۲۶۰، چاپ‌ ابراهیم‌ صالح‌، بیروت‌ ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۷. ابن‌ ابی‌حاتم‌، کتاب‌ الجرح‌ و التعدیل‌، ج۸، ص۱۴۵، حیدرآباد، دکن‌ ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ‌ افست‌ بیروت‌.
۸. خطیب‌ بغدادی‌، تاریخ بغدادی، ج۱۵، ص۲۶.
۹. ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی‌ طبقات‌ الحنفیه، ج۳، ص۵۱۸، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۱۰. ابن‌قطلوبغا، تاج‌التراجم‌ فی‌ من‌ صنّف‌ من‌الحنفیه، ج۱، ص‌۲۶۰، چاپ‌ ابراهیم‌ صالح‌، بیروت‌ ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۱۱. ابن‌ندیم‌، الفهرست، ج۱، ص۲۵۹، (تهران‌).
۱۲. خطیب‌ بغدادی‌، تاریخ بغدادی، ج۱۵، ص۲۶.
۱۳. یوسف‌بن‌ عبدالرحمان‌ مزّی‌، تهذیب ‌الکمال‌ فی‌ اسماء الرجال‌، ج۲۵، ص۳۲۵ـ۳۲۶، چاپ‌ بشار عواد معروف‌، بیروت‌ ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۴. ذهبی‌، تاریخ الاسلام، ج‌۱۰، ص‌۱۹۴.
۱۵. ابن‌ ابی‌حاتم‌، کتاب‌ الجرح‌ و التعدیل‌، ج۸، ص۱۴۵، حیدرآباد، دکن‌ ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ ۱۹۵۳، چاپ‌ افست‌ بیروت‌.
۱۶. ذهبی‌، تاریخ الاسلام، ج‌۱۰، ص‌۱۹۴.
۱۷. خطیب‌ بغدادی‌، تاریخ بغدادی، ج۱۵، ص۲۷.
۱۸. ابواسحاق‌ شیرازی‌، طبقات‌ الفقهاء، ج۱، ص۱۳۰، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه، ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۱۹. ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی‌ طبقات‌ الحنفیه، ج۳، ص۵۱۸، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۲۰. ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی‌ طبقات‌ الحنفیه، ج۳، ص۵۱۸، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۲۱. عبدالحی‌بن‌ عبدالحلیم‌ لکنوی‌، الفوائد البهیه فی‌ تراجم‌ الحنفیه، ج۱، ص۲۱۶، کراچی‌ ۱۳۹۳.
۲۲. اسماعیل‌ بغدادی‌، ایضاح‌المکنون‌، ج۲، ستون‌ ۳۳، در حاج‌خلیفه‌، ج۴.
۲۳. کارل‌ بروکلمان‌، تاریخ‌ الادب‌العربی‌، ج۳، ص۲۵۷، نقله‌ الی ‌العربیه عبدالحلیم‌ نجار، قاهره‌ ۱۹۶۹.
۲۴. عزالدین‌ حسین‌ شیخ‌، الامام‌ محمدبن‌ الحسن‌الشیبانی‌: محدثاً و فقیهاً، ج۱، ص۳۷، بیروت‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۲۵. خیرالدین‌ زرکلی‌، الاعلام‌، ج۷، ص۳۲۳، بیروت‌ ۱۹۸۰.
۲۶. ابن‌ ابی‌الوفا، الجواهر المضیه فی‌ طبقات‌ الحنفیه، ج۲، ص۱۸۶ـ۱۸۷، چاپ‌ عبدالفتاح‌ محمد حلو، ریاض‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.
۲۷. فؤاد سزگین‌، تاریخ‌ نگارش‌های‌ عربی‌، ج۱، ص۶۰۷، ترجمه‌، تدوین‌ و آماده‌سازی‌: مؤسسه‌ی‌ نشر فهرستگان‌، تهران‌ ۱۳۸۰ ش‌ ـ .
۲۸. اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیه العارفین‌، ج۲، ستون‌ ۴۷۷، در حاجی‌خلیفه‌، ج۶.
۲۹. ابن‌ندیم‌، الفهرست، ج۱، ص۲۵۹، (تهران‌).
۳۰. حاجی خلیفه، ج۲، ستون‌۱۵۸۱.
۳۱. کارل‌ بروکلمان‌، تاریخ‌ الادب‌العربی‌، ج۳، ص۲۵۷، نقله‌ الی ‌العربیه عبدالحلیم‌ نجار، قاهره‌ ۱۹۶۹.
۳۲. عزالدین‌ حسین‌ شیخ‌، الامام‌ محمدبن‌ الحسن‌الشیبانی‌: محدثاً و فقیهاً، ج۱، ص۳۷، بیروت‌ ۱۴۱۳/۱۹۹۳.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «موسی بن سلیمان جوزجانی»، شماره۵۱۹۸.    






جعبه ابزار