موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد چهارم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين نوشته عباس عزّاوى محامى (متوفاى ۱۳۵۰)، پژوهشى است درباره حوادث و وقايع سياسى
عراق از زمان اشغال آن از سوى
مغولان تا پايان حاكميّت عثمانى‌ها و اشغال آن توسط
انگلیس.
![موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین ج 1]()
اين کتاب بر اساس اسناد و مدارک معتبر، حوادث را به صورت سال‌شمار و نيز بر اساس حكومت‌ها و حاكمان از سال ۶۵۶ تا ۱۳۳۵ هجرى بيان داشته است. اين اثر با سیاقی نو و بر اساس سنّت تاريخ‌نگارى با شيوه سال‌شمار، به بیان رويدادهاى مهم و وفيّات بزرگان پرداخته است. با اين تفاوت كه، از تحليل و تفصيل برخوردار است. نويسنده به مناسبت، وضعيّت عراق و شهرهاى آن را از حيث جغرافيايى، فرهنگى و اقتصادى بررسى كرده و با معرفى حاكمان و اميران آن، روابط سياسى عراق با ديگر كشورها و نيز خسارت‌هاى مالى و انسانى كه بر اساس اين اشغال‌گرى‌ها بر عراق تحميل شده، تبيين كرده است. اين پژوهش در هشت مجلّد، به ترتيب ذيل نگارش يافته است:
مجلد اوّل:
حکومت مغول (۶۵۶-۷۳۸ قمرى) (۱۲۵۸-۱۳۳۸ ميلادى)؛
مجلد دوّم:
حکومت حلایریان (۷۳۸-۸۱۴ قمرى) (۱۳۳۸-۱۴۱۱ ميلادى)؛
مجلد سوم: دوران
حکومت ترکمانان،
قراقویونلو و
آق‌قویونلو (۸۱۴-۹۴۱ قمرى) (۱۴۱۱-۱۵۳۴ ميلادى)؛
مجلد چهارم: دوره اوّل
حکومت عثمانی (۹۴۱-۱۰۴۹ قمرى) (۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛
مجلد پنجم: دوره دوم حكومت عثمانى (۱۰۴۹-۱۱۶۳ قمرى) (۱۵۳۴-۱۶۳۹ ميلادى)؛
مجلد ششم: دوره
حکومت ممالیک (۱۱۶۳-۱۲۴۷ قمرى) (۱۷۵۰-۱۸۳۱ ميلادى)؛
مجلد هفتم: دوره سوم حكومت عثمانى (۱۲۴۷-۱۲۸۹ قمرى) (۱۸۳۱-۱۸۷۲ ميلادى)؛
مجلد هشتم: پايان حكومت عثمانى (۱۲۹۸-۱۳۳۵ قمرى) (۱۸۷۲-۱۹۱۷ ميلادى).
در این مجلد، حوادث سال‌های ۹۴۱- ۱۰۴۹ هجری قمری (۱۵۳۴- ۱۶۳۹ میلادی) سرزمین
عراق، که به رویدادهای دوره اول حکومت عثمانی اختصاص دارد، بازگو شده است.
نویسنده، در مقدمه ابتدا بحث کتابشناسی این مجلد را مطرح می‌کند. مراجع محلی؛ شامل:
تاریخ آل افراسیاب،
زاد المسافر و
گلش خلفاء هستند.
مراجع عمومی؛ شامل کتب زیر است:
تاریخ مطراقی، عبدالعزیز آل قره چلبی (تاریخ به
زبان ترکی)،
مراة الممالک اثر سیدعلی رئیس،
تاریخ یغما از
یغما افندی،
منشآت فریدون اثر
فریدون پاشا،
مراة کائنات از محمد قدسی و
الاعلام باعلام بیت‌الله الحرام قطب‌الدین مکیبعد از کتابشناسی، نویسنده، به بررسی کلی اوضاع و احوال بغداد می‌پردازد و بعد شرح دخول و اقامت سلطان عثمانی در بغداد را بازگو می‌کند. بغداد که در ۹۳۶ قمری توسط شاه طهماسب
صفوی تصرف شده بود، در ۹۴۱ ق سلطان سلیمان قانونی پادشاه عثمانی آن را از دست صفویان بازپس گرفت و پس از آن تا ۱۰۳۱ ق حکام بغداد از سوی عثمانیان تعیین می‌شدند. تا اینکه دوباره در ۱۰۳۲ قمری توسط
شاه عباس اول تصرف و باز صفویان بر آنجا تسلط یافتند و این وضع به مدت ۱۶ سال ادامه داشت تا اینکه در ۱۰۴۸ قمری «مراد پاشا» سلطان عثمانی دوباره توانست عراق را فتح و بر آنجا حاکم شود.
بعد از این مقدمه نویسنده به رویدادهای سال‌های مورد نظر پرداخته که عناوین اصلی آن بدین قرار است:
والیان مختلف
بغداد و
بصره، تشکیلات اداری در زمان حکومت عثمانی‌ها، معرفی
قبیله قشم،
حکومت اردلان و محاصره شهرزور، بررسی وقایع «
سلیمان پاشا» و «بیری رئیس»، نیروی دریایی در حکومت عثمانی، تالیفات عرب در علوم دریایی، طاعون، شرح احوال «فضولی بغدای» مشهورترین شاعر ترک و شمسی بغدادی، بررسی اوضاع عراق در هنگام حرکت سلطان مراد (۱۰۴۷) و حوادثی که منجر به تصادف بغداد توسط او شد، بنای
مساجد،
بازارها و
کاروانسرا،
مولویه و
عقاید آنها، تاسیس
ضرابخانه در بغداد، تاسیس مدرسه تیراندازی با کمان و تفنگ بعد از اتمام حوادث عشایر عراق، حکومت‌های عراق (ادرلان، یزدیه، صورانیان، پایان، عماریه، افراسیاب)، دولت عثمانی در این دوران و سلاطین عثمانی قبل و بعد از فتح بغداد، تشکیلات اداری، تشکیلات قضایی،
سپاه در حکومت عثمانی، ارتباط ایران با
عراق در این دوران، دولت صفویه، ولایات عراق، ارتباط عراق با دولت‌های
هند و
پرتغال،
فرهنگ و علوم و در پایان خاتمه آمده است.
در صفحات پایانی این مجلد، فهرست‌های
اعلام، اقوام، قبایل و فرق، اماکن، آثار، کتب، الفاظ محلی و غریبه، تصاویر به ترتیب حروف الفباء آمده است و در آخر هم فهرست مطالب گنجانده شده است.
در متن، مطالبی از کتب دیگر نقل شده است که آدرس آنها در پاورقی آمده است. در متن، اعلام یا مطالبی آمده که نیازمند به توضیح
دانش تراجم بوده و این توضیحات در پاورقی‌ها ذکر شده است.
ویکی نور، برگرفته از مقاله «موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین جلد ۴»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۸/۳.
