من اعیان الشیعه ابو علی فارسی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«من اعیان الشیعه ابو علی فارسی» تالیف
عبد الفتاح اسماعیل شلبی به
زبان عربی ، پایان نامه او در دانشکده دار العلوم القاهره
مصر پیرامون زندگانی، جایگاه علمی و آثار ابو علی به مناسبت بزرگداشت هزارمین
سال در گذشت او می‌باشد.
مباحث با سیر تاریخی آغاز شده پس از مقدمه مطالب در شش باب تدوین و تفصیل آن در فهرست موضوعات آمده است. منشا پیدایش و سیر اجمالی
علوم قرائت ،
فقه ،
کلام و رابطه آنها با نحوه معرفی زوایای مختلف زندگانی و آثار و شخصیت ابوعلی، مباحث قرائت تا عصر او نزد
سیبویه ،
طبری ،
ابن مجاهد و مقایسه‌ای بین نظریات و مسائل اختلافی او با سایر علماء و جایگاه او در بین علما مطرح شده است.
باب اول شامل سه فصل پیرامون تبیین احوال سیاسی اجتماعی و علمی عصر بوعلی، معرفی زندگانی، شخصیت علمی و اخلاقی و آثار ابو علی، اثبات
تشیع او، مصادر تحقیق، آشنایی ابوعلی به زبان فارسی، متاثر بودن قرائتش از
عمرو البصری با استفاده از نصوص، مقابله بین آراء بصریون و کوفیون و آنچه در کتاب ابوعلی آمده و نظریات او در مسائل نحوی اشاره و بصری بودن مذهب او، اساتید، شاگردان و تاریخ وفات می باشد. مولف اشاره‌ای به گوناگونی قرائت در عصر ابوعلی داشته و با جمع کردن قراعات صحیح و شاذ و بحث از اسنادشان، مختار ابن مجاهد و بیان روش
سیبویه در احتجاج بر قرائات، دلیل ابوعلی را در اختیار قرائات هفتگانه بررسی و بعد از بیان روش او در
کتاب الحجه ،
شرح کلمات غریب قرآن ،
روش تفسیر نصوص قرآنی و تعلیل روش او با استناد به شاهد مثالها، می‌نویسد:
ابن خروف اندلسی در احتجاج به احادیث و استشهاد به
علم لغت ،
نحو و
صرف ، متاثر از ابو علی و
قرآن کریم، احادیث شریف، اشعار قدیمی عربی، لهجه‌های عربی، تقدیم سماع و روایت از عرب برقیاس، تطبیق قیاس بر آنچه قراء نقل کرده‌اند و عبارت سیبویه در کتابش، مواد علمی مورد احتجاج ابوعلی در کتاب حجت می‌باشد. ایشان مقارنه‌ای بین مباحث ابوعلی با احتجاج کنندگان برقرائات
فراء ،
زجاج ،
ابن سراج ،
ابن خالویه کرده و کتب ایشان را ذکر و مورد بررسی قرار داده است، به طور مثال میفرماید: در معانی قرآن کتاب معانی فراء کشف از مذهب قراء کوفی در احتجاج و پیروی از روش گذشتگان داشته و اغلب موارد بر مذهب بصریون می باشد. .
باب چهارم تحت عنوان تاثیرپذیری مخالفین از ابوعلی در احتجاجات برای قرائات هفتگانه است
و پس از معرفی مخالفین مذهب ابوعلی و راههای متاثر شدن آنان، آثار تاثیر پذیر بودن ایشان در کتب و مباحث قرآنی و
قرائت قرآن و سبک استدلالهای آنها و ارتباط آنها با روش ابوعلی از
سیبویه به بعد، به تبیین تاثیر سه تن از متاخرین با نامهای
ابن جنی ،
مکی بن ابی طالب و
ابی عمرو الدانی پرداخته و مستدلین قرائات را بر دو دسته ی اثر و قیاس تقسیم کرده‌اند. نگارنده پس از اقامه دلیل براینکه واضح نحو
ابو الاسود است به روش او در نقطه گذاری مصحف اشاره و به نقطه شروع مباحث بصریون و کوفیون در نحو و ارتباط مباحث نحوی از زبان ابوالاسود تا ابوعلی را تبیین می‌کند. نگارنده با بررسی کتب ابوعلی و سیر بحثهای مهم آن و تبیین ظهور شخصیت نحوی او، اساتیدی که بر آنها اعتماد و اصولی که تقریر کرده، مصادر و روشی که ملتزم بوده، اعتراضات و ابتکارات، مسائل بلاغی و اختلافی که به آنها احتجاج کرده، هریک از کتابهای ابوعلی را مشتمل بر خصوصیتی می‌داند و به نظریات واقعی او در «
مسائل المشکله » و «
البغدادیات » و سائر کتبش اشاره و کتاب «
اغفال » را مسائلی می‌داند که در آن ابوعلی به بررسی برخی نظریات
زجاج پرداخته نه
ابن سراج و پس از معرفی آثار او و ارزش علمی آنها، جایگاه ابو علی بین بزرگان نحوی معاصر او، و مقایسه ی بین نظریات او و
سیرافی ،
رمانی و
زجاج ، در باب بعد به میزان تاثیرپذیری مخالفین نحوی ابوعلی در مسائل اصلی، فرعی، مسائل اختلافی و اعراب در قالب مثالهایی از ابن جنی در خصائص،
ابن شجری در
امالی ،
ابن انباری در
الانصاف و
ابی البقاء العکبری در
اعراب القرآن پرداخته و در آخر، محققین را دعوت به پژوهش پیرامون سایر جوانب علمی ابوعلی می‌کند.
فهرست اجمالی موضوعات در ابتدا و مقابله تاریخ هجری با میلادی از
سال ۲۸۸ ه (میلاد ابوعلی) تا ۴۵۰ هجری، ۳۲۰ منبع تحقیق از کتب خطی و چاپی اسلامی و... ، فهرست تفصیلی موضوعات، فهرست اعلام طبق حروف الفبا با در نظر گرفتن علم مشهور، تصحیح غلطهای نوشتاری در انتهای کتاب آمده است.
نرم افزار مشکاة الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
