• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مفاتیح الاسرار

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار اثـر تاج‌الدین شهرستانی شخصیتی تأثیرگذار در کلام اسلامی و تاریخ‌نگاری ادیان می‌باشد. وی از پیش‌گامان رویکرد علمی به مطالعه ادیان است.



مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار اثـر تاج الدین ابوالفتح محمد (۴۷۹ - ۵۴۸ ق) فرزند ابوالقاسم شهرستانی اشعری ملقب به داعی الدعاة و حجة الحق و افضل. در عـصـر مفسر سنی‌ها در خراسان و بغداد در اوج قدرت بودند او توانست خود را اشعری و شافعی فرانماید. اکثر کتب عامه با تردید به شافعی بودن مفسر می‌نگرند.
صاحب العبر و ابن عماد حنبلی در شذرات الذهب به باطنی بودن مفسر تصریح دارند و لقب داعی الدعاة که از عناوین اسماعیلیه است نیز از همین معنی بر اسماعیلی بودن او حکایت دارد.


تـفـسـیـر مـورد بـحث که بزرگترین اثر فکری شهرستانی است و در نیم قرن اخیر شهرت یافته اسماعیلی بودن مفسر را می‌رساند.
شـیوه مفسر در تفسیر مورد بحث این است که در شرح آیات قرآن کریم از حکمت و فلسفه و کلام سود جسته است و بیشتر از مسائل عقلی بهره گرفته است.
مـفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار در چند مجلد بزرگ است و نسخه نفیس منحصر به فرد از مجلد اول آن مـورخ ۶۶۷ ق کـه شـامـل تـفسیر سوره الفاتحه و البقره می‌باشد از مخطوطات کتابخانه مجلس شورای اسلامی‌ (بشماره ۸۰۸۶، ص۷۸ ب) می‌باشد. سال تالیف این اثر مهم پشت صفحه اول نسخه مذکور سال ۵۳۸ ق ضبط شده است.
شـهرستانی در اواخر عمر خویش در موطن خود شهرستان واقع بین نیشابور و خوارزم این تفسیر را تالیف نموده است.
در‌ایـن سالها پس از غلبه ترکان قراختائی در دشت قطوان و ضعف قدرت سلطان سنجر در خطه خراسان، او دیگر از برای اظهار اعتقادات شیعی خویش مانعی را مشاهده نمی‌کرده و این روزگار را بهترین فرصت برای ابراز افکار و اعتقادات خود دیده و مبادرت به تالیف تفسیر مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار کرده است.
او در مـقـدمه خود عبداللّه بن عباس را منبع تمام تفسیرها دانسته و می‌نویسد که حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) برای او دعا فرمودند و از شاگردان حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) بوده و نزد آن امام (علیه‌السّلام) علم دین و تفسیر و تاویل آموخت.
سـپـس می‌نویسد که قرآن کریم و بیان و تفسیر آن میراث خاندان عصمت و نبوت است و علم تفسیر و تاویل را مخصوص ائمه معصومین (علیه‌السّلام) می‌داند.


این تفسیر به همت مرکز انتشار نسخ خطی در تهران، با مقدمه عبدالحسین حائری و پرویز اذکایی در دو مـجـلـد بـه شـیوه چاپ عکسی از روی نسخه منحصر به فرد محفوظ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، در سال ۱۳۶۸ ش به طبع رسیده است.


تـفـسیر دیگری به نام تفسیر سوره یوسف، از شهرستانی نقل کرده‌اند که به زبان عربی و به شیوه فلسفی در یک جلد تالیف شده که در بیان و تاویل آیات سوره یوسف از مباحث حکمت و کلام بهره گرفته است ولی اینک وجود ندارد. الملل و النحل، (ترجمه فارسی به قلم سید محمد رضا جلالی نائینی)، مقدمه.
[۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۱۵.
[۲] بیهقی، علی بن زید، تاریخ حکماء الاسلام، ص۱۴۱.
[۴] جرجی زیدان، آداب اللغة الـعـربـیـة، ج۳، ص۹۹.
[۶] مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۷۲.
[۱۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۸۷.
[۱۲] شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۰۲.



۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۱۵.
۲. بیهقی، علی بن زید، تاریخ حکماء الاسلام، ص۱۴۱.
۳. ذهبی، محمدبن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۴، ص۷۳.    
۴. جرجی زیدان، آداب اللغة الـعـربـیـة، ج۳، ص۹۹.
۵. ابن عماد، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۶، ص۲۴۶.    
۶. مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۷۲.
۷. ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیة، ج۱، ص۳۲۳.    
۸. ابن حجرعسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۶۳.    
۹. ابوالفداء، اسماعیل بن احمد، المختصر فی اخبارالبشر، ج۳، ص۲۷.    
۱۰. یافعی، عبدالله بن اسعد، مراة الجنان، ج۳، ص۲۲۱.    
۱۱. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۸۷.
۱۲. شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۰۲.
۱۳. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۲۹.    



سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن ششم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۲۳.    






جعبه ابزار