• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اضمار (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




اِضْمار (به کسر الف و سکون ضاد) از واژگان نهج البلاغه به معنای مخفی کردن آمده است. این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند: أَضْمار (به قتح الف) به معنای لاغر کردن و خالی کردن و ضَمیر (به فتح ضاد) به معنای قلب انسان و باطن انسان. حضرت علی (علیه‌السلام) در مقام موعظه و مذمّت انسان نادان و... از این واژه استفاده نموده است.



اِضْمار به معنای مخفی کردن آمده است. «اضمر الشی‌ء فی نفسه: اخفاه»


امام (صلوات‌الله‌علیه) در حکمت ۲۶ فرموده است: «مَا أَضْمَرَ أَحَدٌ شَيْئاً إِلاَّ ظَهَرَ فِي فَلَتَاتِ لِسَانِهِ، وَصَفَحَاتِ وَجْهِهِ.» «هیچ کس چیزی در باطن خویش پنهان نمی‌کند مگر آنکه در گفته‌هایش و چهره‌اش آشکار می‌شود.» «فلتات» کلماتی است که از زبان انسان ناخودآگاه خارج می‌شود. (شرح‌های خطبه: )

۲.۱ - أَضمار

أَضمار به معنای لاغر کردن و خالی کردناست. «ضَمَّرهُ‌: جعلهُ‌ ضامراً» او را لاغر گردانید.
در مقام موعظه فرموده است:«أَسْهِرُوا عُيُونَكُمْ، وَأَضْمِرُوا بُطُونَكُمْ» «چشم‌های خود را در راه خدا بی‌خواب گذارید و شکم‌های خود را خالی نگاه دارید.» (شرح‌های خطبه: )

۲.۲ - ضِمار

«ضمار» مالی که امیدی به برگشتنش نیست. و نیز به معنی مخفی و خلاف «آشکار» است
درباره اموات فرموده است:«فَأَصْبَحُوا فِي فَجَوَاتِ قُبُورِهِمْ جَمَاداً لاَ يَنْمُونَ، وَضِماراً لاَ يُوجَدُونَ» «آنها در شکاف‌های قبر خود به صورت جماد در آمدند که نموّ ندارند و پنهان‌ شدند که پیدا نیستند.» (شرح‌های خطبه: )
ایضاً «ضمار» وعده و قرضی را گویند که امیدی به وفای آن نیست. «الضمار من الوعود و الدین ما کان مسوّفا غیر مرجوّ الوفاء» در مذمّت انسان نادان فرموده است:«فَجَعَلَ خَوْفَهُ مِنَ الْعِبَادِ نَقْداً، وَخَوْفَهُ مِنْ خَالِقِهِ ضِماراً وَوَعْداً» «ترسش از بندگان نقد است و ترسش از خالق را وعده بدون وفا قرار داده است.»(شرح‌های خطبه: )

۲.۳ - ضمیر

«ضمیر» به معنای قلب انسان و باطن انسان است. جمع آن ضمائر است. ظاهراً به معنی مضمور و پنهان شده نیز آمده است ایشان درباره علم خدا فرموده: «وَأَحْصَى آثَارَهُمْ وَأَعْمَالَهُمْ، وَعَدَدَ أنْفاسَهُمْ، وَخَائِنَةَ أعْيُنِهِمْ وَمَا تُخْفِي صُدُورُهُمْ مِنَ الضَّمِيرِ.» یعنی تا به آخر شمرده است آثاری را که بعد از خود گذاشته‌اند، و اعمالی را که در زندگی کرده‌اند و نیز عدد نفس کشیدن آنها را و خیانت چشمشان را و آنچه را که سینه‌های آنها از اسرار و افکار، در خود نهان داشته است. (شرح‌های خطبه: )

۲.۴ - مضمار

«مضمار» میدان و محلّی که اسبان را لاغر می‌کنند، جمع آن مضامیر است.
«أَلاَ وَإِنَّ اليَوْمَ المِضْمارَ، وَغَداً السِّبَاقَ، وَالسَّبَقَةُ الجَنَّةُ، وَالغَايَةُ النَّارُ» یعنی امروز میدان مسابقه است، فردا رسیدن به آخر محل مسابقه است و آخر محلّ مسابقه بهشت است و غایت و آخر آن آتش است.(شرح‌های خطبه: ) امام (علیه‌السلام) فرموده: «سبقه» بهشت است زیرا مسابقه برای کار محبوبی می‌شود و آن صفت بهشت است ولی «غایت» انتهائی است که انسان به آن می‌رسد با آنکه دوستش هم ندارد لذا فرمود: «و الغایة النار».
در حکمت ۴۴۱ فرموده:«الْوِلاَيَاتُ مَضَامِيرُ الرِّجَالِ» یعنی: حکومت‌ها میدان‌های مسابقه رجال است، همان‌طور که در میدان مسابقه، لیاقت وجودت سیر اسب‌ها معلوم می‌شود همان‌طور در حکومت، تدبر و کاروانی و مدیریت مردان معلوم می‌شود و بالعکس. (شرح‌های خطبه: )


این ماده موارد زیادی بار در «نهج البلاغه» آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۶۶۵.    
۲. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۳، ص۳۴۰.    
۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۷۷۳، حکمت ۲۲.    
۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۱۵۶، حکمت ۲۵.    
۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۷۲، حکمت ۲۶.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۶.    
۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۲۶.    
۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۴۲۶.    
۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۲، ص۱۶۵.    
۱۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۴۲.    
۱۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۸، ص۱۳۷.    
۱۲. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۷، ص۴۱.    
۱۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۳، ص۳۱۷.    
۱۴. طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۳، ص۳۷۵.    
۱۵. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۴۱۶، خطبه ۱۸۳.    
۱۶. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۱۳۶، خطبه ۱۷۸.    
۱۷. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۶۷، خطبه ۱۸۳.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۱۵.    
۱۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۲۳.    
۲۰. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۴۰.    
۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۷، ص۱۲۳.    
۲۲. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۴۰۲.    
۲۳. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۰، ص۱۲۳.    
۲۴. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۷، ص۴۲.    
۲۵. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۵۳۷، خطبه ۲۲۰.    
۲۶. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۲۳۲، خطبه ۲۱۶.    
۲۷. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۳۳۹، خطبه ۲۲۱.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۵۳۱.    
۲۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۰۹.    
۳۰. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۱۱۵.    
۳۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۸، ص۳۲۱.    
۳۲. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۱۴، ص۲۱۸.    
۳۳. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۱۵۰.    
۳۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۳۴۵، خطبه ۱۵۹.    
۳۵. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۷۲، خطبه ۱۵۴.    
۳۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۲۶، خطبه ۱۵۹.    
۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۴۵.    
۳۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۱۱.    
۳۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۵۱۷.    
۴۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۶، ص۲۲۵.    
۴۱. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۳۶۶.    
۴۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۹، ص۲۲۶.    
۴۳. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۷، ص۴۱.    
۴۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۱۷۸، خطبه ۸۹.    
۴۵. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۱۵۸، خطبه ۸۸.    
۴۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۲۳، خطبه ۹۰.    
۴۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۷۷.    
۴۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۶۶۳.    
۴۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۶۶۷.    
۵۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۳، ص۶۴۲.    
۵۱. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۲۷۶.    
۵۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۶، ص۳۹۴.    
۵۳. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج۷، ص۴۱.    
۵۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۲، خطبه ۲۸.    
۵۵. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۶۷، خطبه ۲۸.    
۵۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۷۱، خطبه ۲۸.    
۵۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۷۹.    
۵۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۳۳.    
۵۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۹۲.    
۶۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۲، ص۱۸۰.    
۶۱. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۴، ص۶.    
۶۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲، ص۹۱.    
۶۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغة ت الحسون، ص۸۵، حکمت ۴۳۰.    
۶۴. عبده، محمد، نهج البلاغة - ط مطبعة الإستقامة، ص۲۵۸، حکمت ۴۴۱.    
۶۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۵۵۴، حکمت ۴۴۱.    
۶۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۸۴۷.    
۶۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۶۸.    
۶۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۷۶۸.    
۶۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۵، ص۵۰۱.    
۷۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج۲۱، ص۵۱۴.    
۷۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج۲۰، ص۸۸.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «ضمر»، ج۲، ص۶۶۵.    






جعبه ابزار