• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مدرسه تفسیر بصره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مدرسه تفسیری بصره یکی از مدارس تفسیری دوران صدر اسلام است که توسط ابوموسی اشعری با اعتقادات خاص و معلوم خودش بنیان نهاد.



این مدرسه را عبداللّه بن قیس معروف به ابو‌موسی اشعری (متوفای ۴۴) بنیان نهاد.

۱.۱ - اشعری در عصر خلفا

او به سال ۱۷ که عمر مغیره را از ولایت بصره عزل کرد، به عنوان والی وارد آن شهر گردید.
عثمان نیز ابتدا او را ابقا و پس از مدتی بر کنار کرد و او به کوفه رفت.
عثمان وقتی سعید را از ولایت کوفه عزل کرد، ابو‌موسی را به این مهم گمارد.


امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) او را عزل کرد، چه اینکه به سبب دوستی دیرینه‌ای که بین او و معاویه بود، با معاویه رابطه پنهانی داشت. این نکته از وصیت معاویه به پسرش یزید درباره ابو‌برده فرزند ابو‌موسی اشعری روشن می‌شود.

۲.۱ - نشانه انحراف اشعری

ابو‌موسی از امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) فاصله گرفته بود و در جنگ صفین هنگامی که به عنوان حکم برگزیده شد، رسوایی او آشکار گردید. هموست که نخست به اهل بصره فقه و قرائت قرآن آموخت.


ابن حجر می‌گوید: «تعدادی از تابعان و اتباع آنان، به دست او تربیت شدند».
حاکم از ابو‌رجاء چنین نقل کرده است: «قرآن را از ابو‌موسی اشعری در این مسجد -یعنی مسجد بصره- آموختیم؛ ما حلقه‌وار می‌نشستیم؛ چنان‌که گویی اکنون او را در حالی که در دو لباس سفید است می‌بینم».

در مکتب تفسیری او انحراف شدیدی وجود داشت و پس از او در بصره، زمینه برای رشد بسیاری از بدعت‌ها و انحرافات فکری و عقیدتی به ویژه در مسائل اصول دین و امامت و عدل فراهم شد.

۴.۱ - قول شهرستانی درباره وی

محمد بن عبدالکریم شهرستانی می‌گوید: «از اتفاقات عجیبی که من شنیدم این است که ابو‌موسی اشعری (متوفای ۴۴) درست همان مطالبی را عنوان می‌کرد که نوه‌اش ابو‌الحسن اشعری (متوفای ۳۲۴) در مذهبش بیان می‌داشت.

۴.۲ - عقاید ابوموسی اشعری

-همچنین می‌گوید:- میان عمرو بن عاص و ابو‌موسی گفت‌وگویی رخ داد: عمرو گفت: از کجا کسی را بیابم که از خدا به سوی او شکایت برم؟ ابو‌موسی گفت: من آن داور هستم. عمرو گفت: آیا خداوند چیزی را بر من مقدر می‌گرداند و سپس مرا به سبب انجام دادن آن عقاب می‌کند؟ ابو‌موسی گفت: آری. عمرو گفت: چرا؟ گفت: چون پروردگارت به تو ستم روا نمی‌دارد! عمرو ساکت شد و نتوانست پاسخی دهد!».
ابو‌موسی مساله جبر در تکلیف را مطرح ساخت که جاهلیت عرب بر آن باور بودند، و بدین‌جهت عمرو نتوانست پاسخی بدهد.

۴.۳ - قول ابن ابی‌الحدید درباره فرزند اشعری

ابن ابی‌الحدید، ابو‌برده فرزند ابو‌موسی اشعری را در زمره دشمنان و بدگویان امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) می‌شمرد و می‌نویسد: «این کینه را مستقیما از پدر به ارث برده و در او ریشه دوانیده است و جنبه جانبی و عارضی ندارد».


۱. ابن منیع، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۴، ص۸۳.    
۲. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۵، ص۳۶۲.    
۳. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۲۴۰.    
۴. شهرستانی، محمد، الملل و النحل، ص۱۰۶.    
۵. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۴، ص۹۹.    



محمدهادی معرفت، تفسیر و مفسران، ج۱، ص۲۹۰-۲۹۱.    






جعبه ابزار