• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابوعبدالله محمد بن محمد ابن‌حاج

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابن حاج فقیه‌ مالکی ‌در قرن هشتم بود.



اِبْن‌ِ حاج‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ محمد بن‌ محمد عبدری‌ فاسی‌ (د ۲۰ جمادی‌ الاول‌ ۷۳۷ق‌/۲۵ دسامبر ۱۳۳۶م‌)، فقیهمالکی ‌.با توجه‌ به‌ اینکه‌ مدت‌ زندگی‌ او را بیش‌ از ۸۰ سال‌ نوشته‌اند،
[۱] محمد ابن‌ رافع‌، الوفیات‌، ج۱، ص۱۵۴، به‌ کوشش‌ صالح‌ مهدی‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
[۲] عمر بن‌ علی‌ ابن‌ ملقن‌، طبقات‌ الاولیاء، ج۱، ص۴۷۱، به‌ کوشش‌ نورالدین‌ شریبة، قاهره‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
می‌توان‌ تولد او را در حدود ۶۵۷ق‌ تخمین‌ زد.
ابن‌ حاج‌ در آغاز از علمای‌ فاس ‌ دانش‌ آموخت‌، آنگاه‌ به‌ قاهره ‌ رفت‌ و تا پایان‌ عمر در آن‌جا اقامت‌ گزید.
[۳] محمد ابن‌ حاج‌، المدخل‌، ج۱، ص۳، قاهره‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.
[۴] ابراهیم‌ ابن‌ فرحون‌، الدیباج‌ المذهب‌، ج۱، ص۳۲۸، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ شقرون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.

وی‌ پس‌ از عمری‌ دراز، در قاهره ‌ درگذشت‌ و در قرافه ‌ (در نزدیکی‌ قاهره‌) به‌ خاک ‌ سپرده‌ شد.
[۵] احمد مقریزی‌، کتاب‌ السلوک‌ لمعرفة دول‌ الملوک‌، ج۲، ص۴۲۵، به‌ کوشش‌ محمد مصطفی‌ زیاده‌، قاهره‌ ۱۹۴۲م‌.


۱.۱ - اساتید

ابن‌ حاج‌ شاگرد نزدیک‌ ابومحمد عبدالله‌ بن‌ ابی‌ جمره ‌ بوده‌ و از او و دیگر مشایخ‌ صوفیه‌ تعالیم‌ آنان‌ را فرا گرفته‌ است‌.
حجوی ‌ حتی‌ او را صاحب‌ طریقه‌ای‌مشهور در تصوف ‌دانسته‌ است‌.
[۶] محمد حجوی‌، الفکر السامی‌، ج۲، ص۲۳۹، به‌ کوشش‌ عبدالعزیز بن‌ عبدالفتاح‌ القاری‌، مدینه‌، ۱۳۹۷ق‌/ ۱۹۷۷م‌.
[۷] محمد ابن‌ حاج‌، المدخل‌، ج۱، ص۳، قاهره‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.
[۸] محمد ابن‌ رافع‌، الوفیات‌، ج۱، ص۱۵۵، به‌ کوشش‌ صالح‌ مهدی‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.

ابن‌ قاضی‌ مکناسی‌ نیز به‌ صوفی‌ بودن‌ او تصریح‌ کرده‌ است‌.
[۹] احمد ابن‌ قاضی‌ مکناسی‌، جذوة الاقتباس‌، ج ۱، ص۲۲۸ ، رباط، ۱۹۷۴م‌.
[۱۰] احمد ابن‌ قاضی‌ مکناسی‌، درة الحجال‌، ج ۱، ص۱۱۴ ،به‌ کوشش‌ محمد الاحمدی‌ ابوالنور، قاهره‌، ۱۳۹۱ق‌/۱۹۷۱م‌.

از دیگر مشایخ‌ ابن‌ حاج‌ می‌توان‌ تقی‌الدین‌ عبید اسعردی ‌ را ذکر کرد که‌ نزد او موطأ مالک‌ را به‌ روایت‌ یحیی‌ بن‌ یحیی ‌ فراگرفته‌ است‌.
[۱۱] محمد ابن‌ رافع‌، الوفیات‌، ج۱، ص۱۵۴، به‌ کوشش‌ صالح‌ مهدی‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.


۱.۲ - شاگردان

از شاگردان‌ و راویان‌ وی‌ نیز می‌توان‌ از محمد بن‌ رافع‌ سلامی‌ یاد کرد.
[۱۲] محمد ابن‌ رافع‌، الوفیات‌، ج۱، ص۱۵۵، به‌ کوشش‌ صالح‌ مهدی‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
[۱۳] بوبکر ابن‌ احمد ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ الشافعیه، ج۳، ص۹۳، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
[۱۴] احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۷۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۱۵] احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۵۰۸، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
[۱۶] محمد مخلوف‌، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۲۱۸، بیروت‌، ۱۳۴۹ق‌.


۱.۳ - آثار چاپی

۱- المدخل‌ تنمیة الاعمال‌ بتحسین‌ النیات‌ و التنبیه‌ علی‌ بعض‌ البدع‌ و العوائد التی‌ انتحلت‌ و بیان‌ شناعتها و قبحها، نام‌ دیگر این‌ اثر مدخل‌ الشرع‌ الشریف‌ علی‌ المذاهب‌ الاربعة است‌ که‌ ظاهراً تألیف‌ آن‌ را در ۷۳۲ق‌/۱۳۳۲م‌ به‌ پایان‌ آورده‌ است‌.
[۱۷] حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون، ج۲، ص۱۶۴۳.

وی‌ در این‌ کتاب‌ بسیاری‌ از بدعتهایی ‌ را که‌ از منکرات ‌ مسلمه‌ و برخی‌ دیگر را که‌ از شبهات‌ می‌دانسته‌ و در میان‌ مردم‌ در عصر ممالیک‌ رایج‌ بوده‌،
[۱۸] محمد ابن‌ حاج‌، المدخل‌، ج۲، ص۲۵۵- ۲۵۸، قاهره‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.
[۱۹] احمد مقریزی‌، کتاب‌ السلوک‌ لمعرفة دول‌ الملوک‌، ج۲، ص۴۲۶، به‌ کوشش‌ محمد مصطفی‌ زیاده‌، قاهره‌ ۱۹۴۲م‌.
نقد کرده‌ است‌.
او در این‌ اثر خود پاره‌ای‌ مسائل‌ فقهی‌، اخلاقی‌، اقتصادی‌ و اجتماعی‌ را از چگونگی‌ پوشش‌ زنان‌، آداب‌ غذاخوردن‌، اعیاد و ایام‌ سوگواری‌، مسائل‌ حسبه ‌، حدود و تعزیرات ‌، مناسبات‌ اقتصادی‌ و مالی‌ میان‌ مردم‌ و جز آن‌ مورد بررسی‌ قرار داده‌ است‌.
شهرت‌ عمده ابن‌ حاج‌ در واقع‌ مرهون‌ تألیف‌ کتاب‌ المدخل‌ و مخالفتهای‌ وی‌ با بدعتهاست‌.
این‌ کتاب‌، نخست‌ در ۱۲۹۷ق‌/۱۸۸۰م‌ در اسکندریه ‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ و بعدها به‌ کرات‌ از جمله‌ در ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌ در قاهره‌ در ۴ جلد تجدید چاپ‌ شده‌ است‌؛
۲- شموس‌ الانوار و کنوز الاسرار ، در علم‌ حروف‌ .
[۲۰] بغدادی‌، ایضاح الکنون‌، ج۱، ص۵۷.
چاپ‌ اول‌ آن‌ در ۱۲۹۷ق‌ در مصر انجام‌ گرفته‌ و بعدها نیز در ۱۳۲۹ق‌ تجدید چاپ‌ شده‌ است‌.

۱.۴ - اثر خطی‌

بلوغ‌ القصد و المنی‌ فی‌ خواص‌ اسماء الله‌ الحسنی ‌. زرکلی‌ از وجود نسخه آن‌ خبر داده‌ است‌.
[۲۱] زرکلی‌، اعلام‌، ج۷، ص۳۵.



(۱) محمد ابن‌ حاج‌، المدخل‌، قاهره‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.
(۲) احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
(۳) محمد ابن‌ رافع‌، الوفیات‌، به‌ کوشش‌ صالح‌ مهدی‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
(۴) ابراهیم‌ ابن‌ فرحون‌، الدیباج‌ المذهب‌، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ شقرون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
(۵) بوبکر ابن‌ احمد ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ الشافعیه، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
(۶) احمد ابن‌ قاضی‌ مکناسی‌، جذوة الاقتباس‌، رباط، ۱۹۷۴م‌.
(۷) احمد ابن‌ قاضی‌ مکناسی‌، درة الحجال‌، به‌ کوشش‌ محمد الاحمدی‌ ابوالنور، قاهره‌، ۱۳۹۱ق‌/۱۹۷۱م‌.
(۸) عمر بن‌ علی‌ ابن‌ ملقن‌، طبقات‌ الاولیاء، به‌ کوشش‌ نورالدین‌ شریبة، قاهره‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
(۹) بغدادی‌، ایضاح الکنون‌.
(۱۰) حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون.
(۱۱) محمد حجوی‌، الفکر السامی‌، به‌ کوشش‌ عبدالعزیز بن‌ عبدالفتاح‌ القاری‌، مدینه‌، ۱۳۹۷ق‌/ ۱۹۷۷م‌.
(۱۲) زرکلی‌، اعلام‌.
(۱۳) محمد مخلوف‌، شجرة النور الزکیة، بیروت‌، ۱۳۴۹ق‌.
(۱۴) احمد مقریزی‌، کتاب‌ السلوک‌ لمعرفة دول‌ الملوک‌، به‌ کوشش‌ محمد مصطفی‌ زیاده‌، قاهره‌ ۱۹۴۲م‌.


۱. محمد ابن‌ رافع‌، الوفیات‌، ج۱، ص۱۵۴، به‌ کوشش‌ صالح‌ مهدی‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
۲. عمر بن‌ علی‌ ابن‌ ملقن‌، طبقات‌ الاولیاء، ج۱، ص۴۷۱، به‌ کوشش‌ نورالدین‌ شریبة، قاهره‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
۳. محمد ابن‌ حاج‌، المدخل‌، ج۱، ص۳، قاهره‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.
۴. ابراهیم‌ ابن‌ فرحون‌، الدیباج‌ المذهب‌، ج۱، ص۳۲۸، به‌ کوشش‌ عباس‌ بن‌ شقرون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۵. احمد مقریزی‌، کتاب‌ السلوک‌ لمعرفة دول‌ الملوک‌، ج۲، ص۴۲۵، به‌ کوشش‌ محمد مصطفی‌ زیاده‌، قاهره‌ ۱۹۴۲م‌.
۶. محمد حجوی‌، الفکر السامی‌، ج۲، ص۲۳۹، به‌ کوشش‌ عبدالعزیز بن‌ عبدالفتاح‌ القاری‌، مدینه‌، ۱۳۹۷ق‌/ ۱۹۷۷م‌.
۷. محمد ابن‌ حاج‌، المدخل‌، ج۱، ص۳، قاهره‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.
۸. محمد ابن‌ رافع‌، الوفیات‌، ج۱، ص۱۵۵، به‌ کوشش‌ صالح‌ مهدی‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
۹. احمد ابن‌ قاضی‌ مکناسی‌، جذوة الاقتباس‌، ج ۱، ص۲۲۸ ، رباط، ۱۹۷۴م‌.
۱۰. احمد ابن‌ قاضی‌ مکناسی‌، درة الحجال‌، ج ۱، ص۱۱۴ ،به‌ کوشش‌ محمد الاحمدی‌ ابوالنور، قاهره‌، ۱۳۹۱ق‌/۱۹۷۱م‌.
۱۱. محمد ابن‌ رافع‌، الوفیات‌، ج۱، ص۱۵۴، به‌ کوشش‌ صالح‌ مهدی‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
۱۲. محمد ابن‌ رافع‌، الوفیات‌، ج۱، ص۱۵۵، به‌ کوشش‌ صالح‌ مهدی‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
۱۳. بوبکر ابن‌ احمد ابن‌ قاضی‌ شهبه‌، طبقات‌ الشافعیه، ج۳، ص۹۳، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
۱۴. احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۷۲، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۵. احمد ابن‌ حجر عسقلانی‌، الدرر الکامنة، ج۵، ص۵۰۸، حیدرآباد دکن‌، ۱۳۹۶ق‌/۱۹۷۶م‌.
۱۶. محمد مخلوف‌، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۲۱۸، بیروت‌، ۱۳۴۹ق‌.
۱۷. حاجی‌ خلیفه‌، کشف‌ الظنون، ج۲، ص۱۶۴۳.
۱۸. محمد ابن‌ حاج‌، المدخل‌، ج۲، ص۲۵۵- ۲۵۸، قاهره‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.
۱۹. احمد مقریزی‌، کتاب‌ السلوک‌ لمعرفة دول‌ الملوک‌، ج۲، ص۴۲۶، به‌ کوشش‌ محمد مصطفی‌ زیاده‌، قاهره‌ ۱۹۴۲م‌.
۲۰. بغدادی‌، ایضاح الکنون‌، ج۱، ص۵۷.
۲۱. زرکلی‌، اعلام‌، ج۷، ص۳۵.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن حاج»، ج۳، ص۱۰۶۶.    
zwnj;، ج۱، ص۳، قاهرهmistakespan class=zwnj; کرات






جعبه ابزار