• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌جزی ابوعبدالله‌ محمد بن‌ محمد کلبی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابوعبدالله‌ محمد بن‌ محمد، یکی از علمایی که به ابن‌جزی شهرت دارد؛ اِبْن‌ِ‌جُزَی‌ّ، نام‌ چند تن‌ از علمای‌ خاندان‌ بنی‌جزی‌ که‌ در سده‌های‌ ۷- ۹ق‌/۱۳- ۱۵م‌ در مغرب ‌و اندلس ‌می‌زیسته‌اند و به‌ «کلبی‌» معروفند.



ابوعبدالله‌ محمد بن‌ محمد (۷۲۱-۷۵۷ق‌/۱۳۲۱-۱۳۵۶م‌)، فقیه‌، کاتب‌ و شاعر می‌باشد.


تاریخ‌ وفات‌ او را ۷۵۶ و ۷۵۸ ق‌ نیز نوشته‌اند.
[۲] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۲۸۳، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
اما ابن‌خطیب‌ که‌ معاصر او بوده‌ است‌، سال‌ ۷۵۷ق‌ را محقق‌ می‌داند
[۳] ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۲۶۵، به‌ کوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، ۱۳۹۴-۱۳۹۷ق‌/۱۹۷۴- ۱۹۷۷م‌.
و مقری‌ نیز آن‌ را تأیید می‌کند.


در هیچ‌ یک‌ از منابع‌ سخنی‌ از چگونگی‌ تحصیلات‌ و استادان‌ وی‌ به‌ میان‌ نیامده‌ است‌، تنها ابن‌خطیب‌ تصریح‌ کرده‌ است‌ که‌ وی‌ به‌ سرپرستی‌ پدر خود در شهر غرناطه‌ پرورش‌ یافت‌. ابن‌احمر
[۶] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۲۸۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
نوشته‌ است‌ که‌ ابن‌جزی‌ در تاریخ، حساب و ادبیات ‌چیره‌ دست‌ و از اصول ‌و فقه ‌و حدیث آگاه‌ بود و خطی‌ به‌ غایت‌ خوش‌ داشت‌.


پس‌ از مرگ‌ پدر در شمار کاتبان‌ دربار ابوالحجاج‌ یوسف‌ بن‌ اسماعیل‌ (د ۷۵۵ق‌/۱۳۵۴م‌) امیر سلسله بنواحمر درآمد و ظاهراً مدتی‌ دراز در این‌ مقام‌ باقی‌ ماند، اما به‌ دلایلی‌ که‌ بر ما معلوم‌ نیست‌، امیر بر وی‌ خشم ‌گرفت‌ و بفرمود او را تازیانه زدند و از اندلس اخراج‌ کردند. او هنگام‌ ترک‌ اندلس‌ در ابیاتی‌ آن‌ دیار و اهل‌ آن‌ را نکوهش کرد.
[۸] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.



پس‌ از این‌ واقعه‌، به‌ مغرب ‌سفر کرد و به‌ دربار ابوعنان‌ پیوست‌ و نزد وی‌ مقام‌ و منزلت‌ یافت‌.


وی‌ در نظم‌ و نثر استاد بود، نظم‌ او را ستوده‌اند و نثرش‌ را از انشای‌ عمادالدین‌ اصفهانی‌ برتر دانسته‌اند. چند نمونه‌ از نامه‌های‌ او اکنون‌ در دست‌ است‌ که‌ در آن‌ها پاره‌ای‌ از صنایع‌ لفظی‌ رایج‌ در روزگار او به‌ چشم‌ می‌خورد.
برخی‌ از مآخذ نمونه‌هایی‌ از اشعار وی‌ را آورده‌ و او را سرآمد شاعران‌ روزگار خود دانسته‌اند و ابن‌احمر ضمن‌ اینکه‌ او را از شاعران‌ دیگر برتر دانسته‌، گفته‌ است‌ که‌ بیش‌ از ۲۰ هزار بیت‌ شعر از حفظ داشته‌ است‌.
[۱۰] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۱۸۵، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
[۱۱] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۱۸۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
[۱۲] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۲۸۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
[۱۳] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۳، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
[۱۴] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
[۱۵] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
[۱۷] ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۲۶۲، به‌ کوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، ۱۳۹۴-۱۳۹۷ق‌/۱۹۷۴- ۱۹۷۷م‌.
سروده‌های‌ او شامل‌ چند غزل ‌و چند قصیده ‌از جمله‌ قصایدی‌ در مدح‌ ابوعنان‌ و ابوالحجاج‌ یوسف‌ و نیز چند قطعه کوتاه‌ است‌.
[۱۹] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۱۸۵، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
[۲۰] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۱۸۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
[۲۱] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۲۸۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
[۲۲] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۳، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
[۲۳] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
[۲۴] ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
[۲۵] ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۲۵۶، به‌ کوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، ۱۳۹۴-۱۳۹۷ق‌/۱۹۷۴- ۱۹۷۷م‌.
[۲۶] ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۲۶۲، به‌ کوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، ۱۳۹۴-۱۳۹۷ق‌/۱۹۷۴- ۱۹۷۷م‌.



ابن‌جزی‌ به‌ گفته مقری‌ در خانه خویش‌ در شهر البیضاء درگذشت‌.


مهم‌ترین‌ کار ابن‌جزی‌ که‌ بدان‌ شهرت‌ یافت‌، تحریر سفرنامه ابن‌بطوطه‌ (ه م‌) است‌ که‌ به‌ فرمان‌ سلطان‌ ابوعنان‌ مرینی‌ انجام‌ شده‌ است‌. وی‌ در این‌ کار، به‌ گفته خود، مضمون‌ گفتار ابن‌بطوطه‌ را بی‌آنکه‌ متعرض‌ درستی‌ و نادرستی‌ آن‌ گردد، در قالب‌ الفاظی‌ که‌ گویای‌ مقصود وی‌ باشد، ریخته‌ هر چند که‌ گاه‌ عین‌الفاظ او را آورده‌ است‌. افزون‌ بر این‌ وی‌ بسیاری‌ از اسامی‌ دشوار را حرکت‌ گذاری‌ و نقطه‌گذاری‌ کرده‌ و نام‌های‌ غیرعربی‌ را تا آن‌جا که‌ برای‌ او ممکن‌ بوده‌، شرح‌ داده‌ است‌.
[۲۹] ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص۲۵-۲۶، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
اثر دیگر وی‌ کتابی‌ به‌ نام‌ الانوار فی‌ نسب‌ النبی‌ المختار است‌ که‌ نسخه‌هایی‌ از آن‌ در کتابخانه ملی‌ پاریس موجود است‌. نیز احتمالاً تاریخ‌ غرناطه‌ از اوست‌ وی‌ در ۷۵۵ق‌ به‌ ابن‌خطیب‌ گفته‌ است‌ که‌ مشغول‌ تألیف‌ آن‌ بوده‌ و ابن‌خطیب‌ قسمت‌هایی‌ از آن‌ را دیده‌ و بسیار ستوده‌ است‌، اما اکنون‌ اثری‌ از این‌ کتاب‌ در دست‌ نیست‌. احتمال‌ می‌رود که‌ کار تألیف‌ کتاب‌ مذکور به‌ دلیل‌ همزمانی‌ با تحریر رحله ابن‌بطوطه‌ ناتمام‌ مانده‌ باشد. چه‌ تحریر رحله پس‌ از پایان‌ سفر ابن‌بطوطه‌ در دربار ابوعنان‌، در حدود ۷۵۴ق‌ آغاز و در ۷۵۷ق‌ پایان‌ یافته‌ است‌.


۱. ابن‌حجر عسقلانی‌، احمد، الدرر الکامنه، ج۵، ص۴۲۹، حیدرآباد دکن‌، ۱۹۷۶م‌.    
۲. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۲۸۳، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
۳. ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۲۶۵، به‌ کوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، ۱۳۹۴-۱۳۹۷ق‌/۱۹۷۴- ۱۹۷۷م‌.
۴. مقری‌، احمد، ازهار الریاض‌، ج۳، ص۱۸۹، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    
۵. ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۱۶۳.    
۶. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۲۸۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
۷. ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۱۶۳.    
۸. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۵-۲۹۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
۹. ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۱۶۴.    
۱۰. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۱۸۵، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
۱۱. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۱۸۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
۱۲. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۲۸۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
۱۳. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۳، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
۱۴. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
۱۵. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
۱۶. ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۱۶۴.    
۱۷. ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۲۶۲، به‌ کوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، ۱۳۹۴-۱۳۹۷ق‌/۱۹۷۴- ۱۹۷۷م‌.
۱۸. مقری‌، احمد، ازهار الریاض‌، ج۳، ص۱۸۹-۲۰۰، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    
۱۹. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۱۸۵، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
۲۰. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۱۸۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
۲۱. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر الجمان‌ (اعلام‌ المغرب‌ و الاندلس‌)، ج۱، ص۲۸۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، بیروت‌، ۱۴۰۷ق‌/۱۹۸۷م‌.
۲۲. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۳، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
۲۳. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۲۹۴، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
۲۴. ابن‌احمر، اسماعیل‌، نثیر فرائد الجمان‌، ج۱، ص۳۰۳-۳۰۶، به‌ کوشش‌ محمد رضوان‌ الدایة، قاهره‌، ۱۹۶۷م‌.
۲۵. ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۲۵۶، به‌ کوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، ۱۳۹۴-۱۳۹۷ق‌/۱۹۷۴- ۱۹۷۷م‌.
۲۶. ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۲۶۲، به‌ کوشش‌ محمد عبدالله‌ عنان‌، قاهره‌، ۱۳۹۴-۱۳۹۷ق‌/۱۹۷۴- ۱۹۷۷م‌.
۲۷. مقری‌، احمد، ازهار الریاض‌، ج۳، ص۱۸۹-۲۰۰، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    
۲۸. مقری‌، احمد، ازهار الریاض‌، ج۳، ص۱۸۹، به‌ کوشش‌ احسان‌ عباس‌، بیروت‌، ۱۳۸۹ق‌/ ۱۹۶۸م‌.    
۲۹. ابن‌جزی‌، عبدالله‌، کتاب‌ الخیل‌، ج۱، ص۲۵-۲۶، به‌ کوشش‌ محمد عربی‌ خطابی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق‌/۱۹۸۶م‌.
۳۰. ابن‌خطیب‌، محمد، الاحاطه، ج۲، ص۱۶۴.    



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌جزی»، ج۳، ص۱۰۳۴.    



جعبه ابزار