• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن ابراهیم بغدادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




ابوحمزه محمد بن ابراهیم بزاز بغدادی (۲)، از صوفیان قرن سوم بود.



پدرش عیسی بن ابان (متوفی ۲۲۱) فقیه و محدث بوده و به منصب قضا اشتغال داشته است.
[۱] عبدالقادر بن محمدقرشی حنفی مصری، الجواهرالمضیئة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۴۰۱، حیدرآباد دکن ۱۳۲۲.
[۲] یحیی بن شرف نووی، تهذیب الاسماء واللغات، جزء ۲، ص ۴۴، تهران.
[۳] محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۰، ص۴۴۰، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
بغدادی از اقران جنید بغدادی
[۴] عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرسالة القشیریة فی علم التصوف، ج۱، ص۳۹۵، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه جی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
و از مصاحبان بِشْرِ حافی و سَری سَقَطی
[۵] عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۷۰، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۶] محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۹۵، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۷] محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۶، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۸] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
بوده و در سفرهای ابوتراب نَخْشَبی وی را همراهی می‌کرده است.
[۹] پانویس ۴، علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۳۶۵، کشف المحجوب للهجویری، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
[۱۰] محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۱] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
به نوشته عطار نیشابوری ، پیر او حارث محاسبی بوده اما از ظاهر گفتگویی که همو از بغدادی و حارث نقل کرده برمی آید که میان آن‌ها نسبت مرید و مرادی نبوده است.
[۱۲] محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۳ـ۷۲۴، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.



بغدادی، به سبب اشتغال به وعظ، زبانی فصیح و بلیغ داشته
[۱۳] محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۳، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
و بیش‌تر در مسجد رصافیه بغداد بر منبر می‌رفته است.
[۱۴] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۳۶۶، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
[۱۵] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
[۱۶] محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۳ـ۷۲۴، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.



در طرسوس وی را به سبب گفتن شطحیات بر سر منبر به حلول و زندقه محکوم کردند،
[۱۷] عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۱۸] محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۶ـ۱۶۷، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
چنانکه خلیفه وقت بدین جرم قصد کشتن وی کرد ولی بعد‌ها او را بخشید.
[۱۹] محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۳، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
[۲۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۴۲۱، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.



به گزارش منابع، امام احمد حنبل در برخی مسائل فقهی با وی گفتگو کرده
[۲۱] محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۶، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
و خطیب بغدادی
[۲۲] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
نیز این قول را از خود بزاز بغدادی نقل کرده است.


او نقل حدیث نیز می‌کرده
[۲۳] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۳۶۶، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
و برخی از صوفیان احادیث او را نقل کرده اند.
[۲۴] عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۷۰، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.



در تفسیر و قرائت دست داشته و در این علم شاگرد ابوعمر بوده است.
[۲۵] محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۹۵، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۲۶] محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۸، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۷] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
[۲۸] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۳۶۶، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.



تاریخ وفات وی را سلمی
[۲۹] محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۹۶، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۲۸۹ و خطیب بغدادی
[۳۰] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۳، بیروت.
۲۶۹ نوشته است.


به گفته خطیب بغدادی
[۳۱] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۳، بیروت.
او نخستین کسی است که از معارف صوفیه سخن گفته است.
از او سخنان و ابیاتی پراکنده باقی‌مانده که خیرالنَّساج و محمد بن علی الکَتّانی از او نقل قول کرده اند
[۳۲] محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۶، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۳] احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
[۳۴] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۳۶۶، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
[۳۵] محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۹۶ـ۲۹۷، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
و تفسیر اندیشه های صوفیانه وی از همین نقل قول‌ها و ابیات پراکنده امکان پذیر است.


در تصوف او دیدار حق تنها به دیده حق، برای بنده ممکن خواهد شد.
[۳۶] محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۴، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
وی «سلام» را خاص پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم می‌داند و بر این است که دعای حضرت موسی علیه‌السلام (خدایا مرا از امت محمد (اهل سلام) گردان) مؤید این واقعیت است.
[۳۷] محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۵، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.

به نوشته حارث محاسبی ، بغدادی در باطن، مستغرق توحید
[۳۸] محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۴، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
و از جمله عارفانی است که غیبت رامقدم بر حضور می‌دانند.
[۳۹] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۴۸۹، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
غیبت در این معنا، غیبت قلب از غیرحق است و منتهای آن به غیبت عارف از خود منجر می‌شود به گونه‌ای که به سبب این غیبت، خودرا نمی‌بیند. بنابراین، غیبت عارف از خود، مقدمه حضوروی با حق است. به نظر ابوحمزه، در طریق وصول به حق، «منِ» انسان، حجاب اعظم است.
[۴۰] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۴۸۹، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
در تصوف او ایمان به مفهوم قول، تصدیق و عمل است.
[۴۱] علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۵۲۷، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
جامی نقل کرده که وی در ذیل آیه «واعْرِضْ عَنِالج'اهِلینَ» نفس را جاهلترین جاهلان و شایسته اعراض دانسته است.
[۴۳] عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.

بغدادی صوفی متشرع اهل تجرید (تجرد عارف از علائق و هواهای نفسانی) و ترک علایق و اهل ریاضت است
[۴۴] محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۵، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
و به سبب شطحیاتش از عارفان اهل شطح محسوب می‌شود.


(۱) عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۲) احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت.
(۳) محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۴) محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۵) محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
(۶) عبدالقادر بن محمدقرشی حنفی مصری، الجواهرالمضیئة فی طبقات الحنفیة، حیدرآباد دکن ۱۳۲۲.
(۷) عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرسالة القشیریة فی علم التصوف، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه جی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۸) یحیی بن شرف نووی، تهذیب الاسماء واللغات، تهران.
(۹) علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.


۱. عبدالقادر بن محمدقرشی حنفی مصری، الجواهرالمضیئة فی طبقات الحنفیة، ج۱، ص۴۰۱، حیدرآباد دکن ۱۳۲۲.
۲. یحیی بن شرف نووی، تهذیب الاسماء واللغات، جزء ۲، ص ۴۴، تهران.
۳. محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۰، ص۴۴۰، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴. عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرسالة القشیریة فی علم التصوف، ج۱، ص۳۹۵، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه جی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۵. عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۷۰، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۶. محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۹۵، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۷. محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۶، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۸. احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
۹. پانویس ۴، علی بن عثمان هجویری، ج۱، ص۳۶۵، کشف المحجوب للهجویری، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
۱۰. محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۱. احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
۱۲. محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۳ـ۷۲۴، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
۱۳. محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۳، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
۱۴. علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۳۶۶، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
۱۵. احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
۱۶. محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۳ـ۷۲۴، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
۱۷. عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۱۸. محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۶ـ۱۶۷، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۹. محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۳، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
۲۰. علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۴۲۱، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
۲۱. محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۶، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۲. احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
۲۳. علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۳۶۶، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
۲۴. عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۷۰، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۲۵. محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۹۵، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۲۶. محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۸، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۲۷. احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
۲۸. علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۳۶۶، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
۲۹. محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۹۶، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۳۰. احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۳، بیروت.
۳۱. احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۳، بیروت.
۳۲. محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النّبلاء، ج۱۳، ص۱۶۶، ج ۱۰، بیروت ۱۴۰۲/ ۱۹۸۲، ج ۱۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۳. احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱، ص۳۹۰، بیروت.
۳۴. علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۳۶۶، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
۳۵. محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۲۹۶ـ۲۹۷، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۳۶. محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۴، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
۳۷. محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۵، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
۳۸. محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۴، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.
۳۹. علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۴۸۹، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
۴۰. علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۴۸۹، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
۴۱. علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب للهجویری، ج۱، ص۵۲۷، دراسة و ترجمة و تعلیق اسعاد عبدالهادی قندیل، بیروت ۱۹۸۰.
۴۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۹۹.    
۴۳. عبدالرحمن بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۷۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۴۴. محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۷۲۵، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۴۶ ش.



حسن سیدعرب، دانشنامه جهان اسلام، برگرفته از مقاله «»، شماره۱۲۶۳.    


رده‌های این صفحه : تراجم | مشایخ صوفیه | مشایخ قرن سوم




جعبه ابزار