مبادی الوصول الی علم الاصول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مبادی ء الوصول الی علم الاصول، تالیف
علامه حلی ، جمال الدین، ابو منصور، حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی (۶۴۸- ۷۲۶ هجری قمری) است.
این کتاب قواعد اصلی و مهم علم اصول است که به شکلی مختصر و مفید بیان شده است.
کتاب مبادی ء الوصول الی علم الاصول کتابی ارزشمند و گرانبها در علم اصول است و از زمان نگارش تا این زمان بسیار مورد توجه علمای شیعه قرار گرفته و تا کنون شرح‌ها و حواشی فراوانی بر آن نگاشته شده است.
علامه حلی این کتاب را به درخواست «شیخ
تقی الدین، ابراهیم بن محمد بصری » از شاگردان خود نگاشته است. وی تالیفات دیگری نیز در
علم اصول بعد از این کتاب نگاشته است؛ مانند:
۱-
التهذیب، این کتاب تا قبل از
معالم کتاب درسی حوزه‌های علمیه شیعه بوده و شرح‌های فراوانی بر آن نگاشته شده است.
۲-
شرح مختصر ابن حاجب ، این کتاب بسیار ارزشمند و قابل توجه می‌باشد.
۳-
النهایة ، این کتاب بسیار گسترده و در دو جلد بزرگ است.
علامه حلی در این کتاب با نقل نظریات دیگر علمای اصولی شیعه و سنی به بیان دیدگاه‌های اصولی خود پرداخته است.
این کتاب شامل مباحث لغات، احکام،
اوامر و
نواهی،
عموم و خصوص،
مجمل و مبین ، افعال،
نسخ،
اجماع، اخبار،
قیاس،
ترجیح،
اجتهاد و
استصحاب است.
این کتاب به شیوه کتاب «
منهاج الوصول فی معرفة علم الاصول »، نوشته قاضی القضات
ناصرالدین بیضاوی (درگذشت سال ۶۸۵ هجری قمری) نگاشته شده است.
علامه حلی این کتاب را به ۱۲ فصل تقسیم کرده و در هر فصل به بررسی مباحث گوناگون اصولی پرداخته است. وی در آغاز هر بحث به بررسی و طرح مهم‌ترین نظریاتی که درباره موضوعات علم اصول گفته شده با ذکر دلیل می‌پردازد، سپس نظریات و ادله آن را مورد بررسی قرار می‌دهد و در نهایت دیدگاه خود را با ذکر دلیل مطرح نموده و یا اگر نظریات دیگران را پذیرفته باشد، به شرح و بسط و توضیح مختصر آن می‌پردازد.
به عنوان نمونه وی در آغاز کتاب می‌فرماید: جماعتی عقیده دارند که لغات توقیفی هستند و از جانب خداوند متعال به انسان یاد داده شده است و برای این نظریه استدلال به دو آیه قرآن کرده‌اند:
۱- و علم آدم الاسماء کلها (سوره بقره آیه ۳۲)؛ یعنی خداوند همه نامها را به حضرت آدم یاد داد».
۲- و اختلاف السنتکم (سوره روم آیه ۲۳)؛ یعنی از نشانه‌های خداوند اختلاف زبان و لغات شماست.
ابوهاشم (عبدالسلام بن محمد بن عبدالوهاب جبایی یکی از شخصیت‌های معتزله) می‌گوید: لغات اصطلاحی است (یعنی خود انسان‌ها براساس نیاز آن را اصطلاح و ایجاد می‌کنند) و دلیل آن هم این آیه است: «و ما ارسلنا من رسول الا بلسان قومه» (سوره ابراهیم آیه ۴)؛ یعنی ما هیچ پیامبری را نفرستادیم؛ مگر به زبان قوم و مردم خودش.
از ویژگی‌های مهم این کتاب مقایسه میان دیدگاه‌های اصولی علمای شیعه و
اهل تسنن است و این ویژگی در نزدیکی آراء و عقاید به هم و شناخت شفاف تر علمای مسلمان از دیدگاه‌های یکدیگر بسیار مؤثر است.
از دیگر برجستگی‌های این کتاب بررسی آراء و نظریات گوناگون و ادله آن و سپس طرح مجتهدانه رای خود و یا بعد از تعدیل و یا اضافه قیود بر آن می‌باشد؛ مانند نظریه مؤلف در
حقیقت و مجاز و یا موافقت ایشان با
ابوحنیفه در بحث
عموم و خصوص در این که استثناء بر خلاف اصل است و مباحث فراوان دیگر. (مقدمه و تحقیق عبد الحسین محمد علی بقال)
تا کنون شرح‌های فراوانی بر این کتاب نوشته شده؛ مانند:
۱- شرح فرزندش
فخر المحققین بر کتاب.
۲- شرح شیخ
علی بن حسن امامی به نام «
خلاصة الاصول ».
۳- شرح شیخ
محمد بن علی بن محمد گرگانی غروی به نام «
غایة البادی فی شرح المبادی ».
۴- شرح
سید علی بن سید محمد علی بن ابی المعالی .
۵- شرح سید مصطفی بن سید محمد هادی بن سید مهدی بن سید
دلدار علی نقوی .
۶- شرح
میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی (درگذشت ۱۳۰۲ هجری قمری).
۷- شرح ملا محمدرضا بن محمد محسن همدانی به نام «
ریاض الاصول فی شرح مبادی ء الوصول الی علم الاصول ».
و شرح‌های فراوان دیگر
آقا بزرگ تهرانی صاحب کتاب
الذریعة درباره این کتاب می‌فرماید:
«مبادی ء الوصول الی علم الاصول و یقال له مبادی ء الاصول، هو متن مختصر فی اصول الفقه تصنیف آیة الله العلامة جمال الدین الحسن بن یوسف الحلی المتوفی سنة ۷۲۶ و قد شرحه و علق علیه الاصحاب من لدن حیاته حتی الیوم».
یعنی «کتاب مبادی ء الوصول الی علم الاصول که به آن مبادی ء الاصول نیز می‌گویند متنی مختصر و کوتاه در اصول فقه است و مؤلف آن آیت‌الله علامه جمال الدین حسن بن یوسف حلی درگذشت سال ۷۲۶ هجری قمری است. این کتاب از زمان حیات مؤلف تا این زمان مورد شرح و تعلیقه علمای شیعه قرار گرفته است». (الذریعة جلد ۱۴ صفحه ۵۲)
۱- نسخه‌ای در کتابخانه حضرت آیت‌الله نجفی مرعشی در شهر مقدس قم.
تاریخ نگارش این نسخه سال ۷۰۳ هجری قمری و به خط شاگرد مؤلف شیخ احمد آوی است. این نسخه در سال ۷۰۵ بر علامه حلی و فرزند ایشان فخر المحققین قرائت شده و آن را تایید کرده‌اند.
۲- نسخه‌ای در کتابخانه آستان قدس رضوی در شهر مشهد مقدس.
تاریخ نگارش این نسخه سال ۷۰۲ هجری قمری و به خط شیخ احمد آوی است و در سال ۷۰۵ بر فرزند مؤلف، فخر المحققین قرائت شده و او نیز آن را تایید کرده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
