• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قرب (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





قُرْب (به ضم قاف و سکون راء) از واژگان قرآن کریم به معنای نزدیکی است. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند: قَریب‌ (به فتح قاف) از اسماء حسنی به معنای نزدیک؛ قُرْبت (به ضم قاف و سکون راء) به معنای مایه تقرب؛ قُرْبَی (به ضم قاف و سکون راء و فتح باء) به معنای خویشان و اهل قرابت است.



قُرْب: نزدیکی است.


این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ که در ذیل به آنها اشاره می‌شود:

۲.۱ - اقسام قرب

قُرْب به تصریح راغب چند قسم است:

۲.۱.۱ - قرب مکانی

قرب مکانی، مثل‌: (وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونا مِنَ الظَّالِمِینَ‌) «به این درخت نزدیک نشوید که از ستمکاران می‌گردید». مراد نهی از خوردن است به دلیل‌ (فَاَکَلا مِنْها فَبَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما) (سرانجام هر دو از آن خوردند، و لباس بهشتى آنها فرو ريخت، و عورتشان آشكار گشت) وگرنه می‌فرمود «فقرّبا منها فبدت...» ولی نهی به لفظ «لا تَقْرَبا» ابلغ از «لا تاکلا» است، مثل‌: (وَ لا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتِیمِ...) (و به مال یتیم نزديك نشويد).

۲.۱.۲ - قرب زمانی

قرب زمانی، مثل‌: (اقْتَرَبَ‌ لِلنَّاسِ حِسابُهُمْ‌) (حساب مردم به آنان نزديك شده).
(اقْتَرَبَتِ‌ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ) (قیامت نزديك شد و ماه از هم شكافت!).
(وَ اِنْ اَدْرِی اَ قَرِیبٌ‌ اَمْ بَعِیدٌ ما تُوعَدُونَ‌) (و هر چند نمى‌دانم اين وعده عذاب كه به شما داده مى‌شود نزديك است يا دور!).

۲.۱.۳ - قرب نسبی

قرب نسبی، مثل‌: (وَ ذِی‌ الْقُرْبی‌ وَ الْیَتامی‌) (و به خويشاوندان و يتيمان نيكى كنيد).
(لِلرِّجالِ نَصِیبٌ‌ مِمَّا تَرَکَ الْوالِدانِ وَ الْاَقْرَبُونَ‌) (براى مردان، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان، برجاى مى‌گذارند، سهمى است).
(یَتِیماً ذا مَقْرَبَةٍ) (يتيمى از خويشاوندان).

۲.۱.۴ - قرب مقام و منزلت

قرب مقام و منزلت، مثل‌: (وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ • اُولئِکَ‌ الْمُقَرَّبُونَ‌) (و سوّمين گروه پيشگامان پيشگامند، آنها مقربانند).
(وَ لَا الْمَلائِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ‌) (و نه فرشتگان مقرّب).
و مثل قول فرعون که به ساحران گفت: (نَعَمْ وَ اِنَّکُمْ اِذاً لَمِنَ‌ الْمُقَرَّبِینَ‌) (گفت: آرى، و در آن صورت مسلماً شما از مقرّبان خواهيد بود).

۲.۱.۵ - قرب رعایتی یا حتمی

قرب رعایتی، مثل‌: (اِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ‌ قَرِیبٌ‌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ‌) (زيرا رحمت خدا به نيكوكاران نزديك است).
ولی شاید مراد از قرب در این آیه لزوم و نظیر آن باشد که احسان و نیکوکاری، رحمت خدا را لازم و حتمی می‌کند.

۲.۲ - اقسام قرب از نگاه امام خمینی

امام‌ خمینی برای قرب دو قسم قائل است:
۱- قرب وجودی: حقیقت بی‌نهایت حق‌تعالی با خلق معیت دارد و چنان سریان و احاطه‌ وجودی به ‌ظاهر و باطن آنها دارد که ارتباط او را با خلق بی‌واسطه می‌سازد. امام‌ خمینی از این قرب وجودی به وجه خاص تعبیر کرده‌ است که آن، جهت غیبی احدی اشیاست به حق‌تعالی. اشیاء از این طریق ارتباطی خاص و بی‌واسطه با حق دارند. ایشان با استناد به بعضی آیات الهی از ارتباط حضرت احدیت و اشیاء به سرّ وجودی تعبیر می‌کند.
۲- قرب سلوکی: عبد به‌واسطه سلوک راه حق‌تعالی به او نزدیک می‌شود. این قرب در قوس صعود تصویر می‌شود. امام‌ خمینی بر این باور است که نزول انسان از نشئه غیبی و تنزل آن به اسفل سافلین، برای سلوک اختیاری و قرب وصول به جناب ربوبیت است. در این قرب، رسیدن به لقای الهی از بزرگ‌ترین مقاصد اهل ‌الله است.
به باور ایشان برای سفر معنوی و معراج قرب حقیقی به دو رکن نیاز است یکی خروج از منزلگاه نفس و دیگری حرکت به سوی خداوند که نتیجه آن رسیدن به باب الهی و فنای فی الله است. به اعتقاد امام‌ خمینی، تا این انانیت و انیت باقی است، شخص بنده خود است و «عبدالله» نشده است و سالک طریق الی ‌الله نیست و راه نجات او این است که صراط مستقیم سلوکی را با عبودیتش طی کند. در غیر این صورت به کفر و الحاد کشیده خواهد شد. به اعتقاد امام خمینی وقتی سالک انانیت خود را کنار گذاشت، در طلب مقصود اصلی سیر کرد، هر یک از حجب ظلمانی و نورانی را کنار زد و قلبش از غیر حق خالی شد به قرب الهی رسیده است.
[۸۸] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۱۶۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


۲.۳ - قریب

قَریب‌: از اسماء حسنی است و سه بار در قرآن مجید آمده است:
(فَاِنِّی‌ قَرِیبٌ‌ اُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ‌) (من نزديكم؛ دعای دعا كننده را، به هنگامى كه مرا مى‌خواند، پاسخ مى‌گويم).
(فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا اِلَیْهِ اِنَّ رَبِّی‌ قَرِیبٌ‌ مُجِیبٌ‌) (از او آمرزش بطلبيد، سپس به سوى او باز گرديد، كه پروردگارم به بندگان خود نزديك، و اجابت كننده خواسته‌هاى آنها است!).
(اِنَّهُ سَمِیعٌ‌ قَرِیبٌ‌) (او شنوا و نزديك است).
قریب و نزدیک بودن خدا معنوی است نه زمانی و مکانی، مثل محیط بودن خدا به هر چیز: (اِنَّهُ بِکُلِّ شَیْ‌ءٍ مُحِیطٌ) (او بر همه چيز احاطه دارد)، و (وَ اللَّهُ بِما یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ) (و خداوند به آنچه عمل مى‌كنند، احاطه و آگاهى دارد). لازمه محیط بودن نزدیک بودن به هر چیز است، شاید از این جهت طبرسی در ذیل آیه اول فرموده: این دلیل لا مکان بودن خداست و گرنه به هر مناجات کننده نزدیک نبود.
صدوق (رحمه اللّه) در توحید، قریب را جواب دهنده معنی کرده و جمله‌ «اُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ» را مؤیّد قرار داده و نیز «عالم به وساوس قلوب» گفته، به قرینه‌ (وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْاِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ‌ اَقْرَبُ‌ اِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ) (ما انسان را آفريديم و وسوسه‌هاى نفس او را مى‌دانيم، و ما به او از رگ قلبش نزديكتريم!) ولی آنچه قبلا گفته شد به نظر نگارنده بهتر می‌رسد.

۲.۴ - قربت

قُرْبت: مایه تقرب است و جمع آن قُرُبات می‌باشد.
(وَ یَتَّخِذُ ما یُنْفِقُ‌ قُرُباتٍ‌ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ اَلا اِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ...) یعنی: «انفاق و دعاهای رسول را پیش خدا مایه تقرب می‌داند، بدان که آنها برای آنان مایه تقرّب است».

۲.۵ - قربی

قُرْبَی: خویشان و اهل قرابت است. (قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْراً اِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی‌ الْقُرْبی‌) ظاهرا الف و لام در «القربی» عوض از مضاف‌الیه است و تقدیر آن «قربای» می‌باشد، یعنی: «از شما برای تبلیغ رسالت مزدی نمی‌خواهم مگر دوستی خویشان و اهل قرابتم را»، استثنا ظاهرا متصل و «اَجْراً» نکره در سیاق نفی مفید عموم است، یعنی هیچ مزدی جز این مزد نمی‌خواهم. «قربی» در اینصورت یا مصدر به معنی فاعل است به معنی قریب و یا در آن چنانکه کشّاف گفته اهل مقدر است یعنی «اهل قربای».
در آیه دیگر آمده‌ (قُلْ ما اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ اَجْرٍ اِلَّا مَنْ شاءَ اَنْ یَتَّخِذَ اِلی‌ رَبِّهِ سَبِیلًا) در این آیه هم اتخاذ سبیل به سوی خدا اجر شمرده شده، چون در این آیه نیز «مِنْ اَجْرٍ» نکره در سیاق نفی و مفید عموم است، لذا باید مودّت قربی و اتخاذ سبیل هر دو یکی باشند و گرنه معنی دو آیه قابل جمع نخواهد بود؛ از اینجا پی می‌بریم که مودّت قربی به معنی دوست داشتن و پیروی از آنها است و مودّت بدین معنی همان اخذ سبیل به طاعت خداست، پس پیروی از ذی القربی که اهل بیت (علیهم‌السّلام) باشند رفتن راه خداست و چون این پیروی در واقع به نفع پیروان آنهاست لذا در آیه دیگر آمده: (قُلْ ما سَاَلْتُکُمْ مِنْ اَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ اِنْ اَجْرِیَ اِلَّا عَلَی اللَّهِ‌) «بگو آنچه از اجر خواستم بر له شماست مزد من فقط بر عهده خداست»، یعنی پیروی ذی القربی که عبارت اخرای اتخاذ سبیل به سوی خداست به سود شماست.
اینکه درباره آیه اول با استناد به دو آیه بعدی گفته شد از هر حیث درست و مطابق روایات نیز هست، در این باره وجوه و اقوال رکیکی نیز نقل شده که احتیاجی به نقل آنها نیست.
در مجمع البیان از امام سجاد و باقر و صادق (علیهم‌السّلام) و سعید بن جبیر و عمرو بن شعیب نقل شده که معنی آیه این است: «اینکه قرابت و عترت مرا دوست بدارید و حق مرا درباره آنها مراعات نمائید».
ایضا نقل کرده چون آیه‌ (قُلْ لا اَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ اَجْراً...) نازل شد گفتند: یا رسول اللّه اینان کیستند که خدا ما را به مودّت آنها امر کرده؟ فرمود: علی و فاطمه و فرزندان آنهاست، «قَالَ: عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ وَلَدُهُمَا».
این حدیث در کشّاف به لفظ «عَلِیٌّ وَ فَاطِمَةُ وَ ابْنَاهُمَا» نقل شده است و نیز در تفسیر بیضاوی، احیاء المیّت حدیث۲، و اتحاف شبراوی و ابن حجر در صواعق ذیل آیه فوق و ده‌ها کتاب دیگر نقل شده است.
اگر گویند: سوره شوری مکّی است و آن‌وقت علی و فاطمه (علیهما‌السّلام) با هم ازدواج نکرده بودند و اولاد نداشتند چطور این روایت صحیح تواند بود؟ گوئیم: اگر ثابت شود که سوره مکّی است، دلیلی بر مکّی بودن آیه نداریم چه مانعی دارد خود سوره مکّی باشد و این آیه مدنی؛ توضیح مطلب را در این کتاب ذیل لفظ «قرآن» فصل سوره‌های مکّی و مدنی مطالعه فرمائید.


۱. قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۹۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۶۶۳.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۲، ص۱۴۲.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۶۶۳.    
۵. بقره/سوره۲، آیه۳۵.    
۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۱۳۰.    
۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱، ص۲۰۰.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۹۴.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۱۳۳.    
۱۰. طه/سوره۲۰، آیه۱۲۱.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۲۰.    
۱۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۲۲.    
۱۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۳۱۰.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۵۵.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۸۲.    
۱۶. انعام/سوره۶، آیه۱۵۲.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۴۹.    
۱۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۷۵.    
۱۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۷، ص۵۱۸.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۵۹۲.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۱۴.    
۲۲. انبیاء/سوره۲۱، آیه۱.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۲۲.    
۲۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۴۴.    
۲۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۳۴۲.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۶۲.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۹۶.    
۲۸. قمر/سوره۵۴، آیه۱.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۸.    
۳۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۵۵.    
۳۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۸۸.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۸۱.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۹.    
۳۴. انبیاء/سوره۲۱، آیه۱۰۹.    
۳۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۳۱.    
۳۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۳۲.    
۳۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۴۶۸.    
۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۰۷.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۷۴.    
۴۰. بقره/سوره۲، آیه۸۳.    
۴۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۲.    
۴۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۱۹.    
۴۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱، ص۳۲۹.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۲۹۸.    
۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۲۳۸.    
۴۶. نساء/سوره۴، آیه۷.    
۴۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۷۸.    
۴۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۱۹۹.    
۴۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۴، ص۳۱۳.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۴.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۳۲.    
۵۲. بلد/سوره۹۰، آیه۱۵.    
۵۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۴.    
۵۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۹۳.    
۵۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۴۹۱.    
۵۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۵۱.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۰۵.    
۵۸. واقعة/سوره۵۶، آیه۱۰-۱۱.    
۵۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳۴.    
۶۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۲۰.    
۶۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۰۶.    
۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۲۵.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۳۷.    
۶۴. نساء/سوره۴، آیه۱۷۲.    
۶۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۰۵.    
۶۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۱۵۱.    
۶۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۵، ص۲۴۶.    
۶۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۲۵.    
۶۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۶، ص۱۶۷.    
۷۰. شعراء/سوره۲۶، آیه۴۲.    
۷۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۶۹.    
۷۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۷۵.    
۷۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۸۴.    
۷۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۹۶.    
۷۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۹.    
۷۶. اعراف/سوره۷، آیه۵۶.    
۷۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۵۷.    
۷۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۱۶۰.    
۷۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۸، ص۱۹۹.    
۸۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۶۶۲.    
۸۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۹، ص۱۳۴.    
۸۲. خمینی، روح‌الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۲۶، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.    
۸۳. خمینی، روح‌الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۳۲، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.    
۸۴. خمینی، روح‌الله، تعلیقات علی شرح الفصوص الحکم و مصباح الانس، ص۲۶۰، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۰ قمری.    
۸۵. خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۱۰۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۸۶. خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۱۸۴-۱۸۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۸۷. خمینی، روح‌الله، سرّ الصلاة، ص۵۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۸۸. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۱۶۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۸۹. بقره/سوره۲، آیه۱۸۶.    
۹۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۸.    
۹۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۳۰.    
۹۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲، ص۴۲.    
۹۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۰۰.    
۹۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۱۵.    
۹۵. هود/سوره۱۱، آیه۶۱.    
۹۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۲۸.    
۹۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۳۱۱.    
۹۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۴۶۳.    
۹۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۲۶۵.    
۱۰۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۸۴.    
۱۰۱. سباء/سوره۳۴، آیه۵۰.    
۱۰۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۳۴.    
۱۰۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۹۰.    
۱۰۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۵۸۷.    
۱۰۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۶۲۰.    
۱۰۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۲۹۲.    
۱۰۷. فصّلت/سوره۴۱، آیه۵۴.    
۱۰۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۸۲.    
۱۰۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۴۰۵.    
۱۱۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۶۱۵.    
۱۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۰.    
۱۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۸۸.    
۱۱۳. انفال/سوره۸، آیه۴۷.    
۱۱۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۸۳.    
۱۱۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۹۶.    
۱۱۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۹، ص۱۲۶.    
۱۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۴۳.    
۱۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۲۳۲.    
۱۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۰.    
۱۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۸۸.    
۱۲۱. ق/سوره۵۰، آیه۱۶.    
۱۲۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۱۹.    
۱۲۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۴۷.    
۱۲۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۵۱۹.    
۱۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۱۶.    
۱۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۵۵.    
۱۲۷. توبه/سوره۹، آیه۹۹.    
۱۲۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۳۷۱.    
۱۲۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۹، ص۵۰۳.    
۱۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۹۶.    
۱۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۱۹۲.    
۱۳۲. شوری/سوره۴۲، آیه۲۳.    
۱۳۳. زمخشری، کشاف، ج۴، ص۲۱۹.    
۱۳۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۴۳.    
۱۳۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۶۰.    
۱۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۴۳.    
۱۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۳۰.    
۱۳۸. فرقان/سوره۲۵، آیه۵۷.    
۱۳۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۳۸۵.    
۱۴۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۷، ص۵۳۱.    
۱۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۷۴.    
۱۴۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۲۱۷.    
۱۴۳. سباء/سوره۳۴، آیه۴۷.    
۱۴۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۸۸.    
۱۴۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۵۸۶.    
۱۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۶۲۰.    
۱۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۲۹۰.    
۱۴۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۵۱.    
۱۴۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۷۳.    
۱۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۴۳.    
۱۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۲۸.    
۱۵۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۵۲.    
۱۵۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۷۴.    
۱۵۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۴۳.    
۱۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۲۹.    
۱۵۶. زمخشری، کشاف، ج۴، ص۲۲۰.    
۱۵۷. بیضاوی، تفسیر بیضاوی، ج۵، ص۱۲۸.    
۱۵۸. سیوطی، جلال الدین، إحیاء المیت بفضائل أهل البیت (علیهم‌السّلام)، ص۴، حدیث۲.    
۱۵۹. شبراوی، جمال الدین، الإتحاف بحب الأشراف، ص۴۰.    
۱۶۰. هیتمی، ابن حجر، الصواعق المحرقة، ج۲، ص۴۸۷.    
۱۶۱. شیخ کلینی، الکافی، ج۸، ص۹۳.    
۱۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۱.    
۱۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۸۹.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "قرب"، ج۵، ص۲۹۳-۲۹۹.    
دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.






جعبه ابزار