قرائت نمازهای یومیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زن مى‌تواند
حمد و
سوره نماز صبح و
مغرب و
عشا را بلند يا آهسته بخواند؛ ولى اگر نامحرم صدايش را بشنود، بنا بر
احتیاط واجب بايد آهسته بخواند.
وظیفه
زنان را نسبت به بلند و آهسته خواندن نماز (
جهر و
اخفات) می‌توان در دو قسم دسته‌بندی کرد:
حمد و سوره نماز ظهر و عصر که باید آهسته بخواند.
حمد و
سوره نماز صبح و
مغرب و
عشا، که این دو صورت دارد:
در صورتی که نامحرم صدایش را نشنود.
در صورتی که نامحرم صدایش را می‌شنود.
در صورت اول
مراجع معظم
تقلید، می‌فرمایند:
زن می‌تواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند.
اما در صورت دوم اکثر مراجع معظم تقلید می‌فرمایند: بنا بر
احتیاط واجب باید آهسته بخواند.
بعضی مراجع دیگر می‌فرمایند: بنا بر
احتیاط مستحب آهسته بخواند.
آیت الله زنجانی: بنا بر احتیاط مستحب آهسته بخواند.
آیت‌الله مکارم: احتیاط مستحب آن است که آهسته بخواند.
آیات عظام
خویی و
تبریزی: اگر
نامحرم صدایش را بشنود، بنا بر احتیاط آهسته بخواند.
عده‌ای دیگر از مراجع عظام تقلید در زمانی که شنواندن صدا به نامحرم
حرام است، به آهسته خواندن
فتوا می‌دهند.
آیت الله سیستانی: و موردی باشد که شنواندن صدا به نامحرم حرام است، باید آهسته بخواند و اگر عمداً بلند بخواند، بنا بر احتیاط نمازش
باطل است.
بنابراین اگر
نمازگزار در جایی که باید
نماز را آهسته بخواند، عمداً بلند خواند، نمازش باطل است.
در رکعت اول و دوم از نمازهای واجب، خواندن
سوره حمد و یک سوره کامل بعد از آن واجب است و نمازگزار می‌تواند در بعضی از حالات، سوره را ترک نماید، بلکه گاهی در تنگی وقت و ترس و مانند این‌ها از موارد ناچاری ترک کردن سوره واجب است. و اگر سوره را عمداً مقدّم بر حمد نمود، باید نماز را از سر بگیرد و اگر
سهواً مقدّم بدارد و قبل از رکوع یادش بیاید، اگر حمد را بعد از آن نخوانده باشد، باید حمد را بخواند و سپس سوره را اعاده نماید و اگر حمد را خوانده باشد باید فقط سوره را اعاده نماید.
خواندن حمد، در نمازهای مستحبی - مانند نمازهای واجب - واجب است؛ یعنی خواندن آن، شرط صحّت در آن‌ها است. اما خواندن سوره در هیچ یک از نمازهای مستحبی، واجب نیست؛ اگرچه آن نماز - با عنوان عارضی مثل نذر و مانند آن - واجب شده باشد. البته نمازهای مستحبی که در کیفیت انجام آن‌ها، سوره‌های مخصوصی وارد شده است، باید جهت تحقّق اینگونه نمازهای مستحبی، همان سوره‌ها خوانده شود، مگر آن‌که معلوم باشد که انجام آن‌ها با این سوره‌ها، شرط کمال آن نمازها است، نه آن‌که در اصل مشروعیّت و صحّت آن دخیل باشد.
خواندن بیشتر از یک سوره در یک رکعت از نماز واجب بنابر اقوی جایز، ولی
مکروه است، بر خلاف
نماز مستحبی که کراهت هم ندارد و احتیاط (مستحب) آن است که در نماز واجب خواندن بیش از یک سوره را ترک کند.
خواندن سوره‌های طولانی در نماز واجب که باعث فوت وقت نماز می‌شود، جایز نیست و اگر عمداً این سوره‌ها را بخواند، نمازش باطل می‌شود با اشکالی که در مساله هست. و اگر سهواً مشغول خواندن سوره‌های طولانی شود، در صورت وسعت وقت، باید به سوره‌های دیگر برگردد و اگر بعد از تمام شدن سوره طولانی، متوجّه شود و وقت هم گذشته باشد، باید نمازش را تمام کند.
همچنین خواندن هیچ یک از
سوره‌های عزائم (چهار سوره‌ای که سجده واجب دارند) در نماز واجب، جایز نیست، پس اگر از روی فراموشی شروع به خواندن یکی از آن‌ها نمود تا اینکه
آیه سجده را هم خواند، یا آن‌که آیه سجده را در حالی که در نماز بود شنید، بنابر احتیاط باید در همان حال نماز با اشاره سجده نماید، سپس بعد از نماز هم سجده نماید، اگرچه اقوی آن است که می‌تواند به اشاره در نماز اکتفا نماید و می‌تواند به همان سوره (که خوانده) اکتفا نماید.
بسم اللَّه الرحمن الرحیم جزء هر سوره است، بنابراین باید با آن‌ها خوانده شود مگر
سوره برائت (که بسم اللَّه ندارد).
سوره فیل و
ایلاف (با هم) یک سوره است و همچنین است
سوره و الضّحی و
اَلَمْ نَشْرَحْ (که با هم یک سوره می‌باشند) بنابراین خواندن یکی از آن‌ها کفایت نمی‌کند، بلکه باید هر دو به
ترتیب و با بسم اللَّه الرحمن الرحیم که بین آن‌ها است، خوانده شود.
هنگام شروع به بسم اللَّه الرحمن الرحیم باید بنابر اقوی سوره را تعیین نماید و اگر سوره‌ای را تعیین کرد سپس از آن سوره به سوره دیگر
عدول نمود، باید بسم اللَّه الرحمن الرحیم را برای سوره‌ای که به آن عدول نموده، اعاده نماید. و اگر در حین شروع بسم اللَّه الرحمن الرحیم سوره‌ای را تعیین کند و یادش برود و نداند که کدام سوره را معیّن کرده است، باید با تعیین سوره مشخصی بسم اللَّه الرحمن الرحیم را اعاده نماید. و اگر از اول نماز بنا داشته که سوره معیّنی را بخواند، ولی آن را فراموش کند و سوره دیگری بخواند، یا بر حسب عادت سوره معیّنی را می‌خوانده، و لیکن غیر آن را بخواند، کفایت می‌کند و اعاده سوره واجب نیست.
عدول از سوره‌ای به سوره دیگر، مادامی‌که به نصف سوره نرسیده است اختیاراً جایز است، جز
سوره توحید و
سوره جحد که عدول از آن‌ها به غیر آن‌ها و از یکی از آن‌ها به دیگری، به مجرّد آن‌که شروع در آن‌ها نمود جایز نیست و اما عدول از این دو سوره به سوره جمعه و سوره منافقون، در نماز ظهر روز جمعه، و بنابر اقوی در نماز جمعه، در صورتی که از روی فراموشی شروع به خواندن آن‌ها کرده باشد، مادامی‌که به نصف نرسیده باشد، جایز است.
حمد و سوره
نماز ظهر و
عصر، غیر از بسم اللَّه الرحمن الرحیم واجب است که آهسته خوانده شود. و بر مردها واجب است در
نماز صبح و در رکعت اول و دوم
نماز مغرب و
عشا، حمد و سوره را بلند بخوانند پس کسی که عمداً برعکس عمل نماید، نمازش باطل است و کسی که فراموش نموده، بلکه هر کسی که بدون عمد بر عکس عمل کند و نیز کسی که اصلًا حکم مساله را نمی‌داند و توجه به سؤال نمودن درباره آن ندارد معذور است، حتی اگر اینگونه افراد، عذرشان در اثنای قرائت حمد و سوره برطرف شود، آن مقداری را که از قرائت انجام داده‌اند لازم نیست اعاده کنند، اما کسی که اجمالًا حکم را می‌داند، ولی محل آن را نمی‌داند و یا فراموش کرده است و کسی که اصل حکم را نمی‌داند، ولی متوجّه است که باید سؤال کند، احتیاط (مستحب) آن است که آن را از نو به جا آورند، هر چند بنابر اقوی در صورتی که هنگام قرائت قصد قربت از آن‌ها حاصل شده باشد، قرائتشان صحیح است. و بر زنان بلند خواندن واجب نیست، بلکه زنان بین آهسته و بلند خواندن، در صورتی که نامحرمی نباشد، مخیّر می‌باشند و در مواردی که بر مردان آهسته خواندن واجب است، زنان هم باید آهسته بخوانند و در مواردی که مردان معذورند زنان هم معذورند.
برای مردها، بلند گفتن بسم اللَّه الرحمن الرحیم برای حمد و سوره در نماز ظهر و عصر مستحب است، همچنان که برای آنان بلند خواندن حمد و سوره در نماز ظهر روز جمعه، مستحب است، لیکن احتیاطاً آهسته خواندن آن سزاوار نیست که ترک شود.
معیار در بلند خواندن و آهسته خواندن آشکار شدن جوهر صدا و آشکار نشدن آن است، نه شنیدن و نشنیدن کسی که کنار نمازگزار است. و زیاده‌روی در بلند خواندن، مانند فریاد کشیدن جایز نیست، همچنان که آهسته خواندن به طوری که - اگر مانعی نباشد - خودش نشنود جایز نیست.
واجب است که قرائت، صحیح باشد، پس اگر عمداً در یک حرف یا حرکت یا تشدید یا مانند آن اخلال نماید، نمازش باطل است. و کسی که حمد یا سوره را نمی‌تواند به خوبی بخواند، واجب است یاد بگیرد.
معیار در صحیح بودن قرائت این است که حروف، از مخارج خودشان ادا شوند - به طوری که اهل زبان بگویند که فلان حرف را ادا کرد نه حرف دیگر را - و حرکات بنای کلمه و آنچه که در هیئت کلمه دخالت دارد و حرکت‌ها و سکون‌های مربوط به اعراب و بناء - مطابق آنچه که متخصصین زبان عربی تعیین نموده‌اند - مراعات شود، و همزه «وصل» وقتی در میان کلمات قرار می‌گیرد - مثل همزه «ال» و همزه «اهْدِنا» - بنابر احتیاط (واجب) حذف شده و خوانده نشود، و همزه قطع ثابت مانده و خوانده شود، مثل: همزه «انْعَمْتَ». و در تعیین و تشخیص مخارج حروف، مراعات ریزه‌کاری‌های علمای
تجوید لازم نیست، چه رسد به جهاتی که به صفات حروف برمی‌گردد از قبیل «شدّت» و «رخوت» و «تفخیم» و «ترقیق» و «استعلاء» و غیر این‌ها. و مراعات
ادغام کبیر، لازم نیست و آن عبارت است از اینکه حرفی را که حرکت دارد ساکن نموده، در حرف مماثل خود که در کلمه دیگری است ادغام کند، مثل:
(يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ) ی؛ یعنی، میم (یعلم را پس از ساکن نمودن) در میم (ما بین) مندرج نموده و ادغام نماید و یا در حرف مقارب خود، ولو در یک کلمه باشند (پس از ساکن نمودن و تبدیل به حرف مقارب کردن) ادغام کند مثل:
(یَرزُقُکُم) و
(زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ) به اینکه قاف در کاف و حاء در عین ادغام شود، بلکه احتیاط (واجب) آن است که اینگونه ادغام (یعنی ادغام کبیر) مخصوصاً در حرف مقارب ترک شود و حتی مراعات بعضی از اقسام
ادغام صغیر هم لازم نیست، مانند ادغام حرفی که اصلًا ساکن است در حرف مقارب خودش، مثل:
(مِّن رَّبِّكَ) که «نون» را در «راء» ادغام نماید، ولی احتیاط (مستحب) آن است که مراعات مدّ لازم را بنماید و مدّ لازم، آن است که حرف مدّ و دو سبب آن؛ یعنی همزه و سکون در یک کلمه جمع شوند، مثل: «جاء» و «سوء» و «جی‌ء» و «دابّة» و «ق» و «ص» و همچنین است، ترک وقف بر حرف متحرک و وصل به حرف ساکن (که احتیاط مستحب ترک آن است) و رعایت ادغام تنوین و نون ساکن در حروف «یرملون» (که احتیاط مستحب مراعات آن است) اگرچه، آنچه به نظر راجح (اقوی) می‌آید، آن است که مراعات هیچ یک از مذکورات، لازم نیست.
احتیاط (واجب) آن است که از یکی از قرائت‌های هفتگانه تخلّف ننماید، همچنان که احتیاط (مستحب) آن است که از آن قرائتی که در قرآن کریم که در میان مسلمین موجود است تخلّف ننماید، هرچند تخلّف در بعضی از کلمات، مثل:
(مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ) و
(كُفُواً أَحَدٌ) ضرری نمی‌رساند، بلکه بعید نیست که قرائت، بر طبق یکی از آن قرائت‌ها جایز باشد.
کسی که فقط می‌تواند به طور غلط با عوض کردن بعضی از حرف‌ها قرائت نماید و نمی‌تواند یاد بگیرد، همان صورت برایش کفایت می‌کند و خواندن نماز به جماعت بر او واجب نیست؛ اگرچه مطابق احتیاط است. و کسی که قدرت بر یاد گرفتن و تصحیح قرائت دارد و یاد نگرفته، اقتدا کردن او به نماز جماعت در صورت امکان، بنابر احتیاط،
واجب است.
هرگاه در صحیح خواندن آیه یا کلمه‌ای شک نماید، و از آن نگذشته باشد واجب است آن را
اعاده کند و اگر گذشته باشد، اعاده آن به قصد احتیاط جایز است و اگر مرتبه دوم یا سوم (در همان مورد) شک نماید، تکرار اشکالی ندارد، به شرط اینکه شک او به خاطر وسوسه نباشد، وگرنه نباید اعتنا کند.
نمازگزار در غیر رکعت اول و دوم (یعنی در رکعت سوم و چهارم) نمازهای واجب، بین خواندن سوره حمد و گفتن ذکر (تسبیحات اربعه)
مخیّر است و بعید نیست که برای
امام جماعت، خواندن سوره حمد و برای
ماموم، گفتن ذکر افضل باشد و برای کسی که فرادا نماز می‌خواند، سوره حمد و تسبیحات اربعه، مساوی باشد. و کیفیت ذکر چنین است:
«سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الّا اللَّه و اللَّه اکبر» و واجب است بر عربی بودن آن مواظبت شود، و یک مرتبه گفتن آن کفایت می‌کند، و احتیاط و افضل آن است که آن را سه مرتبه تکرار کند و بهتر است که به این تسبیحات، استغفار (مثلًا
«أَسْتَغْفِرُ ٱللَّٰهَ رَبِّي وَأَتُوبُ إِلَيْهِ») افزوده شود. و واجب است حمد و ذکر (در رکعت سوم و چهارم) حتی بسم اللَّه الرحمن الرحیم بنابر احتیاط (واجب)، آهسته خوانده شود. و رکعت سوم و چهارم لازم نیست در خواندن حمد و گفتن ذکر مثل هم باشند (بنابراین می‌تواند در یک رکعت، حمد بخواند و در دیگری تسبیحات بگوید).
بدیهی است صرفاً به خاطر
حضور قلب بیشتر و امثال آن نمی‌توان شرایط صحت نماز را رعایت نکرد.
آیت الله بهجت: بنا بر اظهر اگر نامحرم صدایش را بشنود، باید آهسته بخواند؛ در صورتی که شنیدن صدای او حرام باشد؛ مثلاً
ترس فتنه و
لذت بردن در بین باشد.
•
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «قرائت نمازهای یومیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۸. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
