• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قاسم بن محمد بیّانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




بَیّانی، ابومحمدقاسم بن محمد بن قاسم اموی (پس از ۲۲۰- ح ۲۷۸ق/۸۳۵-۸۹۱م)، فقیه و محدث اندلسی بود.



وی به بیانه (ه‌ م) شهری در نزدیکی قرطبه منسوب است.
جد سوم وی سیار، مولای ولیدبن عبدالملک بوده است.
[۱] عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۷، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲] احمد مقری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.


۱.۱ - علمیت

شاگردانش دربارۀ تبحر فقهی، حسن استدلال و دقت نظر او سخنها گفته، و درمقایسه با فقهای مشهور همچون استادش محمدبن عبدالله ابن‌عبدالحکم ، بیانی را اعلم دانسته‌اند.
[۳] عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۸-۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۴] محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۵] احمد ضبی، بغیةالملتمس، ج۱، ص۴۴۶، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.
[۶] محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۷] محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.

به گفتۀ ذهبی آوازۀ شهرت بیانی در فقه ، کثرت احاطۀ او را در علم حدیث ، ناشناخته گذاشته است.
[۸] محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۹] محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۱۰] احمد ضبی، بغیةالملتمس، ج۱، ص۴۴۶، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.

ذهبی بیّانی را از حافظان قرآن دانسته است.
[۱۱] محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۷ ،به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۱۲] محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.

دربارۀ سال دقیق درگذشت او اختلاف است.
[۱۳] عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۱۴] محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۱۵] محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۳۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۱۶] محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.

بیانی در طلب علم به مسافرت پرداخت.
[۱۷] عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۷، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.

منابع متأخرتر، از دو سفر او به مصر خبر داده‌اند.
که سفر نخستین ۱۲، و دومی ۶ سال به طول انجامیده است.
[۱۸] ابراهیم ابن‌فرحون، الدیباج المذهب، ج۱، ص۲۲۱، قاهره، ۱۳۵۱ق.
[۱۹] محمد ذهبی، العبر، ج۲، ص۶۳، به کوشش فؤاد سید، کویت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.


۱.۲ - اساتید

ابن فرضی مهم‌ترین استادان بیانی را محمدبن‌عبدالله بن‌عبدالحکم و ابوابراهیم مُزَنی دانسته، گوید که بیانی بر اثر مصاحبت این دو صاحب‌نظر شده است.
[۲۰] عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.

از دیگر استادان و مشایخ او در فقه و حدیث ، می‌توان به اسماعیل بن‌اسحاق ، ابراهیم‌بن‌محمدشافعی ، حارث‌بن‌مسکین ، خُشَیش‌بن‌اَصرم ، احمدبن‌عمروبن‌سرح ، سحنون‌ابن‌سعید ، ابراهیم‌بن‌منذر‌حِزامی و یونس‌بن‌عبدالاعلیٰ اشاره کرد.
[۲۱] عبدالله ابن فرضی، ج۱، ج۱، ص۲۲۱، ص۳۹۷-۳۹۸ ابن‌فرحون، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲۲] محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.


۱.۳ - عمل به رای

همانند شافعیان معاصرش، بیانی در فقه مقلد نبود و به رأی خویش عمل می‌کرد.
به همین دلیل، درمیان مکاتب فقهی مختلف، تا بدان حد به مذهب شافعی ـ که در آن عصر ملازم با ترک تقلید از صحابه و تابعان و استنباط مستقیم از ادله بود ـ تمایل نشان داده که در رد بر مخالفانش به خصوص، مالکیان و روش آنان در تقلید از مالک کتابی نوشته است.
تسلط وی به مذهب مالکی نیز چندان بود که مردم قرطبه ، مسائل فقهی خود را مطابق فقه مالکی از او می‌پرسیدند.
[۲۳] عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲۴] ابراهیم ابن‌فرحون، الدیباج المذهب، ج۱، ص۲۲۲، قاهره، ۱۳۵۱ق.


۱.۴ - شاگردان

از جمله شاگردان وی می‌توان به فرزندش محمد، محمدبن‌عمربن‌لبابه ، سعیدبن‌عثمان‌اعناقی ، احمدبن‌خالد ، محمدبن‌عبدالملک‌بن ایمن ، اسلم‌بن عبدالعزیز و احمدبن‌جباب اشاره کرد
[۲۵] عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۲۶] محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
[۲۷] محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸ ،حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.


۱.۵ - آثار

میل بیانی به خلق آثار بسیار بوده است.
[۲۸] محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.

از جمله آثار او کتاب الایضاح فی الرد علی المقلدین در رد بر مخالفان مذهب شافعی (به خصوص مالکیان) است که به تقلید گرایش داشتند.
[۲۹] عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۳۰] احمد ضبی، بغیةالملتمس، ج۱، ص۴۴۶، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.
[۳۱] سبکی، عبدالوهاب، ج۲، ص۳۴۵، طبقات الشافعیة الکبریٰ، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.

از دیگر آثار گزارش شدۀ او، کتابی دربارۀ خبر واحد است.
[۳۲] عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
[۳۳] سبکی، عبدالوهاب، ج۲، ص۳۴۵، طبقات الشافعیة الکبریٰ، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.

بغدادی تفسیری را به بیانی نسبت داده است
[۳۴] بغدادی، ایضاح، ج۱، ص۳۰۲.
که با توجه به تصریح وی به مالکی بودن نویسندۀ آن و نیز عدم ذکر چنین اثری برای بیانی در منابع قدیم‌تر، نمی‌توان به صحت چنین انتسابی اطمینان حاصل کرد.
شاید این کتاب نوشتۀ هم نام وی، قاسم بن‌یسار فقیه‌ مالکی (د۳۵۳ق/۹۶۴م) باشد.
[۳۵] قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۴، ص۴۴۲، به کوشش احمدبکیرمحمود، بیروت/طرابلس، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.



(۱) ابراهیم ابن‌فرحون، الدیباج المذهب، قاهره، ۱۳۵۱ق.
(۲) عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
(۳) بغدادی، ایضاح.
(۴) محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
(۵) محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
(۶) محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۷) محمد ذهبی، العبر، به کوشش فؤاد سید، کویت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۸) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبریٰ، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
(۹) احمد ضبی، بغیةالملتمس، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.
(۱۰) قاضی عیاض، ترتیب المدارک، به کوشش احمدبکیرمحمود، بیروت/طرابلس، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
(۱۱) احمد مقری، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.


۱. عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۷، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲. احمد مقری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۰، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
۳. عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۸-۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۴. محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۵. احمد ضبی، بغیةالملتمس، ج۱، ص۴۴۶، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.
۶. محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۷. محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
۸. محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۹. محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۱۰. احمد ضبی، بغیةالملتمس، ج۱، ص۴۴۶، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.
۱۱. محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۷ ،به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۱۲. محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
۱۳. عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۱۴. محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۱۵. محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۳۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۱۶. محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
۱۷. عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۷، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۱۸. ابراهیم ابن‌فرحون، الدیباج المذهب، ج۱، ص۲۲۱، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۱۹. محمد ذهبی، العبر، ج۲، ص۶۳، به کوشش فؤاد سید، کویت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۲۰. عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲۱. عبدالله ابن فرضی، ج۱، ج۱، ص۲۲۱، ص۳۹۷-۳۹۸ ابن‌فرحون، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲۲. محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۸، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۲۳. عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲۴. ابراهیم ابن‌فرحون، الدیباج المذهب، ج۱، ص۲۲۲، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۲۵. عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۲۶. محمد حمیدی، جذوةالمقتبس فی تاریخ علماء الاندلس، ج۱، ص۳۱۰، به کوشش محمدبن‌تاویت طنجی، قاهره، ۱۳۷۲ق/۱۹۵۲م.
۲۷. محمد ذهبی، تذکرةالحفاظ، ج۲، ص۶۴۸ ،حیدرآباد دکن، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
۲۸. محمد ذهبی، سیر اعلام‌ النبلاء، ج۱۳، ص۳۲۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۲۹. عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۳۰. احمد ضبی، بغیةالملتمس، ج۱، ص۴۴۶، بیروت/قاهره، ۱۹۶۷م.
۳۱. سبکی، عبدالوهاب، ج۲، ص۳۴۵، طبقات الشافعیة الکبریٰ، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
۳۲. عبدالله ابن فرضی، تاریخ‌العلماء و الرواة للعلم بالاندلس، ج۱، ص۳۹۹، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
۳۳. سبکی، عبدالوهاب، ج۲، ص۳۴۵، طبقات الشافعیة الکبریٰ، به کوشش عبدالفتاح محمدحلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
۳۴. بغدادی، ایضاح، ج۱، ص۳۰۲.
۳۵. قاضی عیاض، ترتیب المدارک، ج۴، ص۴۴۲، به کوشش احمدبکیرمحمود، بیروت/طرابلس، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابومحمد بیانی»، ج۱۳، ص۵۳۱۴.    






جعبه ابزار