• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فحصالتیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



‌تیه (یا فَحصُالتیه)، نامی که در منابع اسلامی برای بیابانی به کار رفته است که مرز فلسطین و مصر را تشکیل می‌دهد و صحرای سینا را در بر می‌گیرد.



نام آن در قرآن کریم ذکر نشده است (در سوره مؤمنون ، آیه ۲۰، برای شبه جزیرة سینا، کلمة طورسینا و در سوره بقره ، آیات ۶۳ و ۹۳ و در نساء، آیة ۱۵۴ ، کلمة طور به کار رفته) اما کلمة تیه احتمالاً از فعل یَتیهُونَ (آشفته و سرگردان اند؛( مائده : ۲۶) ) مشتق شده است. این فعل درباره بنی اسرائیل به کار رفته است که به علت امتناع از فرمان حضرت موسی ، مبنی بر وارد شدن به سرزمین مقدّس، خداوند آن‌ها را به سرگردانی در صحرای سینا محکوم کرد.


جغرافیدانان مسلمان ، بر همین اساس، صحرای سینا را صحرای بنی اسرائیل نیز خوانده اند. در این بیابان قلعه ای به همین نام وجود داشته است.
[۶] دوگینی، ص ۳۱.
دربخش شرقی آن «وادی التّیه» واقع است
[۷] کاترمر، ج ۱، ص ۱۸۶.
بیابان تیه، که جنوبی ترین بخش فلسطین را تشکیل می‌داد، چهل فرسخ طول و تقریباً همان قدر عرض داشت و از منطقة جِفار (ناحیة الفَرَماء/ فرماء ، اَلْعَریش و الوَرّادَه/ وراده ) تا کوه‌های سینا ( طورسین ا) گسترده بود.
[۸] اصطخری، ج۱، ص۵۳.
[۹] ابن حوقل، ج۱، ص۱۵۸.
از مغرب به استان ریف مصر
[۱۰] ماسپرو و وید، ص ۱۰۱ـ۱۰۲.
و از مشرق به اورشلیم و جنوب فلسطین محدود می‌شد. بنا به توصیف جغرافیدانان مسلمان ، این ناحیه از سنگلاخ و خاک شنی به وجود آمده، دارای شوره زارها، تپه های سرخ ماسه سنگی، تعدادی نخل و چشمه بود. دمشقی در مناطق بیابانی تیه بنی اسرائیل، به شهرهای یهودی قادِس (قادش برنئه) حویرک، الخَلَصَه (الوسا)، الخَلوص ( لیسا )، ( بئر ) السَّبْع (بئرشِبع) و المَدوره اشاره کرده است.
[۱۱] المَدوره، ص ۲۱۳.
او تیه را جزو مناطق پادشاهی کَرَک، سرزمینهایی که روزگاری به رنودو شاتیون تعلق داشته، ذکر نموده است. از بیابان تیه جاده ای از طریق عقبة بُساق به ایله می‌رفت.
[۱۲] یاقوت حموی، ج۱، ص۶۱۰.
این جاده را نخست برای کاروان زائران عهد خُمارَوَیه (بن احمد طولون)، از حکّام طولونی (حک: ۲۷۰ـ۲۸۲) باز کردند. از ایله، از میان بیابان، به دریای فَران ، دو منزل راه سواره بود. در ۶۵۲، که مملوکهای بحری از قاهره گریختند، گروهی از آن‌ها پنج روز در بیابان سرگردان شدند و در روز ششم شهر بزرگ متروکی با دیوارها و تالارهای مرمر یافتند که در شن مدفون شده بود. آنان ظروف و جامه‌هایی یافتند اما این اشیا به محض تماس، بر اثر پوسیدگی، فرو ریختند. در آن‌جا آب انباری با آب خنک نیز وجود داشت. روز بعد، وقتی به کَرَک رسیدند و برای خرید، دینارهایی را که در شهرِ مدفون یافته بودند پرداختند، دریافتند که سکه‌ها متعلق به زمان حضرت موسی -علیه‌السلام - و از « شهر سبز بنی اسرائیل » بوده است.
[۱۳] احمدبن علی مقریزی، کتاب المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الا´ثار، ج۱، ص۲۱۳، المعروف بالخطط المقریزیة.



جاده بازرگانی و نظامی از قاهره به سوریه در اوقات معمولی بدون برخورد با بیابان تیه، از جِفار می‌گذشت و فقط زمانی که این جاده با اشغال فرانکها قطع شد، راه مستقیم از بیابان اهمیت سوق الجیشی خاصی پیدا کرد، همانطور که در جنگ صلاح الدین و بنای قلعه صدر (امروزه قلعه جندی ) مشاهده می‌شود.


(۱) علاوه بر قرآن.
(۲) ابن حوقل.
(۳) ابن عبدالحق، مراصدالاطّلاع، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/ ۱۹۹۲، ج ۱، ص ۲۸۸ـ۲۸۹.
(۴) محمدبن محمد ادریسی، کتاب نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹، ج ۱، ص ۳۴۷ـ ۳۴۸، ۳۷۶.
(۵) اصطخری.
(۶) محمدبن ابی طالب دمشقی، کتاب نخبة الدهر فی عجائب البرّ و البحر، چاپ مرن، لایپزیگ ۱۹۲۳، چاپ افست بغداد (بی تا).
(۷) مقدسی، ص ۲۰۹ـ۲۱۰.
(۸) (احمدبن علی مقریزی، کتاب المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الا´ثار، المعروف بالخطط المقریزیة، بولاق ۱۲۷۰، چاپ افست قاهره، بی تا).
(۹) یاقوت حموی.
(۱۰) J Barthoux, "Description d'une forteresse de Saladin ", dإcouverte au Sinaف Syria , ۳ (۱۹۲۲) , ۴۴-۵۷;.
(۱۱) De Guignes, Perle des merveilles , in Notices et extraits , II, ۳۱.
(۱۲) M Gaudefroy-Demombynes, La Syrie ب l'إpoque des Mamelouks , Paris ۱۹۲۳, ۶, ۸, ۱۲۹;.
(۱۳) R Hartmann, "Die Strasse von Damaskus nach Kairo", ZDMG , ۶۴ (۱۹۱۰) .
(۱۴) G Le Strange, Palestine under the Moslems, London ۱۸۹۰, ۲۷-۳۰.
(۱۵) J Maspإro and G Wiet, in Mإmoires Publiإs par les membres de l'Institut franµais d'archإologie orientale du Caire , XXXVI , ۶۲.
(۱۶) A Miquel, Ah ¤san at- taqa ¦s  ¦m La meilleure rإpartition pour la connaissance des provinces , Damascus ۱۹۶۳, ۱۵۰ n ۳۰, ۱۸۹;.
(۱۷) Quatremةre, Mإmoire sur l'ـgypte.
(۱۸) R Weill, La presqu ف رle du Sinai, in Bibl de l'إcole des haut إtud , CLXXI , ۱۹۰۸, ۱۱۴-۱۱۶ and passim;.
(۱۹) G Wiet, "Les inscriptions de la Qal'ah Guindi", Syria , ۳ (۱۹۲۲) , ۵۸-۶۵, ۱۴۵-۱۵۲.


۱. مومنون /سوره۲۳، آیه۲۰.    
۲. بقره/سوره۲، آیه۶۳.    
۳. بقره/سوره۲، آیه۹۳.    
۴. نساء/سوره۴، آیه۱۵۴.    
۵. مائده/سوره۵، آیه۲۶.    
۶. دوگینی، ص ۳۱.
۷. کاترمر، ج ۱، ص ۱۸۶.
۸. اصطخری، ج۱، ص۵۳.
۹. ابن حوقل، ج۱، ص۱۵۸.
۱۰. ماسپرو و وید، ص ۱۰۱ـ۱۰۲.
۱۱. المَدوره، ص ۲۱۳.
۱۲. یاقوت حموی، ج۱، ص۶۱۰.
۱۳. احمدبن علی مقریزی، کتاب المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الا´ثار، ج۱، ص۲۱۳، المعروف بالخطط المقریزیة.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تیه یا فَحصُالتیه»، شماره۴۱۹۹.    


رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




جعبه ابزار