عوامل پیروزی (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عوامل رسیدن به
پیروزی طبق
آیات قرآن عبارتند از:
آرامش قلبى، از عوامل رسیدن به پیروزى:
۱. «إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ؛
(به خاطر بیاورید) هنگامی را كه خواب سبكی كه مایه آرامش از ناحیه خدا بود شما را فرو گرفت و آبی از آسمان برای شما فرو فرستاد تا با آن شما را پاك و پلیدی شیطان را از شما دور سازد و دلهای شما را محكم و گامها را با آن ثابت دارد.»
۲. «لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ ...• ثُمَّ أَنَزلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنزَلَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَعذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُواْ ...؛
خداوند شما را در میدانهای زیادی یاری كرد (و بر دشمن پیروز شدید) و در روز حنین (نیز یاری نمود) ... سپس خداوند سكینه خود را بر رسولش و بر مؤ منان نازل كرد، و لشكرهائی فرستاد كه شما نمی‌دیدید و كافران را مجازات كرد....»
۳. «... فَأَنزَلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا ...؛
... در این موقع خداوند سكینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد و با لشكرهائی كه مشاهده نمی‌كردید او را تقویت نمود....»
۴. «لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ ... فَأَنزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا؛
خداوند از مؤمنان راضی و خشنود شد، ... لذا آرامش را بر دلهای آنها نازل كرد، و فتح نزدیكی، به عنوان پاداش، نصیب آنها فرمود.»
اطاعت از عوامل رسیدن به پیروزی است.
اطاعت از خدا و
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله (در جایگاه فرمانده) عامل پیروزى در
جنگ:
۱. «وَلَقَدْ صَدَقَكُمُ اللّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُم بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذَا فَشِلْتُمْ وَتَنَازَعْتُمْ فِي الأَمْرِ وَعَصَيْتُم مِّن بَعْدِ مَا أَرَاكُم مَّا تُحِبُّونَ مِنكُم مَّن يُرِيدُ الدُّنْيَا وَمِنكُم مَّن يُرِيدُ الآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَلَقَدْ عَفَا عَنكُمْ وَاللّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ؛
خداوند وعده خود را به شما (درباره پیروزی بر دشمن در احد) راست گفت، در آن هنگام (در آغاز جنگ احد) دشمنان را به فرمان او به قتل می‌رساندید (و این پیروزی ادامه داشت) تا اینكه سست شدید و (بر سر رها كردن سنگرها) و در كار خود به نزاع پرداختید، و بعد از آن كه آنچه را دوست می‌داشتید (از غلبه بر دشمن) به شما نشان داد نافرمانی كردید، بعضی از شما خواهان دنیا بودند و بعضی خواهان آخرت، سپس خداوند شما را از آنان منصرف ساخت؛ (و پیروزی شما به شكست انجامید) تا شما را آزمایش كند و او شما را بخشید و خداوند نسبت به مؤ منان فضل و بخشش دارد.»
۲. «وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ؛
و اطاعت (فرمان) خدا و پیامبرش نمائید و نزاع (و كشمكش) مكنید تا سست نشوند و قدرت (و شوكت و هیبت) شما از میان نرود و استقامت نمائید كه خداوند با استقامت كنندگان است.»
اطاعت از
حکم الهی و
موسی علیه‌السلام، عامل پیروزى بر
ستمگران:
«وَإِذْ قَالَ مُوسَى ... • ... إِنَّ فِيهَا قَوْمًا جَبَّارِينَ ... • قَالَ رَجُلاَنِ مِنَ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُواْ عَلَيْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّهِ فَتَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ؛
(بیاد آورید) هنگامی را كه موسی گفت...در آن (سرزمین) جمعیتی ستمگرند... دو نفر از مردانی كه از خدا می‌ترسیدند و خداوند به آنها نعمت (عقل و ایمان و شهامت) داده بود گفتند شما وارد دروازه شهر آنان شوید هنگامی كه وارد شدید پیروز خواهید شد و بر خدا توكل كنید اگر ایمان دارید.»
القاى رعب و وحشت در صف لشكریان
دشمن، از عوامل پیروزى:
۱. «سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَكُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا ...؛
به زودی در دلهای كافران به خاطر اینكه بدون دلیل چیزهائی را برای خدا شریك قرار دادند، رعب و ترس می‌افكنیم....»
۲. «... سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرَّعْبَ فَاضْرِبُواْ فَوْقَ الأَعْنَاقِ وَاضْرِبُواْ مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ؛
... بزودی در دلهای كافران ترس و وحشت می‌افكنم ضربه ها را بر بالاتر از گردن (بر سرهای دشمنان) فرود آرید و دست و پای آنها را از كار بیندازید.»
۳. «وَأَنزَلَ الَّذِينَ ظَاهَرُوهُم مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن صَيَاصِيهِمْ وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقًا تَقْتُلُونَ وَتَأْسِرُونَ فَرِيقًا؛
خداوند گروهی از اهل كتاب را كه از آنها (مشركان عرب) حمایت كردند از قلعه های محكمشان پائین كشید، و در دلهای آنها رعب افكند (كارشان به جائی رسید كه) گروهی را به قتل می‌رساندید و گروهی را اسیر می‌كردید.»
۴. «هُوَ الَّذِي أَخْرَجَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن دِيَارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ مَا ظَنَنتُمْ أَن يَخْرُجُوا وَظَنُّوا أَنَّهُم مَّانِعَتُهُمْ حُصُونُهُم مِّنَ اللَّهِ فَأَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَيْثُ لَمْ يَحْتَسِبُوا وَقَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ يُخْرِبُونَ بُيُوتَهُم بِأَيْدِيهِمْ وَأَيْدِي الْمُؤْمِنِينَ فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ؛
او كسی است كه كافران اهل كتاب را در اولین برخورد (با مسلمانان) از خانه هایشان بیرون راند، گمان نمی‌كردید آنها خارج شوند، و خودشان نیز گمان می‌كردند كه دژهای محكمشان آنها را از عذاب الهی مانع می‌شود، اما خداوند از آنجا كه گمان نمی‌كردند به سراغشان آمد، و در قلب آنها ترس و وحشت افكند، به گونه ای كه خانه های خود را با دست خویش و با دست مؤ منان ویران می‌كردند، پس عبرت بگیرید ای صاحبان چشم!»
نقش تعیین‌كننده
امدادهای غیبى، در پیروزى مجاهدان راه خدا:
۱. «قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُم مِّثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَن يَشَاءُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لَّأُوْلِي الأَبْصَارِ؛
در دو گروهی كه (در میدان جنگ بدر،) با هم رو به رو شدند، نشانه (و درس عبرتی) برای شما بود: یك گروه، در راه خدا نبرد می‌كرد، و جمع دیگری كه كافر بود، (در راه
شیطان و
بت،) در حالی كه آنها (گروه مومنان) را با چشم خود، دو برابر آنچه بودند، می‌دیدند. (و این خود عاملی برای وحشت و شكست آنها شد). و خداوند، هر كس را بخواهد (و شایسته بداند)، با یاری خود، تایید می‌كند. در این، عبرتی است برای بینایان!»
۲. «إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَلَن يَكْفِيكُمْ أَن يُمِدَّكُمْ رَبُّكُم بِثَلاَثَةِ آلاَفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُنزَلِينَ • بَلَى إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَيَأْتُوكُم مِّن فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُم بِخَمْسَةِ آلافٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُسَوِّمِينَ • وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُم بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ؛
در آن هنگام كه تو، به مؤ منان میگفتی آیا كافی نیست پروردگارتان شما را به - سه هزار نفر از فرشتگان كه (از آسمان) فرود آیند یاری كند؟! آری (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه كنید - و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید - خداوند شما را به پنجهزار نفر از فرشتگان كه نشانه های مخصوصی دارند مدد خواهد داد. ولی اینها (همه) فقط برای بشارت و اطمینان خاطر شماست و گر نه پیروزی تنها از جانب خداوند توانای حكیم است.»
۳. «بَلِ اللّهُ مَوْلاَكُمْ وَهُوَ خَيْرُ النَّاصِرِينَ • سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَكُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ؛
(آنها تكیه گاه شما نیستند) بلكه تكیه گاه و سرپرست شما خدا است و او بهترین یاوران است. به زودی در دلهای كافران به خاطر اینكه بدون دلیل چیزهائی را برای خدا شریك قرار دادند، رعب و ترس می‌افكنیم و جایگاه آنها آتش است و چه بد جایگاهی است جایگاه ستمكاران.»
۴. «إِن يَنصُرْكُمُ اللّهُ فَلاَ غَالِبَ لَكُمْ ...؛
اگر خداوند شما را یاری كند، هیچ كس بر شما پیروز نخواهد شد!....»
۵. «... وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛
... وگرنه پیروزی جز از طرف خدا نیست خداوند توانا و حكیم است. »
۶. «إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ • إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلآئِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُواْ الَّذِينَ آمَنُواْ سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرَّعْبَ فَاضْرِبُواْ فَوْقَ الأَعْنَاقِ وَاضْرِبُواْ مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ؛
(به خاطر بیاورید) هنگامی را كه خواب سبكی كه مایه آرامش از ناحیه خدا بود شما را فرو گرفت و آبی از آسمان برای شما فرو فرستاد تا با آن شما را پاك و پلیدی شیطان را از شما دور سازد و دلهای شما را محكم و گامها را با آن ثابت دارد.(به خاطر بیاورید) موقعی را كه پروردگارت به فرشتگانی وحی كرد من با شما هستم كسانی را كه ایمان آورده اند ثابت قدم بدارید. بزودی در دلهای كافران ترس و وحشت می‌افكنم ضربه ها را بر بالاتر از گردن (بر سرهای دشمنان) فرود آرید و دست و پای آنها را از كار بیندازید.»
۷. «إِذْ يُرِيكَهُمُ اللّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلًا وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيرًا لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الأَمْرِ وَلَكِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ • وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلًا وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ؛
در آن موقع خداوند تعداد آنها را در خواب به تو كم نشان داد، و اگر فراوان نشان می‌داد مسلماء سست می‌شدید و (درباره شروع به جنگ بآنها) كارتان به اختلاف می‌كشید، ولی خداوند (شما را از همه اینها) سالم نگهداشت، خداوند به آنچه درون سینه هاست دانا است. و در آن هنگام كه با هم (در میدان نبرد) روبرو شدید آنها را به چشم شما كم نشان می‌داد، و شما را (نیز) به چشم آنها كم می‌نمود تا خداوند كاری را كه می‌بایست انجام گیرد، صورت بخشد، (شما نترسید و اقدام به جنگ كنید آنها هم وحشت نكنند و حاضر به جنگ شوند و سرانجام شكست بخورند) و همه كارها به خداوند باز می‌گردد.»
۸. «ثُمَّ أَنَزلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنزَلَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَعذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَذَلِكَ جَزَاء الْكَافِرِينَ؛
سپس خداوند سكینه خود را بر رسولش و بر مؤ منان نازل كرد، و لشكرهائی فرستاد كه شما نمی‌دیدید و كافران را مجازات كرد و این است جزای كافران!»
۹. «... فَأَنزَلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُواْ السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللّهِ هِيَ الْعُلْيَا ...؛
... در این موقع خداوند سكینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد و با لشكرهائی كه مشاهده نمی‌كردید او را تقویت نمود و گفتار (و هدف) كافران را پائین قرار داد (و آنها را با شكست مواجه ساخت) و سخن خدا (و آئین او) بالا (و پیروز) است ....»
۱۰. «وَنَصَرْنَاهُمْ فَكَانُوا هُمُ الْغَالِبِينَ؛
و آنها را یاری كردیم تا بر دشمنان خود پیروز شدند.»
۱۱. «... قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللَّهِ ... فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آَمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ؛
ای كسانی كه ایمان آورده اید یاوران خدا باشید همانگونه كه عیسی بن مریم به حواریون گفت: چه كسانی در راه خدا یاوران من هستند؟ حواریون گفتند: ما یاوران خدا هستیم، و در این هنگام گروهی از بنی اسرائیل ایمان آوردند و گروهی كافر شدند، ما كسانی را كه ایمان آورده بودند در برابر دشمنانشان تاءیید كردیم و سرانجام بر آنها پیروز شدند.»
ایمان و اعتقاد استوار، از جمله امور زمینه‌ساز براى دستیابى به پیروزى:
۱. «... قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُو اللّهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ ...؛
... اما آنها كه می‌دانستند خدا را ملاقات خواهند كرد (و به روز رستاخیز، ایمان داشتند) گفتند، چه بسیار گروههای كوچكی كه به فرمان خدا، بر گروههای عظیمی پیروز شدند! ....»
۲. «إِن تَسْتَفْتِحُواْ فَقَدْ جَاءكُمُ الْفَتْحُ وَإِن تَنتَهُواْ فَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَإِن تَعُودُواْ نَعُدْ وَلَن تُغْنِيَ عَنكُمْ فِئَتُكُمْ شَيْئًا وَلَوْ كَثُرَتْ وَأَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ؛
اگر شما خواهان فتح و پیروزی هستید به سراغ شما آمد و اگر (از مخالفت) خودداری كنید برای شما بهتر است و اگر باز گردید ما هم باز خواهیم گشت (اگر به مخالفتهای خود ادامه دهید ما شما را گرفتار دشمن خواهیم كرد) و جمعیت شما هر چند زیاد باشند شما را بینیاز (از یاری خدا) نخواهد كرد و خداوند با مؤ منان است.»
۳. «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ يَغْلِبُواْ أَلْفًا مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَفْقَهُونَ؛
ای پیامبر! مومنان را تحریك به جنگ (با دشمن) كن، هر گاه بیست نفر با استقامت از شما باشند بر دویست نفر غلبه می‌كنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر از كسانی كه كافر شدند پیروز می‌گردند چرا كه آنها گروهی هستند كه نمی‌فهمند!» دعوت از
مؤمنان به جاى
مسلمانان، از اهمّیت ایمان در قلب سربازان حكایت مى‌كند.
ایمان، مانع فرار از میدان نبرد و زمینه‌ساز نیل به پیروزى:
«... وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُم ... • ... وَإِن يُقَاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الأَدُبَارَ ثُمَّ لاَ يُنصَرُونَ؛
... و اگر
اهل کتاب (به چنین برنامه و آئین درخشانی) ایمان آورند به سود آنها است ... و اگر با شما پیكار كنند به شما پشت خواهند كرد (و شكست می‌خورند) سپس كسی آنها را یاری نمی‌كند.»
پرهیز از گرفتن
اسیر، قبل از تحقّق كامل پیروزى، زمینه‌ساز دستیابى به پیروزى:
«مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَن يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللّهُ يُرِيدُ الآخِرَةَ وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛
هیچ پیامبری حق ندارد اسیرانی (از دشمن) بگیرد تا كاملا بر آنها پیروز گردد (و جای پای خود را در زمین محكم كند) شما متاع ناپایدار دنیا را می‌خواهید (و مایلید اسیران بیشتری بگیرید و در برابر گرفتن مالی آزاد كنید) ولی خداوند سرای دیگر را (برای شما) می‌خواهد و خداوند قادر و حكیم است.»
تقوا و پرهیزكارى، زمینه‌ساز نیل به پیروزى:
۱. «بَلَى إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَيَأْتُوكُم مِّن فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُم بِخَمْسَةِ آلافٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُسَوِّمِينَ • لِيَقْطَعَ طَرَفًا مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَوْ يَكْبِتَهُمْ فَيَنقَلِبُواْ خَآئِبِينَ؛
آری (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه كنید - و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید - خداوند شما را به پنجهزار نفر از فرشتگان كه نشانه های مخصوصی دارند مدد خواهد داد. (این وعده را كه خدا به شما داده) برای این است كه قسمتی از پیكر لشكر كافران را قطع كند، یا آنها را با زور ذلت باز گرداند، تا مایوس و نا امید (به وطن خود بازگردند»
۲. «قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللّهِ وَاصْبِرُواْ إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ يُورِثُهَا مَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ؛
موسی به قوم خود گفت از خدا یاری جوئید و استقامت پیشه كنید كه زمین از آن خدا است و آنرا به هر كس بخواهد (و شایسته بداند) واگذار می‌كند و سرانجام (نیك) برای پرهیزكاران است.»
۳. «... فَاصْبِرْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ؛
... بنابراین صبر و استقامت كن كه عاقبت از آن پرهیزكاران است.» مقصود از «عاقبة»، سرانجام پسندیده و پایان نیك و پیروزى است.
تقویت روحیه مسلمانان، با اندك دیدن تعداد
مشرکان، زمینه دستیابى آنان به پیروزى:
۱. «قَدْ كَانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتَا فِئَةٌ تُقَاتِلُ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَأُخْرَى كَافِرَةٌ يَرَوْنَهُم مِّثْلَيْهِمْ رَأْيَ الْعَيْنِ وَاللّهُ يُؤَيِّدُ بِنَصْرِهِ مَن يَشَاءُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَعِبْرَةً لَّأُوْلِي الأَبْصَارِ؛
در دو گروهی كه (در میدان جنگ بدر،) با هم رو به رو شدند، نشانه (و درس عبرتی) برای شما بود: یك گروه، در راه خدا نبرد می‌كرد، و جمع دیگری كه كافر بود، (در راه شیطان و بت،) در حالی كه آنها (گروه مومنان) را با چشم خود، دو برابر آنچه بودند، می‌دیدند. (و این خود عاملی برای وحشت و شكست آنها شد). و خداوند، هر كس را بخواهد (و شایسته بداند)، با یاری خود، تایید می‌كند. در این، عبرتی است برای بینایان!»
۲. «وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلًا وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ؛
و در آن هنگام كه با هم (در میدان نبرد) روبرو شدید آنها را به چشم شما كم نشان می‌داد، و شما را (نیز) به چشم آنها كم می‌نمود تا خداوند كاری را كه می‌بایست انجام گیرد، صورت بخشد، (شما نترسید و اقدام به جنگ كنید آنها هم وحشت نكنند و حاضر به جنگ شوند و سرانجام شكست بخورند) و همه كارها به خداوند باز می‌گردد.»
توکّل بر خدا، از عوامل برترى و پیروزى بر دشمنان:
۱. «إِن يَنصُرْكُمُ اللّهُ فَلاَ غَالِبَ لَكُمْ وَإِن يَخْذُلْكُمْ فَمَن ذَا الَّذِي يَنصُرُكُم مِّن بَعْدِهِ وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكِّلِ الْمُؤْمِنُونَ ؛
اگر خداوند شما را یاری كند، هیچ كس بر شما پیروز نخواهد شد! و اگر دست از یاری شما بردارد! كیست كه بعد از او، شما را یاری كند؟! و مؤ منان تنها بر خداوند باید توكل كنند!»
۲. «قَالَ رَجُلاَنِ مِنَ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُواْ عَلَيْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّهِ فَتَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ؛
دو نفر از مردانی كه از خدا می‌ترسیدند و خداوند به آنها نعمت (عقل و ایمان و شهامت) داده بود گفتند شما وارد دروازه شهر آنان شوید هنگامی كه وارد شدید پیروز خواهید شد و بر خدا توكل كنید اگر ایمان دارید.»
۳. «وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ فِي اللّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَلَأَجْرُ الآخِرَةِ أَكْبَرُ لَوْ كَانُواْ يَعْلَمُونَ • الَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ؛
آنها كه مورد ستم واقع شدند سپس برای خدا هجرت كردند در این دنیا جایگاه (و مقام) خوبی به آنها می‌دهیم و پاداش آخرت، اگر بدانند، از آنهم بزرگتر است. آنها كسانی هستند كه صبر و استقامت پیشه كردند و تنها توكلشان بر پروردگارشان است.» بنا بر احتمالى، منظور از «حسنه»، فتح و پیروزى است.
پیروزى
حق بر
باطل، در گرو كوشش و
جهاد صاحبان حق:
۱. «فَلْيُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّهِ الَّذِينَ يَشْرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالآخِرَةِ وَمَن يُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَيُقْتَلْ أَو يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا؛
آنها كه زندگی دنیا را به آخرت فروختهاند باید در راه خدا پیكار كنند، و آن كس كه در راه خدا پیكار كند و كشته شود یا پیروز گردد پاداش بزرگی به او خواهیم داد.»
۲. «قَالَ رَجُلاَنِ مِنَ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُواْ عَلَيْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّهِ فَتَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ؛
دو نفر از مردانی كه از خدا می‌ترسیدند و خداوند به آنها نعمت (عقل و ایمان و شهامت) داده بود گفتند شما وارد دروازه شهر آنان شوید هنگامی كه وارد شدید پیروز خواهید شد و بر خدا توكل كنید اگر ایمان دارید.»
۳. «قَاتِلُوهُمْ يُعَذِّبْهُمُ اللّهُ بِأَيْدِيكُمْ وَيُخْزِهِمْ وَيَنصُرْكُمْ عَلَيْهِمْ ...؛
با آنها پیكار كنید كه خداوند آنان را به دست شما مجازات می‌كند و آنها را رسوا می‌سازد و شما را بر ایشان پیروزى مى بخشد....»
دعا و درخواست صبر و
استقامت و پیروزى بر دشمنان، از عوامل دستیابى به پیروزى و نصرت الهى:
۱. «وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ • فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللّهِ وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ ...؛
و هنگامی كه در برابر جالوت و سپاهیان او قرار گرفتند گفتند: پروردگارا! پیمانه شكیبایی و استقامت را بر ما بریز! و قدمهای ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیت كافران، پیروز بگردان! سپس به فرمان خدا، آنها سپاه دشمن را به هزیمت وا داشتند. و داوود (نوجوان نیرومند و شجاعی كه در لشكر
طالوت بود)، جالوت را كشت....»
۲. «وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ ربَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ • فَآتَاهُمُ اللّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا ...؛
سخنشان تنها این بود كه: پروردگارا گناهان ما را ببخش! و از تندرویهای ما در كارها صرفنظر كن، قدمهای ما را ثابت بدار، و ما را بر جمعیت كافران پیروز بگردان! از این رو خداوند پاداش این جهان را به آنها داد....» «ثواب الدّنیا» یعنى پیروزى بر دشمنان و دستیابى به
غنیمت.
۳. «وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لِرُسُلِهِمْ لَنُخْرِجَنَّكُم مِّنْ أَرْضِنَآ أَوْ لَتَعُودُنَّ فِي مِلَّتِنَا فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ رَبُّهُمْ لَنُهْلِكَنَّ الظَّالِمِينَ • وَلَنُسْكِنَنَّكُمُ الأَرْضَ مِن بَعْدِهِمْ ذَلِكَ لِمَنْ خَافَ مَقَامِي وَخَافَ وَعِيدِ • وَاسْتَفْتَحُواْ وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ؛
كسانی كه كافر شدند به پیامبران خود گفتند ما قطعا شما را از سرزمین خود اخراج خواهیم كرد، مگر اینكه به آئین ما بازگردید، در اینحال پروردگارشان به آنها وحی فرستاد كه من ظالمان را هلاك می‌كنم. و شما را در زمین بعد از آنها سكونت خواهیم بخشید، این (موفقیت) برای كسی است كه از مقام (عدالت) من بترسد و از عذاب (من) بیمناك باشد. آنها (از خدا) تقاضای فتح و پیروزی كردند، و هر گردنكش منحرفی نومید و نابود شد.» مقصود از «استفتاح»، بنا بر احتمالى، طلب فتح و نصرت از سوى پیامبران است.
استغاثه به درگاه خدا و دعا براى پیروزى، از علّتهاى پیروزى مسلمانان بر مشركان در
جنگ بدر:
«... وَيُرِيدُ اللّهُ أَن يُحِقَّ الحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ ...• إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُرْدِفِينَ؛
...ولی خداوند می‌خواهد حق را با كلمات خود تقویت... (به خاطر بیاورید) زمانی را (كه از شدت ناراحتی در میدان بدر) از پروردگارتان تقاضای كمك می‌كردید و او تقاضای شما را پذیرفت (و گفت) من شما را با یك هزار از فرشتگان كه پشت سر هم فرود می‌آیند یاری می‌كنم.»
پایدارى اهل ایمان در صحنه‌هاى پیكار، همراه با
ذکر مداوم خدا، از عوامل پیروزى آنان بر دشمنان دین:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُواْ وَاذْكُرُواْ اللّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلَحُونَ؛
ای كسانی كه ایمان آورده اید هنگامی كه با گروهی (در میدان نبرد) روبرو می‌شوید ثابت قدم باشید و خدا را فراوان یاد كنید تا رستگار شوید.»
منظور از «تفلحون» پیروزى در دنیا و ثواب آخرتى است.
صبر و بردبارى، از عوامل دستیابى به پیروزى:
۱. «... فَلَمَّا جَاوَزَهُ هُوَ وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ قَالُواْ لاَ طَاقَةَ لَنَا الْيَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنودِهِ قَالَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُو اللّهِ كَم مِّن فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ • وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ • فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللّهِ ...؛
... سپس هنگامی كه او، و افرادی كه با او ایمان آورده بودند، (و از بوته آزمایش، سالم به در آمدند،) از آن نهر گذشتند، (از كمی نفرات خود، ناراحت شدند، و عده ای) گفتند: امروز، ما توانایی مقابله با جالوت و سپاهیان او را نداریم. اما آنها كه می‌دانستند خدا را ملاقات خواهند كرد (و به روز رستاخیز، ایمان داشتند) گفتند، چه بسیار گروههای كوچكی كه به فرمان خدا، بر گروههای عظیمی پیروز شدند! و خداوند، با صابران (و استقامت كنندگان) است. و هنگامی كه در برابر جالوت و سپاهیان او قرار گرفتند گفتند: پروردگارا! پیمانه شكیبایی و استقامت را بر ما بریز! و قدمهای ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیت كافران، پیروز بگردان! سپس به فرمان خدا، آنها سپاه دشمن را به هزیمت وا داشتند....»
۲. «وَلَقَدْ نَصَرَكُمُ اللّهُ بِبَدْرٍ ...• بَلَى إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَيَأْتُوكُم مِّن فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُم بِخَمْسَةِ آلافٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُسَوِّمِينَ؛
خداوند شما را در بدر یاری كرد (و بر دشمنان خطرناك پیروز شدید) ... آری (امروز هم) اگر استقامت و تقوا پیشه كنید - و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید - خداوند شما را به پنجهزار نفر از فرشتگان كه نشانه های مخصوصی دارند مدد خواهد داد.»
۳. «وَكَأَيِّن مِّن نَّبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُواْ لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَمَا ضَعُفُواْ وَمَا اسْتَكَانُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ • فَآتَاهُمُ اللّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الآخِرَةِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛
چه بسیار پیامبرانی كه مردان الهی فراوانی به همراه آنها جنگ كردند، آنها هیچگاه در برابر آنچه در راه خدا به آنها می‌رسید سست نشدند، و ناتوان نگردیدند و تن به تسلیم ندادند و خداوند استقامت كنندگان را دوست دارد. از این رو خداوند پاداش این جهان و پاداش نیك آن جهان را به آنها داد.»
۴. «وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِكَ فَصَبَرُواْ عَلَى مَا كُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلاَ مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللّهِ ...؛
پیامبرانی پیش از تو نیز تكذیب شدند و در برابر تكذیبها صبر و استقامت كردند، و (در این راه) آزار دیدند تا هنگامی كه یاری ما به آنها رسید (تو نیز چنین باش، و این یكی از سنتهای الهی است) و هیچ چیز نمیتواند سنن خدا را تغییر دهد ....»
۵. «وَإِن كَانَ طَآئِفَةٌ مِّنكُمْ آمَنُواْ بِالَّذِي أُرْسِلْتُ بِهِ وَطَآئِفَةٌ لَّمْ يْؤْمِنُواْ فَاصْبِرُواْ حَتَّى يَحْكُمَ اللّهُ بَيْنَنَا وَهُوَ خَيْرُ الْحَاكِمِينَ؛
و اگر طایفه ای از شما به آنچه من فرستاده شده ام ایمان آورده اند و طایفه ای ایمان نیاورده اند صبر كنید تا خداوند میان ما داوری كند كه او بهترین داوران است.»
۶. «... وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ بِمَا صَبَرُواْ وَدَمَّرْنَا مَا كَانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا كَانُواْ يَعْرِشُونَ؛
و مشرقها و مغربهای پربركت زمین را به آن قوم تضعیف شده (زیر زنجیر ظلم و ستم) واگذار كردیم و وعده نیك پروردگارت بر بنی اسرائیل، بخاطر صبر و استقامتی كه نشان دادند، تحقق یافت و آنچه فرعونیان (از كاخهای مجلل می‌ساختند، و آنچه از باغات داربستدار فراهم ساخته بودند درهم كوبیدیم!»
۷. «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ يَغْلِبُواْ أَلْفًا مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَفْقَهُونَ؛
ای پیامبر! مومنان را تحریك به جنگ (با دشمن) كن، هر گاه بیست نفر با استقامت از شما باشند بر دویست نفر غلبه می‌كنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر از كسانی كه كافر شدند پیروز می‌گردند چرا كه آنها گروهی هستند كه نمی‌فهمند!»
۸. «الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا فَإِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُواْ أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ؛
هم اكنون خداوند از شما تخفیف داد و دانست كه در شما ضعفی وجود دارد بنابر این هر گاه یكصد نفر با استقامت از شما باشند بر دویست نفر پیروز می‌شوند و اگر یكهزار نفر باشند بر دو هزار نفر به فرمان خدا غلبه خواهند كرد و خدا با صابران است.»
۹. «... فَاصْبِرْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ؛
... بنابراین صبر و استقامت كن كه عاقبت از آن پرهیزكاران است.»
۱۰. «وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ فِي اللّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً ...• الَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ؛
آنها كه مورد ستم واقع شدند سپس برای خدا هجرت كردند در این دنیا جایگاه (و مقام) خوبی به آنها می‌دهیم ... آنها كسانی هستند كه صبر و استقامت پیشه كردند و تنها توكلشان بر پروردگارشان است.»
فهم مؤمنان از حقایق دینى و فقدان آن در
کافران، عاملى اساسى در پیروزى رزمندگان مؤمن:
«يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ يَغْلِبُواْ أَلْفًا مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَفْقَهُونَ؛
ای پیامبر! مومنان را تحریك به جنگ (با دشمن) كن، هر گاه بیست نفر با استقامت از شما باشند بر دویست نفر غلبه می‌كنند و اگر صد نفر باشند بر هزار نفر از كسانی كه كافر شدند پیروز می‌گردند چرا كه آنها گروهی هستند كه نمی‌فهمند!»
توانایی و قدرتمندى خداوند، عامل پیروزى او و پیامبرانش در تمامى اعصار:
«كَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ؛
خداوند چنین مقرر داشته كه من و رسولانم پیروز می‌شویم چرا كه خداوند قوی و شكست ناپذیر است.»
مقاومت در برابر دشمن و صبر و تحمّل سختیهاى
مبارزه، عامل رسیدن به پیروزى:
۱. «وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَيْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ؛
و هنگامی كه در برابر جالوت و سپاهیان او قرار گرفتند گفتند: پروردگارا! پیمانه شكیبایی و استقامت را بر ما بریز! و قدمهای ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیت كافران، پیروز بگردان!»
۲. «وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ ربَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ؛
سخنشان تنها این بود كه: (پروردگارا گناهان ما را ببخش! و از تندرویهای ما در كارها صرفنظر كن، قدمهای ما را ثابت بدار، و ما را بر جمعیت كافران پیروز بگردان!»
۳. «إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ؛
(به خاطر بیاورید) هنگامی را كه خواب سبكی كه مایه آرامش از ناحیه خدا بود شما را فرو گرفت و آبی از آسمان برای شما فرو فرستاد تا با آن شما را پاك و پلیدی شیطان را از شما دور سازد و دلهای شما را محكم و گامها را با آن ثابت دارد.»
۴. «إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلآئِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُواْ الَّذِينَ آمَنُواْ سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرَّعْبَ فَاضْرِبُواْ فَوْقَ الأَعْنَاقِ وَاضْرِبُواْ مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ؛
(به خاطر بیاورید) موقعی را كه پروردگارت به فرشتگانی وحی كرد من با شما هستم كسانی را كه ایمان آورده اند ثابت قدم بدارید. بزودی در دلهای كافران ترس و وحشت می‌افكنم ضربه ها را بر بالاتر از گردن (بر سرهای دشمنان) فرود آرید و دست و پای آنها را از كار بیندازید.»
۵. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُواْ وَاذْكُرُواْ اللّهَ كَثِيرًا لَّعَلَّكُمْ تُفْلَحُونَ؛
ای كسانی كه ایمان آورده اید هنگامی كه با گروهی (در میدان نبرد) روبرو می‌شوید ثابت قدم باشید و خدا را فراوان یاد كنید تا رستگار شوید.» منظور از «تفلحون» پیروزى در دنیا و ثواب آخرتى است.
۶. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ؛
ای كسانی كه ایمان آورده اید! اگر خدا را یاری كنید شما را یاری می‌كند و گامهایتان را استوار می‌دارد.»
نقش تعیین‌كننده
فرشتگان، در پیروزى
مجاهدان:
۱. «إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَلَن يَكْفِيكُمْ أَن يُمِدَّكُمْ رَبُّكُم بِثَلاَثَةِ آلاَفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُنزَلِينَ • وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى لَكُمْ وَلِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُم بِهِ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ؛
در آن هنگام كه تو، به مؤ منان میگفتی آیا كافی نیست پروردگارتان شما را به - سه هزار نفر از فرشتگان كه (از آسمان) فرود آیند یاری كند؟!ولی اینها (همه) فقط برای بشارت و اطمینان خاطر شماست و گر نه پیروزی تنها از جانب خداوند توانای حكیم است.»
۲. «إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُرْدِفِينَ • وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛
(به خاطر بیاورید) زمانی را (كه از شدت ناراحتی در میدان بدر) از پروردگارتان تقاضای كمك می‌كردید و او تقاضای شما را پذیرفت (و گفت) من شما را با یك هزار از فرشتگان كه پشت سر هم فرود می‌آیند یاری می‌كنم.ولی خداوند این را تنها برای شادی و اطمینان قلب شما قرار داد وگرنه پیروزی جز از طرف خدا نیست خداوند توانا و حكیم است.»
۳. «إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلآئِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُواْ الَّذِينَ آمَنُواْ سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرَّعْبَ فَاضْرِبُواْ فَوْقَ الأَعْنَاقِ وَاضْرِبُواْ مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ؛
(به خاطر بیاورید) موقعی را كه پروردگارت به فرشتگانی وحی كرد من با شما هستم كسانی را كه ایمان آورده اند ثابت قدم بدارید. بزودی در دلهای كافران ترس و وحشت می‌افكنم ضربه ها را بر بالاتر از گردن (بر سرهای دشمنان) فرود آرید و دست و پای آنها را از كار بیندازید.»
۴. «وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لاَ غَالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّي جَارٌ لَّكُمْ فَلَمَّا تَرَاءتِ الْفِئَتَانِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَيْهِ وَقَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِّنكُمْ إِنِّي أَرَى مَا لاَ تَرَوْنَ إِنِّيَ أَخَافُ اللّهَ وَاللّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ • وَلَوْ تَرَى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُواْ الْمَلآئِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُواْ عَذَابَ الْحَرِيقِ؛
و (به یاد آور) هنگامی را كه شیطان اعمال آنها (مشركان) را در نظرشان جلوه داد، و گفت هیچكس از مردم بر شما پیروز نمی‌گردد و من همسایه (و پناه دهنده) شمایم، اما هنگامی كه دو گروه (جنگجویان و حمایت فرشتگان از مومنان) را دید به عقب بازگشت و گفت من از شما (دوستان و پیروانم) بیزارم! من چیزی را می‌بینم كه شما نمی‌بینید، من از خدا می‌ترسم و خداوند شدید العقاب است! و اگر ببینی كافران را به هنگامی كه فرشتگان (مرگ) جان آنها را می‌گیرند و و پشت آنها می‌زنند و (می گویند) بچشید عذاب سوزنده را (به حال آنها تاسف خواهی خورد).» اكثر مفسّران، این آیه را درباره كشته‌شدگان جنگ بدر مى‌دانند.
۵. «ثُمَّ أَنَزلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنزَلَ جُنُودًا لَّمْ تَرَوْهَا وَعذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُواْ وَذَلِكَ جَزَاء الْكَافِرِينَ؛
سپس خداوند سكینه خود را بر رسولش و بر مؤ منان نازل كرد، و لشكرهائی فرستاد كه شما نمی‌دیدید و كافران را مجازات كرد و این است جزای كافران!»
۶. «إِلاَّ تَنصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُواْ ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللّهَ مَعَنَا فَأَنزَلَ اللّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُواْ السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللّهِ هِيَ الْعُلْيَا وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ؛
اگر او را یاری نكنید خداوند (او را یاری خواهد كرد همانگونه كه در مشكلترین ساعات او را تنها نگذارد) آن هنگام كه كافران او را (از مكه) بیرون كردند در حالی كه دومین نفر بود (و یكنفر همراه او بیش نبود) در آن هنگام كه آندو در غار بودند و او به همسفر خود می‌گفت غم مخور خدا با ماست! در این موقع خداوند سكینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد و با لشكرهائی كه مشاهده نمی‌كردید او را تقویت نمود و گفتار (و هدف) كافران را پائین قرار داد (و آنها را با شكست مواجه ساخت) و سخن خدا (و آئین او) بالا (و پیروز) است و خداوند عزیز و حكیم است. »
توجّه به توصیه‌هاى نفوذى در صف دشمنان، یكى از ابزار فراهم‌كننده پیروزى:
«قَالَ رَجُلاَنِ مِنَ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِمَا ادْخُلُواْ عَلَيْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّكُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّهِ فَتَوَكَّلُواْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ؛
دو نفر از مردانی كه از خدا می‌ترسیدند و خداوند به آنها نعمت (عقل و ایمان و شهامت) داده بود گفتند شما وارد دروازه شهر آنان شوید هنگامی كه وارد شدید پیروز خواهید شد و بر خدا توكل كنید اگر ایمان دارید.»
در منابع تفسیرى آمده است: دو مردى كه خداوند به آنها
نعمت و توفیق ایمان آوردن به
موسی علیه‌السلام و خداى موسى را داده بود، از نقیبان بودند، لذا با پیروان موسى مخفیانه تماس مى‌گرفتند و آنها را از اوضاع داخلى شهر، آگاه مى‌كردند و مى‌دانستند كه به محض داخل شدن
بنی‌اسرائیل، شهر به تصرّف آنها درخواهد آمد.
نیکوکاری، زمینه‌ساز اعطاى پیروزى از ناحیه خداوند به مؤمنان:
«وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ • وَنَجَّيْنَاهُمَا وَقَوْمَهُمَا مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ • وَنَصَرْنَاهُمْ فَكَانُوا هُمُ الْغَالِبِينَ • إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ؛
ما به موسی و هارون نعمت بخشیدیم.آنها و قومشان را از اندوه بزرگ نجات دادیم. و آنها را یاری كردیم تا بر دشمنان خود پیروز شدند. ما اینگونه نیكوكاران را پاداش می‌دهیم.»
در آیه ۱۱۴ و ۱۱۵ پیروزى موسى و
هارون علیهماالسلام را بر
فرعونیان مطرح كرده و در آیه ۱۲۱ آن پیروزى را پاداش نیكوكاران مى‌داند.
پذیرش ولایت خدا و
رسول صلی‌الله‌علیه‌وآله عامل دستیابى به پیروزى:
«وَمَن يَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ؛
و كسانی كه ولایت خدا و پیامبر او و افراد با ایمان را بپذیرند (پیروزند زیرا) حزب و جمعیت خدا پیروز می‌باشد!»
سرپرستى و ولایت خداوند بر مؤمنان و بى‌سرپرستى كافران، علّت پیروزى مؤمنان بر كافران:
۱. «بَلِ اللّهُ مَوْلاَكُمْ وَهُوَ خَيْرُ النَّاصِرِينَ؛
(آنها تكیه گاه شما نیستند) بلكه تكیه گاه و سرپرست شما خدا است و او بهترین یاوران است.»
۲. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ • ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَأَنَّ الْكَافِرِينَ لَا مَوْلَى لَهُمْ؛
ای كسانی كه ایمان آورده اید! اگر خدا را یاری كنید شما را یاری می‌كند و گامهایتان را استوار می‌دارد. این به خاطر آن است كه خداوند مولا و سرپرست كسانی است كه ایمان آوردند، اما كافران مولائی ندارند.»
هجرت از جوامع ستم‌پیشه، زمینه‌ساز تقویت قوا و رسیدن به پیروزى در آینده:
«وَالَّذِينَ هَاجَرُواْ فِي اللّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُواْ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً ...؛
آنها كه مورد ستم واقع شدند سپس برای خدا هجرت كردند در این دنیا جایگاه (و مقام) خوبی به آنها می‌دهیم ....» بنا بر احتمالى، منظور از «حسنه در دنیا»، فتح و پیروزى است.
یاری کردن دین خدا، زمینه جلب نصرت الهى و نیل به پیروزى:
۱. «إِن يَنصُرْكُمُ اللّهُ فَلاَ غَالِبَ لَكُمْ وَإِن يَخْذُلْكُمْ فَمَن ذَا الَّذِي يَنصُرُكُم مِّن بَعْدِهِ وَعَلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكِّلِ الْمُؤْمِنُونَ ؛
اگر خداوند شما را یاری كند، هیچ كس بر شما پیروز نخواهد شد! و اگر دست از یاری شما بردارد! كیست كه بعد از او، شما را یاری كند؟! و مؤ منان تنها بر خداوند باید توكل كنند!»
۲. «أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقَاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَإِنَّ اللَّهَ عَلَى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ • الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ إِلَّا أَن يَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِيَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيرًا وَلَيَنصُرَنَّ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ؛
به كسانى كه جنگ بر آنان تحميل گرديده، اجازه جهاد داده شده است؛ چرا كه مورد ستم قرار گرفته‌اند؛ و به يقين خدا بر يارى آنها تواناست. همانها كه از خانه‌ها و شهر خود، به ناحق رانده شدند، و گناهى نداشتند جز اين‌كه مى‌گفتند: پروردگار ما، خداى يكتاست!» و اگر خداوند بعضى از مردم را بوسيله بعضى ديگر دفع نكند، ديرها، و معابد
یهود و
نصاری، و مساجدى كه نام خدا در آن بسيار برده مى‌شود، ويران مى‌گردد. و خداوند كسانى را كه يارىِ او كنند و از آيينش دفاع نمايند يارى مى‌كند؛ خداوند توانا و شكست‌ناپذير است.»
۳. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ؛
ای كسانی كه ایمان آورده اید! اگر خدا را یاری كنید شما را یاری می‌كند و گامهایتان را استوار می‌دارد.»
۴. «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُونوا أَنصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنصَارِي إِلَى اللَّهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنصَارُ اللَّهِ فَآَمَنَت طَّائِفَةٌ مِّن بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَت طَّائِفَةٌ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آَمَنُوا عَلَى عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ؛
ای كسانی كه ایمان آورده اید یاوران خدا باشید همانگونه كه عیسی بن مریم به حواریون گفت: چه كسانی در راه خدا یاوران من هستند؟ حواریون گفتند: ما یاوران خدا هستیم، و در این هنگام گروهی از بنی اسرائیل ایمان آوردند و گروهی كافر شدند، ما كسانی را كه ایمان آورده بودند در برابر دشمنانشان تاءیید كردیم و سرانجام بر آنها پیروز شدند.»
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۲۵۸، برگرفته از مقاله «عوامل پیروزی».
