• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عوامل تربیت (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



عوامل تربیت‌ با توجه به آیات قرآن عبارتند از:



ارائه برهان داراى نقشى مؤثّر در تربيت انسانها:
۱. يأيّها النّاس قد جآءكم برهن مّن رّبّكم وأنزلنآ إليكم نورا مّبينا.
۲. ولقد همّت به وهمّ بها لولا أن رّءا برهن ربّه كذلك لنصرف عنه السّوء والفحشآء إنّه من عبادنا المخلصين.
۳. اسلك يدك فى جيبك تخرج بيضاء من غير سوء واضمم إليك جناحك من الرّهب فذنك برهنان من رّبّك إلى‌ فرعون وملإيه إنّهم كانوا قوما فسقين.


تأثيرگذارى استعداد ذاتى و قابليّت انسانها در تربيت:
والبلد الطّيّب يخرج نباته بإذن ربّه والّذى خبث لايخرج إلّانكدا كذلك نصرّف الأيت لقوم يشكرون.


اطاعت از فرامین الهی، موجب تربيت انسانها:
وإذا سألك عبادى عنّى فإنّى قريب أجيب دعوة الدّاع إذا دعان فليستجيبوا لى وليؤمنوا بى لعلّهم يرشدون.


امتحان با ترس، گرسنگی، زيانهاى مالى و جانى و كم محصولى، از عوامل تربيت و رشد انسان:
ولنبلونّكم بشى‌ء مّن الخوف والجوع ونقص مّن الأمول والأنفس والثّمرت وبشّر الصَّبرين‌• أولك عليهم صلوت مّن رّبّهم ورحمة وأولك هم المهتدون.

۴.۱ - امتحان با توجه به امکانات

امكانات و مزاياى هر انسان، وسيله آزمون او از جانب خداوند در راستاى تربيت و رشد:
۱. قل أغير اللّه أبغى ربًّا وهو ربّ كلّ شى‌ء ...• ... لّيبلوكم فى مآ ءاتكم إنّ ربّك سريع العقاب وإنّه لغفور رّحيم.
۲. قال الّذى عنده علم مّن الكتب أنا ءاتيك به قبل أن يرتدّ إليك طرفك فلمّا رءاه مستقرّا عنده قال هذا من فضل ربّى ليبلونى ءأشكر أم أكفر ومن شكر فإنّما يشكر لنفسه ومن كفر فإنّ ربّى غنىّ كريم.
۳. إنّا بلونهم كما بلونا أصحب الجنّة إذ أقسموا ليصرمنّها مصبحين‌• فطاف عليها طاف مّن رّبّك وهم نامون‌• قال أوسطهم ألم أقل لّكم لولا تسبّحون‌• قالوا سبحن ربّنا إنّا كنّا ظلمين‌• فأقبل بعضهم على‌ بعض يتلومون‌• قالوا يويلنا إنّا كنّا طغين‌• عسى‌ ربّنا أن يبدلنا خيرا مّنها إنّا إلى‌ ربّنا رغبون.

۴.۲ - امتحان حضرت ابراهیم

هدف از آزمون ابراهیم علیه‌السلام، رشد دادن و تربيت او، از سوى خداوند:
وإذ ابتلى‌ إبرهيم ربّه بكلمت فأتمّهنّ قال إنّى جاعلك للنّاس إماما قال ومن ذرّيّتى قال لاينال عهدى الظَّلمين.

۴.۳ - امتحان با خوشی و ناخوشی

امتحان با خوشيها و ناخوشيها، در جهت تربيت انسانها:
وقطّعنهم فى الأرض أمما مّنهم الصَّلحون‌ ومنهم دون ذلك وبلونهم بالحسنت والسّيّات لعلّهم يرجعون.

۴.۴ - فلسفه امتحان

••• شكيبا سازى و توانمند كردن روحيّه مردم، فلسفه آزمايش آنان از جانب خداوند:
... وجعلنا بعضكم لبعض فتنة أتصبرون وكان ربّك بصيرا.

••• آزمون با سختيها و نعمتها، برخاسته از مقام ربوبى خدا و در جهت رشد و تربيت انسانها:
۱. وإذ نجّينكم مّن ءال فرعون يسومونكم سوء العذاب يذبّحون أبناءكم ويستحيون نساءكم وفى ذلكم بلاء مّن رّبّكم عظيم.
۲. ... قال عسى‌ ربّكم أن يهلك عدوّكم ويستخلفكم فى الأرض فينظر كيف تعملون.
۳. وإذ أنجينكم مّن ءال فرعون ... و فى ذلكم بلآء مّن رّبّكم عظيم.
۴. وإذ قال موسى‌ لقومه اذكروا نعمة اللّه عليكم إذ أنجكم مّن ءال فرعون ... وفى ذلكم بلاء مّن رّبّكم عظيم.


ایمان به خدا، زمينه‌ساز رشد و تربيت انسان:
۱. وإذا سألك عبادى عنّى فإنّى قريب أجيب دعوة الدّاع إذا دعان فليستجيبوا لى وليؤمنوا بى لعلّهم يرشدون.
۲. وإذا طلّقتم النّساء فبلغن أجلهنّ فلاتعضلوهنّ أن ينكحن أزوجهنّ إذا ترضوا بينهم بالمعروف ذلك يوعظ به من كان منكم يؤمن باللّه واليوم الأخر ذلكم أزكى‌ لكم وأطهرواللّه يعلم وأنتم لاتعلمون.
۳. ومن يأته مؤمنا قد عمل الصَّلحت فأولك لهم الدّرجت العلى‌• جنَّت عدن تجرى من تحتها الأنهر خلدين فيها وذلك جزاء من تزكّى‌.
۴. فإذا بلغن أجلهنّ فأمسكوهنّ بمعروف أوفارقوهنّ بمعروف وأشهدوا ذوى عدل مّنكم وأقيموا الشّهدة للّه ذلكم يوعظ به من كان يؤمن باللّه و اليوم الأخر ومن يتّق اللّه يجعل لّه مخرجا.


ایمان به قیامت، زمينه‌ساز رشد و تربيت انسان:
۱. وإذا طلّقتم النّساء فبلغن أجلهنّ فلاتعضلوهنّ أن ينكحن أزوجهنّ إذا ترضوا بينهم بالمعروف ذلك يوعظ به من كان منكم يؤمن باللّه واليوم الأخر ذلكم أزكى‌ لكم وأطهرواللّه يعلم وأنتم لاتعلمون.
۲. فإذا بلغن أجلهنّ فأمسكوهنّ بمعروف أوفارقوهنّ بمعروف وأشهدوا ذوى عدل مّنكم وأقيموا الشّهدة للّه ذلكم يوعظ به من كان يؤمن باللّه و اليوم الأخر ومن يتّق اللّه يجعل لّه مخرجا.
۳. لا أقسم بيوم القيمة• ولا أقسم بالنّفس اللّوّامة• أيحسب الإنسن ألّن نّجمع عظامه‌• بلى‌ قدرين على‌ أن نّسوّى بنانه‌• بل يريد الإنسن ليفجر أمامه‌• يسل أيّان يوم القيمة.

۶.۱ - ایمان به محاسبه اعمال

ايمان به محاسبه دقیق اعمال در قیامت، از عوامل مؤثّر در تربيت انسان:
وإذ قال لقمن لابنه وهو يعظه يبنىّ لاتشرك باللّه إنّ الشّرك لظلم عظيم‌• يبنىّ إنّها إن تك مثقال حبّة مّن خردل فتكن فى صخرة أو فى‌ السّموت أو فى الأرض يأت بها اللّه إنّ اللّه لطيف خبير.


پرهيز از رفتار سرمستانه و شادمانه افراطى در زمین، از جمله دستورات تربيتى لقمان به فرزند خويش:
يبنىّ ...• ... ولاتمش فى الأرض مرحا إنّ اللّه لايحبّ كلّ مختال فخور.


موعظه لقمان به پسرش در باره لزوم پرهيز از شرك، نمودى از احكام تربيتى فرزند:
وإذ قال لقمن لابنه وهو يعظه يبنىّ لاتشرك باللّه إنّ الشّرك لظلم عظيم.


پرهيز از روى گرداندن متكبّرانه از ديگران، از جمله روشهاى تربيتى لقمان به فرزند خويش:
يبنىّ ...• ولاتصعّر خدّك للنّاس .... «صعْر» -در لغت به معناى‌- «متمايل كردن گردن به سويى است» و «تصعير» -از باب تفعيل به معناى‌- رويگردانى متكبّرانه است.


تبیین حق و راستى براى انسانها، در جهت تربیت آنها:
وقل الحقّ من رّبّكم فمن شآء فليؤمن ....


تسلیم بودن در برابر خداوند، موجب رشد و تربيت:
۱. بلى‌ من أسلم وجهه للّه وهو محسن فله أجره عند ربّه ولا خوف عليهم ولا هم يحزنون.
۲. إذ قال له ربّه أسلم قال أسلمت لربّ العلمين.
۳. ءامن الرّسول بما أنزل إليه من رّبّه والمؤمنون كلّ ءامن باللّه وملكته وكتبه ورسله لانفرّق بين أحد مّن رّسله وقالوا سمعنا وأطعنا غفرانك ربّنا وإليك المصير.
۴. قل أندعوا من دون اللّه ما لاينفعنا ولايضرّنا ونردّ على‌ أعقابنا بعد إذ هدنا اللّه كالّذى استهوته الشّيطين فى الأرض حيران له أصحب يدعونه إلى الهدى ائتنا قل إنّ هدى اللّه هو الهدى‌ وأمرنا لنسلم لربّ العلمين.
۵. قيل لها ادخلى الصّرح فلمّا رأته حسبته لجّة وكشفت عن ساقيها قال إنّه صرح مّمرّد مّن قوارير قالت ربّ إنّى ظلمت نفسى وأسلمت مع سليمن للّه ربّ العلمين.




۱۲.۱ - تعلیم حضرت موسی

موسی علیه‌السلام خواستار تعليم معارف از خضر علیه‌السلام در جهت تربيت خويش:
قال له موسى‌ هل أتّبعك على‌ أن تعلّمن ممّا علّمت رشدا.

۱۲.۲ - تعلیم کتب آسمانی

تعليم و تعلّم کتب آسمانی، زمينه تربيت و ربّانى شدن انسان:
ما كان لبشر أن يؤتيه اللّه الكتب والحكم والنّبوّة ثمّ يقول للنّاس كونوا عبادا لّى من دون اللّه ولكن كونوا ربَّنيّين بما كنتم تعلّمون‌ الكتب وبما كنتم تدرسون.


رعايت تقوای الهی، موجب تربيت و کمال انسان:
۱. يأيّها النّاس اعبدوا ربّكم الّذى خلقكم والّذين من قبلكم لعلّكم تتّقون.
۲. ... وليتّق اللّه ربّه ولايبخس منه شيا ....
۳. ... وليتّق اللّه ربّه ولاتكتموا الشّهدة ....
۴. ... للّذين اتّقوا عند ربّهم جنَّت تجرى ....
۵. يأيّها النّاس اتّقوا ربّكم الّذى خلقكم مّن نّفس وحدة ....
۶. يبنى‌ءادم قد أنزلنا عليكم لباسا يورى سوءتكم وريشا ولباس التّقوى‌ ذلك خير ذلك من ءايت اللّه لعلّهم يذّكّرون.
۷. أوعجبتم أن جآءكم ذكر مّن رّبّكم على‌ رجل مّنكم لينذركم ولتتّقوا ولعلّكم ترحمون.
۸. يأيّها النّاس اتّقوا ربّكم إنّ زلزلة السّاعة شى‌ء عظيم.
۹. يأيّها النّاس اتّقوا ربّكم واخشوا يوما لّايجزى والد عن ولده ولا مولود هو جاز عن والده شيا إنّ وعد اللّه حقٌّ فلاتغرّنّكم الحيوة الدّنيا ولايغرّنّكم باللّه الغرور.
۱۰. قل يعباد الّذين ءامنوا اتّقوا ربّكم للّذين أحسنوا فى هذه الدّنيا حسنة وأرض اللّه وسعة إنّما يوفّى الصَّبرون أجرهم بغير حساب.
۱۱. لكن الّذين اتّقوا ربّهم لهم غرف مّن فوقها غرف مّبنيّة تجرى من تحتها الأنهر وعد اللّه لايخلف اللّه الميعاد.
۱۲. وسيق الّذين اتّقوا ربّهم إلى الجنّة زمرا حتّى‌ إذا جاءوها وفتحت أبوبها وقال لهم خزنتها سلم عليكم طبتم فادخلوها خلدين.
۱۳. وزخرفا وإن كلّ ذلك لمّا متع الحيوة الدّنيا و الأخرة عند ربّك للمتّقين.
۱۴. إنّ المتّقين فى جنَّت وعيون‌• ءاخذين ما ءاتهم ربّهم إنّهم كانوا قبل ذلك محسنين.
۱۵. إنّ المتّقين فى جنَّت ونعيم‌• فكهين بما ءاتهم ربّهم ووقهم ربّهم عذاب الجحيم.
۱۶. يأيّها النّبىّ إذا طلّقتم النّساء فطلّقوهنّ لعدّتهنّ وأحصوا العدّة واتّقوا اللّه ربّكم لاتخرجوهنّ من بيوتهنّ ولايخرجن إلّاأن يأتين بفحشة مّبيّنة وتلك حدود اللّه ومن يتعدّ حدود اللّه فقد ظلم نفسه لاتدرى لعلّ اللّه يحدث بعد ذلك أمرا.
۱۷. إنّ للمتّقين عند ربّهم جنَّت النّعيم.
۱۸. ونفس وما سوّها• فألهمها فجورها وتقوها• قد أفلح من زكّها.


یکی از عوامل مهم تربیتی، خانواده است.
[۶۵] برای توضیح بیشتر رجوع شود به مقاله تربیت خانواده‌ (قرآن).



نقش مؤثّر دعا، در تربيت انسانها:
۱. ربّنا وابعث فيهم رسولا مّنهم يتلوا عليهم ءايتك ويعلّمهم الكتب والحكمة ويزكّيهم إنّك أنت العزيز الحكيم.
۲. إذ قالت امرأت عمرن ربّ إنّى نذرت لك ما فى بطنى محرّرا فتقبّل منّى إنّك أنت السّميع‌العليم‌• فتقبّلها ربّها بقبول حسن وأنبتها نباتا حسنا وكفّلها زكريّا كلّما دخل عليها زكريّا المحراب وجد عندها رزقا قال يمريم أنّى‌ لك هذا قالت هو من عند اللّه إنّ اللّه يرزق من يشآء بغير حساب‌• هنالك دعا زكريّا ربّه قال ربّ هب لى من لّدنك ذرّيّة طيّبة إنّك سميع الدّعآء• فنادته الملكة وهو قآم يصلّى فى المحراب أنّ اللّه يبشّرك بيحيى‌ مصدّقا بكلمة مّن اللّه وسيّدا وحصورا ونبيّا مّن الصَّلحين.
۳. ربّنآ إنّنا سمعنا مناديا ينادى للإيمن أن ءامنوا بربّكم‌فامنّا ربّنا فاغفر لنا ذنوبنا وكفّر عنّا سيّاتنا وتوفّنا مع الأبرار• ربّنا وءاتنا ما وعدتّنا على‌ رسلك ولاتخزنا يوم القيمة إنّك لاتخلف الميعاد.
۴. ربّنآ إنّى أسكنت من ذرّيّتى بواد غير ذى زرع عند بيتك المحرّم ربّنا ليقيموا الصّلوة فاجعل أفدة مّن النّاس تهوى إليهم وارزقهم مّن الثّمرت لعلّهم يشكرون‌• ربّنآ إنّك تعلم ما نخفى وما نعلن وما يخفى‌ على اللّه من شى‌ء فى الأرض ولا فى السّمآء• الحمد للّه الّذى وهب لى على الكبر إسمعيل وإسحق إنّ ربّى لسميع الدّعآء• ربّ اجعلنى مقيم الصّلوة ومن ذرّيّتى ربّنا وتقبّل دعآء• ربّنا اغفر لى ولولدىّ وللمؤمنين يوم يقوم الحساب.
۵. ذكر رحمت ربّك عبده زكريّآ• إذ نادى‌ ربّه نداء خفيّا• قال ربّ إنّى وهن العظم منّى واشتعل الرّأس شيبا ولم أكن بدعآك ربّ شقيّا• وإنّى خفت المولى من وراءى وكانت امرأتى عاقرا فهب لى من لّدنك وليّا• يرثنى ويرث من ءال يعقوب واجعله ربّ رضيّا• يزكريّآ إنّا نبشّرك بغلم اسمه يحيى‌ لم نجعل لّه من قبل سميّا.
۶. قال سلم عليك سأستغفر لك ربّى إنّه كان بى حفيّا• وأعتزلكم وما تدعون من دون اللّه وأدعوا ربّى عسى‌ ألّا أكون بدعآء ربّى شقيّا.
۷. ... ربّ اشرح لى صدرى‌• ويسّر لى أمرى‌• واحلل عقدة مّن لّسانى‌• يفقهوا قولى‌• واجعل لّى وزيرا مّن أهلى‌• هرون أخى‌• اشدد به أزرى‌• وأشركه فى أمرى‌• كى نسبّحك كثيرا• ونذكرك كثيرا• إنّك كنت بنا بصيرا• قال قد أوتيت سؤلك يموسى‌.
۸. وقال ربّكم ادعونى أستجب لكم إنّ الّذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنّم داخرين.
۹. هو الحىّ لا إله إلّاهو فادعوه مخلصين له الدّين الحمد للّه ربّ العلمين.


پرداخت زکات، عامل پاكى و تربيت و رشد مؤمنان:
خذ من أمولهم صدقة تطهّرهم وتزكّيهم بها وصلّ عليهم إنّ صلوتك سكن لّهم واللّه سميع عليم.


ابتلاى انسانها به سختيها، از طرف خداوند در جهت تربيت آنان:
۱. ولقد أرسلنآ إلى‌ أمم مّن قبلك فأخذنهم بالبأسآء والضّرّاء لعلّهم يتضرّعون.
۲. ومآ أرسلنا فى قرية مّن نّبىّ إلّآأخذنآ أهلها بالبأسآء والضّرّاء لعلّهم يضّرّعون‌• ثمّ بدّلنا مكان السّيّئة الحسنة حتّى‌ عفوا وّقالوا قد مسّ ءابآءنا الضّرّاء والسّرّاء فأخذنهم بغتة وهم لايشعرون.
۳. ولقد أخذنآءال فرعون بالسّنين ونقص مّن الثّمرت لعلّهم يذّكّرون.


نقش معجزه، در تربيت و هدايت انسانها:
۱. ورسولًا إلى‌ بنى إسرءيل أنّى قد جئتكم باية مّن رّبّكم أنّى أخلق لكم مّن الطّين كهية الطّير فأنفخ فيه فيكون طيرا بإذن اللّه ...• ومصدّقا لّما بين يدىّ من التّورة ولأحلّ لكم بعض الّذى حرّم عليكم وجئتكم باية مّن رّبّكم فاتّقوا اللّه وأطيعون.
۲. وإلى‌ ثمود أخاهم صلحا قال يقوم اعبدوا اللّه ما لكم مّن إله غيره قد جآءتكم بيّنة مّن رّبّكم هذه ناقة اللّه لكم ءاية فذروها تأكل فى أرض اللّه ولاتمسّوها بسوء فيأخذكم عذاب أليم.
۳. وإلى‌ مدين أخاهم شعيبا قال يقوم اعبدوا اللّه ما لكم مّن إله غيره قد جآءتكم بيّنة مّن رّبّكم فأوفوا الكيل والميزان ولاتبخسوا النّاس أشيآءهم ولاتفسدوا فى الأرض بعد إصلحها ذلكم خير لّكم إن كنتم مّؤمنين.
۴. حقيق على‌ أن لّآأقول على اللّه إلّاالحقّ قدجئتكم ببيّنة مّن رّبّكم فأرسل معى بنى إسرءيل. برداشت بر اين اساس است كه مقصود از «بيّنه» معجزه باشد.
۵. وأوحينآ إلى‌ موسى‌ أن ألق عصاك فإذا هى تلقف ما يأفكون‌• وألقى السّحرة سجدين‌• قالوا ءامنّا بربّ العلمين‌• ربّ موسى‌ وهرون‌• قالوا إنّآ إلى‌ ربّنا منقلبون‌• وما تنقم منّآ إلّآأن ءامنّا بايت ربّنا لمّا جآءتنا ربّنآ أفرغ علينا صبرا وتوفّنا مسلمين.
۶. قال يقوم أرءيتم إن كنت على‌ بيّنة مّن رّبّى وءاتنى رحمة مّن عنده فعمّيت عليكم أنلزمكموها وأنتم لها كرهون.
۷. قال يقوم أرءيتم إن كنت على‌ بيّنة مّن رّبّى وءاتنى منه رحمة فمن ينصرنى من اللّه إن عصيته فما تزيدوننى غير تخسير.
۸. قال يقوم أرءيتم إن كنت على‌ بيّنة مّن رّبّى ورزقنى منه رزقا حسنا ومآ أريد أن أخالفكم إلى‌ مآ أنهكم عنه إن أريد إلّاالإصلح ما استطعت وما توفيقى إلّاباللّه عليه توكّلت وإليه أنيب.
۹. فأتياه فقولا إنّا رسولا ربّك فأرسل معنا بنى إسرءيل ولاتعذّبهم قد جئنك باية مّن رّبّك والسّلم على‌ من اتّبع الهدى‌.
۱۰. وألق ما فى يمينك تلقف ما صنعوا إنّما صنعوا كيد سحر ولايفلح السّاحر حيث أتى‌• فألقى السّحرة سجّدا قالوا ءامنّا بربّ هرون‌ و موسى‌• إنّآ ءامنّا بربّنا ليغفر لنا خطينا ومآ أكرهتنا عليه من السّحر واللّه خير وأبقى‌.
۱۱. وأن ألق عصاك فلمّا رءاها تهتزّ كأنّها جانّ ولّى‌ مدبرا ولم يعقّب يموسى‌ أقبل ولاتخف إنّك من الأمنين‌• اسلك يدك فى جيبك تخرج بيضاء من غير سوء واضمم إليك جناحك من الرّهب فذنك برهنان من رّبّك إلى‌ فرعون وملإيه إنّهم كانوا قوما فسقين.


مراقبت و پى‌گيرى بر اقامه نماز، از موجبات مؤثر در تربیت:
۱. رّبّنآ إنّى أسكنت من ذرّيّتى بواد غير ذى زرع عند بيتك المحرّم ربّنا ليقيموا الصّلوة فاجعل أفدة مّن النّاس تهوى إليهم وارزقهم مّن الثّمرت لعلّهم يشكرون.
۲. ربّ اجعلنى مقيم الصّلوة ومن ذرّيّتى ربّنا وتقبّل دعآء.
۳. وكان يأمر أهله بالصّلوة والزّكوة وكان عند ربّه مرضيّا.
۴. وأمر أهلك بالصّلوة واصطبر عليها ....
۵. اتل ما أوحى إليك من الكتب و أقم الصّلوة إنّ الصّلوة تنهى‌ عن الفحشاء والمنكر ولذكر اللّه أكبر واللّه يعلم ما تصنعون.
۶. وإذ قال لقمن لابنه وهو يعظه يبنىّ لاتشرك باللّه إنّ الشّرك لظلم عظيم‌• يبنىّ أقم الصّلوة وأمر بالمعروف وانه عن المنكر واصبر على‌ ما أصابك إنّ ذلك من عزم الأمور.

۱۹.۱ - نماز شب

••• وجوب نماز شب بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دستورى تربيتى جهت رسيدن آن حضرت به مقام محمود:
ومن الّيل فتهجّد به نافلة لّك عسى‌ أن يبعثك ربّك مقاما مّحمودا.

••• دستور نماز شب به پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در جهت تربيت و آماده شدن آن حضرت براى دریافت قرآن:
قم الّيل إلّاقليلا• نّصفه أو انقص منه قليلا• أو زد عليه ورتّل القرءان ترتيلا• إنّا سنلقى عليك قولا ثقيلا• إنّ ناشئة الّيل هى أشدّ وطا وأقوم قيلا.




۲۰.۱ - نقش کفر والدین

نقش کفر و گمراهگرى قوم نوح، در گناهكارى و كفران فرزندان‌شان:
وقال نوح رّبّ لاتذر على الأرض من الكفرين ديّارا• إنّك إن تذرهم يضلّوا عبادك ولايلدوا إلّافاجرا كفّارا.

۲۰.۲ - نقش پاکی والدین

نقش پاكى و عفّت پدر و مادر در نیکی فرزندان
[۱۱۳] برای توضیح بیشتر رجوع شود به مقاله زمینه‌های تزکیه‌ (قرآن).
:
يأخت هرون ما كان أبوك امرأ سوء وما كانت أمّك بغيّا.
امام خمینی برای عوامل موثر تربیتی به دو عامل درونی و بیرونی اشاره می‌کند.
الف) عوامل درونی: از جمله این عوامل عبارت‌اند از:
۱- زمینه و استعداد: امام خمینی بر اساس برخی روایات که انسان مؤمن را نیازمند واعظ و تربیت‌کننده‌ای در درون خود می‌داند تا او را به امور خیر هدایت کند و از امور شر باز دارد، معتقد است از جمله عوامل مؤثر بر پذیرش تربیت و اصلاح این است که افراد زمینه و استعداد تربیت نیکو را داشته باشند که این غالباً در افرادی است که در صلب پاک و خاندان نیکو پرورش یافته‌اند و از غذاهای حلال و پاک بهره برده‌اند. چنین افرادی دارای صفا و پاکی خواهند بود که تربیت روحانی و اخلاق پسندیده را بهتر و سریع‌تر می‌پذیرند.
۲- تقویت اراده و عزم: امام خمینی خاطرنشان کرده است که اراده نیرویی در انسان است که هراندازه قوی‌تر باشد، بر اختیار و تسلط انسان بر اعمال خود نیز افزوده می‌شود و انسان مهار نفس را از دست شیطان و نفس اماره خارج می‌کند و قوای نفس از عصیان، سرکشی و انانیت و خودسری اجتناب می‌کنند و تسلیم ملکوت و باطن قلب می‌شوند.
۳- عبرت‌پذیری: عبرت گرفتن از حوادث تاریخی از جمله عوامل تربیتی است. امام خمینی تاریخ را معلم انسان می‌داند.
۴- صبر در بلاها: از جمله عوامل سبب تربیت و ترقی نفس، صبر و تحمل گرفتاری‌ها و مصیبت‌هایی است که خداوند برای بندگان مقدر می‌کند. این امور سبب تربیت و ریاضت نفس است. این گرفتاری‌ها سبب می‌شود روح افراد متوجه عالم دیگر شود.
ب) عوامل بیرونی: این عوامل شامل عوامل الهی و بشری می‌شوند. از جمله مهم‌ترین عوامل تربیت الهی عبارت‌اند از:
۱- اراده و عنایت خداوند
۲- اسمای الهی
۳- قرآن کریم و دعاها
۴- پیامبران الهی (علیه‌السلام)
۵- عبادت: از نظر امام خمینی به‌جای‌آوردن عبادات با آداب و شرایط آن سبب تربیت معنوی و باطنی است. چنان‌که عبادت جمعی مانند اجتماع عبادی نماز جماعت و جمعه که در آنها مسائل مسلمانان و مواعظ و حقایق به گوش افراد می‌رسد، نقش مهمی در تربیت افراد جامعه دارند.
[۱۲۳] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۳۰۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



۱. نساء/سوره۴، آیه۱۷۴.    
۲. یوسف/سوره۱۲، آیه۲۴.    
۳. قصص/سوره۲۸، آیه۳۲.    
۴. اعراف/سوره۷، آیه۵۸.    
۵. بقره/سوره۲، آیه۱۸۶.    
۶. بقره/سوره۲، آیه۱۵۵.    
۷. بقره/سوره۲، آیه۱۵۷.    
۸. انعام/سوره۶، آیه۱۶۴.    
۹. انعام/سوره۶، آیه۱۶۵.    
۱۰. نمل/سوره۲۷، آیه۴۰.    
۱۱. قلم/سوره۶۸، آیه۱۷.    
۱۲. قلم/سوره۶۸، آیه۱۹.    
۱۳. قلم/سوره۶۸، آیات۲۸-۳۲.    
۱۴. بقره/سوره۲، آیه۱۲۴.    
۱۵. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۸.    
۱۶. فرقان/سوره۲۵، آیه۲۰.    
۱۷. بقره/سوره۲، آیه۴۹.    
۱۸. اعراف/سوره۷، آیه۱۲۹.    
۱۹. اعراف/سوره۷، آیه۱۴۱.    
۲۰. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۶.    
۲۱. بقره/سوره۲، آیه۱۸۶.    
۲۲. بقره/سوره۲، آیه۲۳۲.    
۲۳. طه/سوره۲۰، آیه۷۵.    
۲۴. طه/سوره۲۰، آیه۷۶.    
۲۵. طلاق/سوره۶۵، آیه۲.    
۲۶. بقره/سوره۲، آیه۲۳۲.    
۲۷. طلاق/سوره۶۵، آیه۲.    
۲۸. قیامت/سوره۷۵، آیات۱-۶.    
۲۹. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۳.    
۳۰. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۶.    
۳۱. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۷.    
۳۲. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۸.    
۳۳. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۳.    
۳۴. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۷.    
۳۵. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۸.    
۳۶. طباطبایی، محمدحسین، المفردات فی غریب القرآن، ص ۲۸۱، «صَعَرَ».    
۳۷. کهف/سوره۱۸، آیه۲۹.    
۳۸. بقره/سوره۲، آیه۱۱۲.    
۳۹. بقره/سوره۲، آیه۱۳۱.    
۴۰. بقره/سوره۲، آیه۲۸۵.    
۴۱. انعام/سوره۶، آیه۷۱.    
۴۲. نمل/سوره۲۷، آیه۴۴.    
۴۳. کهف/سوره۱۸، آیه۶۶.    
۴۴. آل‌عمران/سوره۳، آیه۷۹.    
۴۵. بقره/سوره۲، آیه۲۱.    
۴۶. بقره/سوره۲، آیه۲۸۲.    
۴۷. بقره/سوره۲، آیه۲۸۳.    
۴۸. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۵.    
۴۹. نساء/سوره۴، آیه۱.    
۵۰. اعراف/سوره۷، آیه۲۶.    
۵۱. اعراف/سوره۷، آیه۶۳.    
۵۲. حج/سوره۲۲، آیه۱.    
۵۳. لقمان/سوره۳۱، آیه۳۳.    
۵۴. زمر/سوره۳۹، آیه۱۰.    
۵۵. زمر/سوره۳۹، آیه۲۰.    
۵۶. زمر/سوره۳۹، آیه۷۳.    
۵۷. زخرف/سوره۴۳، آیه۳۵.    
۵۸. ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۵.    
۵۹. ذاریات/سوره۵۱، آیه۱۶.    
۶۰. طور/سوره۵۲، آیه۱۷.    
۶۱. طور/سوره۵۲، آیه۱۸.    
۶۲. طلاق/سوره۶۵، آیه۱.    
۶۳. قلم/سوره۶۸، آیه۳۴.    
۶۴. شمس/سوره۹۱، آیات۷-۹.    
۶۵. برای توضیح بیشتر رجوع شود به مقاله تربیت خانواده‌ (قرآن).
۶۶. بقره/سوره۲، آیه۱۲۹.    
۶۷. آل‌عمران/سوره۳، آیه۳۵.    
۶۸. آل‌عمران/سوره۳، آیات۳۷-۳۹.    
۶۹. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۳.    
۷۰. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۴.    
۷۱. ابراهیم/سوره۱۴، آیات۳۷-۴۱.    
۷۲. مریم/سوره۱۹، آیات۲-۷.    
۷۳. مریم/سوره۱۹، آیه۴۷.    
۷۴. مریم/سوره۱۹، آیه۴۸.    
۷۵. طه/سوره۲۰، آیات۲۵-۳۶.    
۷۶. غافر/سوره۴۰، آیه۶۰.    
۷۷. غافر/سوره۴۰، آیه۶۵.    
۷۸. توبه/سوره۹، آیه۱۰۳.    
۷۹. انعام/سوره۶، آیه۴۲.    
۸۰. اعراف/سوره۷، آیه۹۴.    
۸۱. اعراف/سوره۷، آیه۹۵.    
۸۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۰.    
۸۳. آل‌عمران/سوره۳، آیه۴۹.    
۸۴. آل‌عمران/سوره۳، آیه۵۰.    
۸۵. اعراف/سوره۷، آیه۷۳.    
۸۶. اعراف/سوره۷، آیه۸۵.    
۸۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۰۵.    
۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۵، ص ۲۳۵.    
۸۹. اعراف/سوره۷، آیه۱۱۷.    
۹۰. اعراف/سوره۷، آیات۱۲۰-۱۲۲.    
۹۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۲۵.    
۹۲. اعراف/سوره۷، آیه۱۲۶.    
۹۳. هود/سوره۱۱، آیه۲۸.    
۹۴. هود/سوره۱۱، آیه۶۳.    
۹۵. هود/سوره۱۱، آیه۸۸.    
۹۶. طه/سوره۲۰، آیه۴۷.    
۹۷. طه/سوره۲۰، آیه۶۹.    
۹۸. طه/سوره۲۰، آیه۷۰.    
۹۹. طه/سوره۲۰، آیه۷۳.    
۱۰۰. قصص/سوره۲۸، آیه۳۱.    
۱۰۱. قصص/سوره۲۸، آیه۳۲.    
۱۰۲. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۷.    
۱۰۳. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۴۰.    
۱۰۴. مریم/سوره۱۹، آیه۵۵.    
۱۰۵. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۲.    
۱۰۶. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۴۵.    
۱۰۷. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۳.    
۱۰۸. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۷.    
۱۰۹. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۹.    
۱۱۰. مزمل/سوره۷۳، آیات۲-۶.    
۱۱۱. نوح/سوره۷۱، آیه۲۶.    
۱۱۲. نوح/سوره۷۱، آیه۲۷.    
۱۱۳. برای توضیح بیشتر رجوع شود به مقاله زمینه‌های تزکیه‌ (قرآن).
۱۱۴. مریم/سوره۱۹، آیه۲۸.    
۱۱۵. خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۳۴-۳۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۱۶. خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۱۷. خمینی، روح‌الله، شرح چهل حدیث، ص۱۲۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۱۸. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۷، ص۶۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۱۹. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۷، ص۵۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۲۰. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۹۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۲۱. خمینی، روح‌الله، صحیفه امام، ج۴، ص۱۷۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۹.    
۱۲۲. خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۲۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۲۳. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۳۰۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۷، ص۵۲۰، برگرفته از مقاله «عوامل تربیت».    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.






جعبه ابزار