علوم القرآن من خلال مقدمات التفاسیر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب«علوم القرآن من خلال مقدمات التفاسیر» نوشته دکتر محمد صفا شیخ ابراهیم حقی، کتابی است که در زمینه
علوم قرآنی نوشته شده است.
«علوم القرآن من خلال مقدمات التفاسیر» کتابی است که در زمینه علوم قرآنی با استفاده از مقدمه‌هایی که مفسران قرآن کریم بر
تفسیر خود نگاشته‌اند، نوشته شده است. به اعتقاد نویسنده
مفسران مشهور در مقدمه تفسیر خود مباحث بسیار ارزشمندی را در مورد علوم مرتبط با
قرآن که به فهم و تفسیر این کتاب آسمانی مدد می‌رساند جمع آوری کرده‌اند تا خواننده قبل از شروع به مطالعه تفسیر با مقدمات و اطلاعات لازم در این زمینه آشنا شود. مطالبی که در مقدمه کتاب بدانها پرداخته شده عبارتند از: معنای لغوی و اصطلاحی «مقدمه» و خاستگاه مقدمات تفاسیر.
معنای لغوی و اصطلاحی علوم القرآن، خاستگاه علوم قرآنی، کتابت در
جزیرة العرب قبل از
بعثت و در
اسلام ، بررسی احادیث نهی و جواز کتابت و جمع بین این دو، تعریف لغوی و اصطلاحی کتابت، تدوین و تصنیف، تفاوت «علوم القرآن» در اصطلاح متقدمین و متاخرین، اولین تصنیفات موضوعی در علوم قرآنی نظیر:
ناسخ و منسوخ ، مصاحف و قرائات، اعراب القرآن،
غریب القرآن ،
نزول القرآن و... اولین تفاسیری که دارای مقدمه بودند همانند:مقدمة تفسیر القرآن العزیز از ابو بکر عبد الرزاق بن همام صنعانی، مقدمه
تفسیر جامع البیان فی تفسیر القرآن
ابن جریر طبری و... ، مراحل تالیف در علوم قرآنی: مرحله اول از قرن اول تا آخر قرن چهارم هجری. مرحله دوم: انتهای قرن چهارم تا ابتدای قرن دهم هجری، و مرحله سوم: از ابتدای قرن دهم تا زمان حاضر.
باب دوم کتاب به معرفی مقدمات برخی آثار تفسیری، معرفی نویسنده، معرفی تفسیر و موضوعاتی که در مقدمه بدانها پرداخته شده است اختصاص یافته است.
به موضوعاتی که در مقدمه‌های کتب تفسیری بدانها پرداخته می‌شود می‌پردازد. موضوعاتی نظیر: نزول قرآن، جمع آوری و ترتیب قرآن، رسم المصحف،
سور قرآن و
آیات و کلمات و حروف آن، فضائل القرآن،
مکی و مدنی ، تفسیر و تاویل، وجوه، طرق و انواع تفسیر، علوم مورد نیاز مفسر، مراتب مفسرین، اختلاف بین مفسرین و قواعد ترجیح هریک بر دیگری و غیره.
کتاب در دو جلد تنظیم شده است.
مشتمل بر یک مقدمه از نویسنده در باب اهمیت مقدمات
کتب تفسیری و دارای دو باب اصلی می‌باشد: الباب الاول: «علوم القرآن دراسة تاریخیة» که فصول دوگانه ذیل را دربرمی گیرد: الفصل الاول: «تعریف عام بعلوم القرآن و نشاته» که خود حاوی مباحثی چون:
علوم القرآن بالمعنی اللغوی، علوم القرآن بالمعنی الاصطلاحی و نشاة علوم القرآن می‌باشد. الفصل الثانی: «التالیف فی علوم القرآن» که طی مراحل ذیل به بحث می‌پردازد: المرحلة الاولی: من القرآن الاول الی نهایة القرن الرابع الهجری. المرحلة الثانیة: من نهایة القرن الرابع الی بدایة القرن العاشر. المرحلة الثالثة: من بدایة القرن العاشر الی العصر الحدیث. الباب الثانی: «مقدمات التفاسیر». در این باب مقدمات تفاسیری چون:
تفسیر القرآن العزیز لعبد الرزاق الصنعانی، جامع البیان عن تاویل آی القرآن للطبری، تفسیر القرآن العظیم لابی اللیث السمرقندی، النکت و العیون فی تاویل القرآن الکریم لابن حبیب الماوردی، معالم التنزیل لابی محمد البغوی، المحرر الوجیز فی تفسیر کتاب الله العزیز لابن عطیة الاندلسی و غیره، آمده است. نویسنده در این باب به بیان شرح حال مفسر مورد نظر و معرفی تفسیر و ارائه موضوعاتی که در مقدمه تفسیر بدانها پرداخته شده و همچنین روش مفسر که در مقدمه تفسیر بیان شده و نیز مهمترین ویژگی‌های مقدمه تفسیر مورد نظر می‌پردازد.
قسمتی از این جلد به معرفی دو تفسیر دیگر از مجموعه تفاسیری که مقدمات آنها در کتاب آمده اختصاص یافته است. در ادامه، باب سوم کتاب تحت عنوان: «الموضوعات التی تناولتها مقدمات التفاسیر» که هفده موضوع را دربردارد آمده است. این موضوعات همه موضوعاتی است که در علوم قرآنی بدانها پرداخته می‌شود. در «خاتمه» کتاب هم نتایجی که از خلال مقدمات تفاسیر برای نویسنده به دست آمده، ذکر شده است. در انتهای کتاب فهرست آیات قرآنی، فهرست
احادیث و
روایات ، فهرست اعلام و اشخاص و فهرست مصادر و منابع و نیز فهرست مطالب کتاب آمده است.
این کتاب به قلم دکتر محمد صفا شیخ ابراهیم حقی، استاد تفسیر و علوم قرآنی در دانشگاه اسلامی محمد بن مسعود،
عربستان نگاشته شده و در قطع وزیری با جلد گالینگور در دو جلد، جلد اول ۵۲۹ صفحه و جلد دوم ۵۲۹ صفحه اولین بار در سال ۱۴۲۵ هجری قمری- ۲۰۰۴ میلادی از سوی «مؤسسة الرسالة»
بیروت به چاپ رسیده است.
نرم افزار مشکات الانوار،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
