• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن‌ عبدالله‌ مکی‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




ابوحامد محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ ظهیرة بن‌ احمد بن‌ عطیة بن‌ ظهیره قرشی‌ مکی‌، خطیب‌، قاضی ‌و مفتی مکه، یکی از شخصیت‌های خاندان ابن‌ظهیره می‌باشد؛ اِبْن‌ِ‌ظَهیره‌، عنوان‌ افراد خاندانی‌ از بنی‌مخزوم‌ که‌ در سده‌های‌ ۹ و ۱۰ق‌/۱۵ و ۱۶م‌ به‌ شهرت‌ رسیدند و در مکه ‌عهده‌دار افتاء، قضا و تدریس‌ بودند.



ابوحامد محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ ظهیرة بن‌ احمد بن‌ عطیة بن‌ ظهیره قرشی‌ مکی‌، ملقب‌ به‌ جمال‌الدین‌ (اول‌ شوال ۷۵۱-۱۶ رمضان ۸۱۷ق‌/۲ دسامبر ۱۳۵۰-۲۹ نوامبر ۱۴۱۴م‌)، خطیب‌، قاضی ‌و مفتیمکه ‌بود. او در مکه‌ زاده‌ شد و در همان‌جا پرورش‌ یافت‌.


حدیث ‌را نزد شیخ‌ خلیل‌ مالکی‌، قاضی‌ تقی‌الدین‌ حرازی‌، قاضی‌ عزالدین‌ بن‌ جماعه‌، شیخ‌ عبدالله‌ یافعی‌، محمد بن‌ احمد بن‌ عبدالمعطی و دیگران‌ و مقدمات‌ فقه ‌را نزد قاضی‌ ابوالفضل‌ و عمویش‌ قاضی‌ شهاب‌الدین‌ و جمال‌الدین‌ امیوطی‌ و جمعی‌ دیگر فراگرفت‌. سپس‌ به‌ مصر رفت‌ و از زین‌الدین‌ عبدالرحمان‌ بن‌ علی‌ بن‌ هارون‌ ثعلبی و محمد بن‌ علی‌ حرانی‌ حدیث‌ و از ابوالبقاء محمد بن‌ عبدالبر سبکی‌ و سراج‌الدین‌ بلقینی‌ و ابن‌ملفَّن ‌و ابن‌نحوی ‌فقه‌ آموخت‌.
او در سفر به‌ دمشق ‌از ابن‌اُمَیله‌ و صلاح‌الدین‌ بن‌ ابی‌عمر حدیث‌ و از ابوالبقاء سبکی‌ و عمادالدین‌ اسماعیل‌ بن‌ خلیفة حَسَبانی‌ فقه‌ آموخت‌. وی‌ همچنین‌ به‌ بعلبک، حِمص‌، حماه، حلب، بیت‌المقدس، غزّه‌ و نیز اسکندریه سفر کرد و از دانشمندان‌ و استادان‌ آن‌ شهرها فقه‌ و حدیث‌ فراگرفت‌. کسانی‌ چون‌ خلیل‌ بن‌ عبدالرحمان‌ مالکی‌، بلقینی ‌و ابن‌ ملقن به‌ وی‌ اجازه افتاء و تدریس‌ دادند و بلقینی‌ افزون‌ بر آن‌ اجازه تدریس‌ حدیث‌ و اصول‌ فقه ‌و ادبیات‌ را نیز به‌ وی‌ داد. فاسی‌ احاطه وی‌ به‌ ادبیات‌ عرب‌، فقه، تاریخ، و شعر را ستوده‌ است‌.


او پس‌ از ۷۷۰ق‌/۱۳۶۹م‌ بیش‌ از ۴۰ سال‌ در مکه‌ به‌ تدریس‌ پرداخت‌ و از همه‌ جا به‌ گرد وی‌ جمع‌ شدند. از جمله‌ شاگردان‌ وی‌ تقی‌الدین‌ فاسی ‌است‌ که‌ به‌ گفته خود وی‌ علم‌ حدیث ‌را در فُرع‌ (جایی‌ بین‌ مکه و مدینه ) از وی‌ آموخته‌ و از او اجازه‌ گرفته‌ است‌.
[۱۰] ابن‌ظهیره، محمد جارالله‌، الجامع‌ اللطیف‌ فی‌ فضل‌ مکة واهلها و بناءالبیت‌ الشریف‌، ج۲، ص۵۸ -۵۹، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
ابن‌فهد مکی ‌از دیگر شاگردان‌ وی‌ در فقه‌ و حدیث‌، گوید که‌ از اوایل‌ سده ۹ق‌ تا زمان‌ وفات‌ وی‌ از او بهره‌ جسته‌ است‌. ابن‌حجر عسقلانی ‌نیز از جمله‌ شاگردان‌ مبرّز وی‌ در حدیث‌ است‌. او در ۱۲ سالگی‌ (۷۸۵ق‌/۱۳۸۳م‌) نزد ابن‌ظهیره‌ که‌ اولین‌ استاد وی‌ در مکه‌ بود، به‌ فراگیری‌ حدیث‌ پرداخت‌.


ابن‌ظهیره‌ در مکه‌ مسند افتاء داشت‌ و مردم‌ از نقاط مختلف‌ برای‌ مسائل‌ شرعی‌ خود نزد وی‌ می‌آمدند، تا آن‌جا که‌ ریاست‌ شافعیه ‌در حجاز به‌ او منتهی‌ شد و به‌ قول‌ سخاوی‌ به‌ عالم‌ حجاز ملقب‌ گشت‌.
او علاوه‌ بر امور علمی‌ به‌ مشاغل‌ دیوانی‌ نیز می‌پرداخت‌ و به‌ گفته ابن‌حجر در ۸۰۰ق‌/۱۳۹۸م‌ در مکّه‌ عهده‌دار منصب‌ قضا شد. فاسی‌ گوید که‌ ولایت‌ حرم‌ شریف‌ و تدریس‌ درس‌ بشیر جمدار ناصری‌ بر عهده وی‌ بود، اما از آن‌ سمت‌ عزل‌ شد و در ذیحجه ۸۰۶ بار دیگر به‌ قضای‌ مکه‌ منصوب‌ گردید و نیز وظایف‌ دیگری‌ چون‌ خطابه‌ و رسیدگی‌ به‌ حرم‌ شریف‌ و حسبه آن‌جا را به‌ عهده‌ گرفت‌ و تا آخر عمر بارها از این‌ منصب‌ها عزل‌ و مجدداً منصوب‌ شد، اما در هنگام‌ مرگ‌ همچنان‌ در مسند قضا باقی‌ بود. او همچنین‌ سال‌ها به‌ تدریس‌ در مدارس‌ مجاهدیه‌، غیاثیه‌ و رسولیه‌ در مکه‌ پرداخت‌ و بعد از وی‌ فرزندش‌ محب‌الدین‌ عهده‌دار آن‌ مسئولیت‌ها شد.


ابن‌ ظهیره‌ در مکه‌ درگذشت‌ و در معلاه به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.


از آثار او شرحی‌ بر قسمت‌هایی‌ از الحاوی‌ الصغیر از بیع‌ تا وصایا، پاسخ‌ نامه‌ای‌ به‌ سئوال‌های‌ فقهی‌ اهل‌ رهران و پاسخ‌ نامه دیگری‌ به‌ پرسش‌های‌ مردم‌ عدن است‌. او همچنین‌ دو جزء روایی‌ از احادیث‌ مسند گرد آورده‌ است‌. فاسی‌ از تألیف‌ دیگری‌ از وی‌ با عنوان‌ معجم‌ نام‌ برده‌ است‌.

۱. ابن‌ فهد مکی‌، محمد، لحظ الالحاظ بذیل‌ طبقات‌ الحفاظ، ج۱، ص۱۶۶.    
۲. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۲.    
۳. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۳.    
۴. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۳.    
۵. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۴.    
۶. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۳.    
۷. ابن‌ فهد مکی‌، محمد، لحظ الالحاظ بذیل‌ طبقات‌ الحفاظ، ج۱، ص۱۶۷.    
۸. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۴.    
۹. ابن‌ فهد مکی‌، محمد، لحظ الالحاظ بذیل‌ طبقات‌ الحفاظ، ج۱، ص۱۶۷.    
۱۰. ابن‌ظهیره، محمد جارالله‌، الجامع‌ اللطیف‌ فی‌ فضل‌ مکة واهلها و بناءالبیت‌ الشریف‌، ج۲، ص۵۸ -۵۹، بیروت‌، ۱۳۹۹ق‌/۱۹۷۹م‌.
۱۱. ابن‌ فهد مکی‌، محمد، لحظ الالحاظ بذیل‌ طبقات‌ الحفاظ، ج۱، ص‌۱۶۷.    
۱۲. ابن‌حجر عسقلانی‌، احمد، انباء الغمر، ج۳، ص۴۶.    
۱۳. سخاوی‌، محمد، الضوء اللامع‌، ج۸، ص۹۴، قاهره‌، ۱۳۵۵ق‌.    
۱۴. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۵.    
۱۵. سخاوی‌، محمد، الضوء اللامع‌، ج۸، ص۹۳-۹۴، قاهره‌، ۱۳۵۵ق‌.    
۱۶. ابن‌حجر عسقلانی‌، احمد، انباء الغمر، ج۳، ص۴۶.    
۱۷. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۵.    
۱۸. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۷.    
۱۹. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۴.    
۲۰. ابن‌قاضی‌ شهبه‌، احمد، طبقات‌ الشافعیه، ج۴، ص۵۶.    
۲۱. ابن‌فهد مکی‌، محمد، لحظ الالحاظ بذیل‌ طبقات‌ الحفاظ، ج۱، ص۱۶۷.    
۲۲. سخاوی‌، محمد، الضوء اللامع‌، ج۸، ص۹۳، قاهره‌، ۱۳۵۵ق‌.    
۲۳. ابن‌فهد مکی‌، محمد، لحظ الالحاظ بذیل‌ طبقات‌ الحفاظ، ج۱، ص۱۶۷.    
۲۴. فاسی‌، محمد، العقد الثمین‌ فی‌ تاریخ‌ البلد الامین‌، ج۲، ص۲۰۴.    



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ظهیره»، شماره۱۴۵۱.    



جعبه ابزار