• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عجز (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَجْز (بر وزن فلس، به فتح عین و سکون جیم) از واژگان قرآن کریم به معنای ناتوانی است. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند: اِعجاز (به کسر الف) به معنای عاجز کردن، اَعجاز (به فتح الف) به معنای ریشه‌ها، که دو بار در قرآن کریم به کار رفته، مُعاجِزه (به ضم میم و کسر جیم) به معنای عاجز کردن و عَجوز (به فتح عین) به معنای پیرزن، که چهار بار در قرآن کریم به کار رفته است.



عَجْز به معنای ناتوانی است. «عجز عنه عجزا: ضعف عنه‌ ای لم یقتدر علیه»


(یا وَیْلَتی‌ اَ عَجَزْتُ‌ اَنْ اَکُونَ مِثْلَ هذَا الْغُرابِ) (...واى بر من! آيا من ناتوان‌تر از آن هستم كه مانند اين زاغ باشم...)
در مفردات آمده: عجز انسان قسمت مؤخّر اوست، مؤخّر غیر انسان نیز به آن تشبیه شده‌ است. (کَاَنَّهُمْ‌ اَعْجازُ نَخْلٍ مُنْقَعِرٍ) (كه مردم را همچون تنه‌هاى نخل، ريشه كن شده از جا برمى‌كند!) و اصل عجز تاخّر از شی‌ء و حصول در آخر آن است، در تعارف اسم شده به قصور از چیزی و آن ضدّ قدرت است.

۲.۱ - اعجاز

اِعجاز به معنای عاجز کردن است. (وَ اَنَّا ظَنَنَّا اَنْ لَنْ‌ نُعْجِزَ اللَّهَ فِی الْاَرْضِ) «ما دانستیم که هرگز خدا را عاجز نتوانیم کرد.»
(وَ ما اَنْتُمْ‌ بِمُعْجِزِینَ‌) «شما عاجز کننده خدا نیستید و از اراده و فعل او جلوگیری نتوانید کرد.»

۲.۲ - اعجاز به فتح الف

اَعجاز (به فتح الف) به معنای ریشه‌ها است. مفرد آن عجز است، چنانکه گذشت و آن دو بار در قرآن هست یکی گذشت دیگری آیه: (کَاَنَّهُمْ‌ اَعْجازُ نَخْلٍ خاوِیَةٍ) (...آن قوم مانند تنه‌هاى پوسيده نخل...) و هر دو درباره عذاب قوم عاد است.

۲.۳ - معاجزه

مُعاجِزه به معنای عاجز کردن است. مسابقه نیز معنی شده که طرفین در صدد عاجز کردن یکدیگراند. (وَ الَّذِینَ سَعَوْا فِی‌ آیاتِنا مُعاجِزِینَ‌ اُولئِکَ اَصْحابُ الْجَحِیمِ)«آنانکه در ابطال آیات ما تلاش می‌کنند و گمان دارند که ما را عاجز می‌کنند آنها یاران جحیم‌اند.» شاید منظور از آن فکر معاجزه باشد.

۲.۴ - عجوز

عَجوز به معنای پیرزن است. به واسطه عاجز بودن از کارهای بسیار، عجوز گفته شده است. در اقرب الموارد گفته: آن وصف خاصّ پیرزن است.
[۳۸] شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده عجز.
جمع آن عُجُز (به ضمّ اول و دوم) و عَجَائِز است، عجوز چهار بار در قرآن آمده، دو دفعه درباره زن حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) و دو بار در خصوص زن حضرت لوط (علیه‌السّلام) به کار رفته است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۲۹۴-۲۹۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۴۷.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۴، ص۲۴.    
۴. مائده/سوره۵، آیه۳۱.    
۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۱۲.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۳۰۶.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۴۹۹.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۸۵.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۷، ص۹.    
۱۰. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۴۷.    
۱۱. قمر/سوره۵۴، آیه۲۰.    
۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۲۹.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۷۱.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۱۵.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۸۷.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۳۰.    
۱۷. جن/سوره۷۲، آیه۱۲.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۴۵.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۶۹.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۵۹.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۸۲.    
۲۲. یونس/سوره۱۰، آیه۵۳.    
۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۱۰۹.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۱۰۹.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۷۵.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۳۱۲.    
۲۷. حاقه/سوره۶۹، آیه۷.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۶۶.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۹۳.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۶۵۵.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۱۷.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۲۶۱.    
۳۳. حج/سوره۲۲، آیه۵۱.    
۳۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۵۸.    
۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۵۳۹.    
۳۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۴۲.    
۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۲۲۶.    
۳۸. شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده عجز.
۳۹. هود/سوره۱۱، آیه۷۲.    
۴۰. ذاریات/سوره۵۱، آیه۲۹.    
۴۱. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۷۱.    
۴۲. صافات/سوره۳۷، آیه۱۳۵.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عَجز»، ج۴، ص۲۹۴-۲۹۳.    






جعبه ابزار