• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

صدقه کودک

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



صدقه آن چیزی است که در راه خدا به فقرا داده می‌شود. در رابطه با صحت صدقه کودک ممیز دیدگاه‌هایی مطرح شده است که قول مشهور و قوی این است که صدقه مستحبی از کودک ممیّز که به سن ده سالگی رسیده باشد، به شرط اینکه در کارهای خیر باشد و باتوجه به ضوابط و شرایط اخلاقی و انسانی صورت پذیرد، صحیح است.



صدقه در لغت به معنی بخشیدن چیزی به کسی در راه خدا
[۱] انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، ج۵، ص۴۷۱۷.
است. در لسان العرب آمده است: «صدقه آن چیزی است که در راه خدا به فقرا داده می‌شود». «وَ الْصَدَقَهُ: مَا اَعْطَیْتَهُ فِی ذَاتِ الله لِلْفُقَراء».

فقها این کلمه را اغلب در صدقات مستحبی به‌کار می‌برند، هرچند در بعضی موارد برای هر کار خیر و نیک از این لفظ استفاده می‌شود. مانند روایت معروف از پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که فرموده است: هر کار نیک صدقه می‌باشد. «کُلُّ مَعرُوفٍ صَدَقَهٌ».


۱. صدقه واجب که به حکم شرع بر اموال واجب می‌شود «زکات واجب.
۲. صدقه واجب بر بدن «زکات فطره».
۳. صدقه‌ای که با نذر واجب می‌شود.
۴. صدقاتی که به‌عنوان حق خدا واجب می‌شود (کفّارات) و این قسم خود دارای اقسامی است.
در این قسمت، مقصود صدقه مستحبی است که در آیات و روایات نسبت به‌ آن بسیار تاکید شده است.


در قرآن کریم می‌خوانیم: از آن‌چه خداوند شما را نماینده خود قرار داده انفاق کنید، زیرا کسانی که از شما ایمان بیاورند و انفاق کنند اجر بزرگی دارند. «آمِنُوا بِاللهِ وَرَسُولِهِ وَاَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَکُمْ مُسْتَخْلَفِینَ فِیهِ فَالَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَاَنْفَقُوا لَهُمْ اَجْرٌ کَبِیر».

پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است، صدقه از مرگ نابه‌هنگام و بد جلوگیری می‌نماید. «اَلصَّدَقَةُ تَدْفَعُ مَیْتَهَ السَّوءِ» و نیز فرموده است: مریض‌های خود را با دادن صدقه مداوا نمایید.

از امام رضا (علیه‌السّلام) نیز چنین نقل شده است: به فرزندانتان دستور دهید تا صدقه را هرچند یک نصف نان یا کمتر از آن و یا چیزی هرچند‌ اندک باشد، خودشان بپردازند، چون صدقه‌ اندک اگر با نیّت خیر انجام شود، بسیار بزرگ است. سپس آن حضرت به آیه شریفه قرآن استدلال نموده که می‌فرماید: «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثقَالَ ذَرَّهٍ خَیْرَاً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَل مِثقَالَ ذَرَّهٍ شَرّاً یَرَهُ».

آن حضرت در حدیث دیگری فرموده است: در پرداخت صدقه کمّیت اهمیّت ندارد و فرزندانتان را به صدقه دادن، هرچند در حدّ یک تکّه نان باشد، تشویق کنید. سپس داستانی را از قول امام باقر (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که فرمود: به مردی از بنی‌اسرائیل گفته شد، فرزندت امشب از دنیا می‌رود، ولی برخلاف این خبر روز بعد فرزند خود را زنده دید، از فرزند خود علّت را جویا شد و این‌که آیا دیشب چه کار نیکی انجام دادی؟ فرزند جواب داد: فقیری درِ خانه ما آمد و من او را غذا دادم، پدر گفت: با این عمل مرگ از تو دفع شد.


آیا از نظر شرع صحیح است کودک ممیّز از اموال خود صدقه دهد؟ در این‌باره دو دیدگاه مطرح است.

۴.۱ - عدم صحت صدقه کودک

برخی از فقها قائل به عدم صحت آن می‌باشند.
مرحوم آیت‌الله فاضل لنکرانی نوشته‌اند: «کودکی که به سن ده سالگی رسیده است، صدقه او مطلقاً صحیح نیست، هرچند وصیّت او را در این موقعیّت سِنّی صحیح بدانیم، زیرا بین جواز وصیّت وی و صدقه دادن او ملازمه نیست و قیاس نمودن وصیّت به صدقه باطل است».

ادلّه‌ای که برای اثبات این دیدگاه اقامه شده، همان است که برای عدم صحت بیع کودک به طور مطلق، به آن استناد شده است. البته این ایراد بر آن وارد است که با وجود روایات متعدّدی که در خصوص صحّت صدقه کودک وارد شده آن ادلّه تخصیص می‌خورد.
[۱۷] ر. ک: جمعی از نویسندگان، موسوعة احکام الاطفال و ادلّتها، ج۶، ص۳۸۷ و بعد از آن.


۴.۲ - صحت صدقه کودک

قول دوم که در میان فقها مشهور است و قوی نیز به‌نظر می‌رسد، این است که صدقه مستحبی از کودک ممیّز که به سن ده سالگی رسیده باشد، به شرط اینکه در کارهای خیر باشد و باتوجه به ضوابط و شرایط اخلاقی و انسانی صورت پذیرد، صحیح است، چنان‌که بسیاری از بزرگان فقها متقدمین و بعد از آنها به آن معتقدند.

دلیل این دیدگاه روایاتی است در حدّ‌ استفاضه که بعضی از آنها پیش‌تر ذکر شد. به عنوان نمونه به روایات زیر می‌توان اشاره کرد.

۱. در حدیث موثق محمد بن مسلم از امام باقر یا امام صادق (علیهماالسلام) نقل می‌کند که فرموده است: کودکی که دارای درک و عقل باشد، جایز است صدقه دهد و نیز وصیّت نماید هرچند به حدّ بلوغ نرسیده باشد. «یَجُوزُ... اِذَا کَانَ قَد عَقَلَ وَ صَدَقَتُهُ وَ وَصِیَّتُهُ وَ اِنْ لَمْ یَحْتَلِمْ».

۲. در روایت دیگری از امام صادق (علیه‌السّلام) سؤال شد: آیا صدقه کودکی که به حدّ بلوغ نرسیده صحیح است. فرمود: اگر در موردی که صدقه پرداخت می‌شود انجام پذیرد، آری. «قَال: نَعَم اِذَا وَضَعَها فِی مَوضِع الصَّدَقَةِ».

۳. هم‌چنین آن حضرت وقت پرداخت صدقه کودک را سن ده سالگی معین نموده است. «قال: تَجُوزَ صَدَقَةُ الغُلامِ و عِتْقُهُ... اِذَا کَانَ لَهُ عَشْرُ سِنینَ».

این گونه روایات که از نظر سند صحیح و موثق می‌باشند، به صراحت بر صحت صدقه مستحبی توسط کودک ممیّز دلالت دارند. روایات دیگری نیز که در باب صحّت گواهی کودک، صحت وصیت او و نیز صحت انجام طلاق توسط وی صادر شده، مؤید این برداشت می‌باشد.
به هر صورت این روایات، ادلّه‌ای را که دلالت دارد فعل و عبارات کودک بی‌تاثیر است و کودک ممنوع از تصرّف در اموال خود می‌باشد، تخصیص می‌زند، چنان‌که بعضی از فقها به آن تصریح نموده‌اند. به عبارت دیگر امور ذکر شده در این روایات از عموماتی که دلالت بر منع کودک از تصرّف در اموال خویش دارد خارج می‌شود.

مرحوم شهید اول (قدّس‌سرّه) می‌فرماید: «فتوی برخلاف روایات رسیده از اهل بیت (علیهم‌السّلام) که بسیاری از بزرگان فقها بر طبق آن فتوای داده‌اند، مشکل است». محقق بحرانی این برداشت را بسیار نیکو و با ارزش تلقی می‌کند.


۱. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، ج۵، ص۴۷۱۷.
۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات راغب، ص۴۸۰.    
۳. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۰، ص۱۹۶.    
۴. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۶، ص۲۸۵ باب۱ من ابواب فعل المعروف، ح ۲.    
۵. حدید/سوره۵۷، آیه۷.    
۶. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۹، ص۳۶۷ باب ۱ من ابواب الصدقة، ح۲.    
۷. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۹، ص۳۷۲ باب ۱ من ابواب الصدقة، ح۱۸.    
۸. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۹، ص۳۷۶ باب ۴ من ابواب الصدقة، ح۱.    
۹. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۹، ص۳۷۶-۳۷۷ باب ۴ من ابواب الصدقة، ح ۲.    
۱۰. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، ج۳، ص۲۰۶.    
۱۱. محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، ج۲، ص۴۴۴.    
۱۲. علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة، ج۳، ص۲۹۵.    
۱۳. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام، ج۵، ص۳۲۳.    
۱۴. امام خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۹۸.    
۱۵. صیمری بحرانی، مفلح، غایة المرام، ج۳، ص۳۵۸.    
۱۶. فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة، کتاب الوقف و الصدقه، ص۱۲۷.    
۱۷. ر. ک: جمعی از نویسندگان، موسوعة احکام الاطفال و ادلّتها، ج۶، ص۳۸۷ و بعد از آن.
۱۸. مفید، محمد بن محمد، المقنعة، ص۶۶۷-۶۶۸.    
۱۹. طوسی، محمد بن حسن، النهایة، ص۶۱۱.    
۲۰. ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الوسیلة، ص۳۷۲.    
۲۱. حلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، ص۴۹۳.    
۲۲. شهید اول، محمد بن جمال‌الدین، الدروس الشرعیّة، ج۲، ص۲۶۳.    
۲۳. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۲۲، ص۱۸۱.    
۲۴. فاضل آبی، حسن بن ابوطالب، کشف الرموز، ج۲، ص۲۸۷.    
۲۵. محقق ثانی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج۸، ص۱۸۴.    
۲۶. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، کفایة الاحکام، ج۲، ص۴۱.    
۲۷. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۸۱، ح ۷۲۹.    
۲۸. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۹، ص۳۶۲ باب ۴۴ من کتاب الوصایا، ح۴.    
۲۹. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۸۲، ح ۷۳۳.    
۳۰. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۹، ص۲۱۲، باب ۱۵ من ابواب کتاب الوقوف و الصدقات، ح۲.    
۳۱. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۸۲، ح ۷۳۴.    
۳۲. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۹، ص۲۱۲، ح۳.    
۳۳. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۸، ص۳۲۲ باب ۱۴ من ابواب صلاة الجماعه، ح۵.    
۳۴. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۲۷، ص۳۴۳-۳۴۴ باب ۲۲ من کتاب الشهادات، ح۱-۲.    
۳۵. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۹، ص۳۶۱-۳۶۳ باب ۴۴ من کتاب الوصایا، ح ۱-۷.    
۳۶. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۲۲، ص۷۷ باب ۳۲ من ابواب مقدمات طلاق، ح۲.    
۳۷. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۲۲، ص۷۸-۷۹، باب ۳۲ من ابواب مقدمات طلاق، ح۶-۷.    
۳۸. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۸، ص۲۷۱-۲۷۲.    
۳۹. ر. ک:شهید اول، محمد بن جمال‌الدین، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، ج۲، ص۴۶۵.    
۴۰. بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج۲۲، ص۴۱۲.    



انصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۲، ص۲۷۱-۲۷۵، برگرفته از بخش «فصل سیزدهم تصرفات کودک»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۲/۱۱.    


رده‌های این صفحه : حقوق کودکان | صدقه | فقه کودک




جعبه ابزار