شمال (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شِمال (به کسر شین)، از
واژگان قرآن کریم و به معنای چپ و ضدّ
یمین است.
شِمال به معنای چپ و ضدّ یمین است.
(وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْیَمِینِ وَ ذاتَ الشِّمالِ) جمع آن اشمل و شمل و شمائل می‌آید، در قرآن فقط شمائل به کار رفته است مثل:
(یَتَفَیَّؤُا ظِلالُهُ عَنِ الْیَمِینِ وَ الشَّمائِلِ سُجَّداً لِلَّهِ) «سایه‌های آن از راست و چپ سجده‌کنان بر می‌گردد.»
ناگفته نماند: شمال و یمین در قرآن اکثرا در معنی چپ و راست معمولی به کار رفته، چنانکه نقل شد، ولی چرا به اهل
بهشت اصحاب یمین و به اهل
جهنّم اصحاب شمال گفته شده؟
(وَ اَصْحابُ الْیَمِینِ ما اَصْحابُ الْیَمِینِ... وَ اَصْحابُ الشِّمالِ ما اَصْحابُ الشِّمالِ) و مراد از
(وَ اَمَّا مَنْ اُوتِیَ کِتابَهُ بِشِمالِهِ) چیست؟! آیا چپ واقعا منحوس است که به اهل جهنم سمت چپی‌ها اطلاق شده است؟ هکذا دادن کتاب به دست چپ؟
به‌نظر می‌آید: تقسیم به اصحاب یمین و شمال به جهت آن است که نامه عده‌ای به دست راست و نامه عده‌ای به دست چپ آنها داده می‌شود چنانکه فرموده است.
(فَاَمَّا مَنْ اُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمِینِهِ فَیَقُولُ‌هاؤُمُ اقْرَؤُا کِتابِیَهْ... وَ اَمَّا مَنْ اُوتِیَ کِتابَهُ بِشِمالِهِ..) و درباره مؤمنان فرموده که نور آنها در پیش رو و سمت راست روان است.
(یَوْمَ تَرَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یَسْعی نُورُهُمْ بَیْنَ اَیْدِیهِمْ وَ بِاَیْمانِهِمْ) ایضا
آیه ۸ سوره تحریم. از این به دست می‌آوریم که در شمال نور نیست و آن طرف جهنم است و آنکه نامه او به دست چپش داده شده نور نخواهد داشت و چون طرف راست نورانی است و طرف چپ بی‌نور، اولی مبارک و دیگری شوم خوانده شده است.
(فَاَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ ما اَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ. وَ اَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ ما اَصْحابُ الْمَشْئَمَةِ)در قاموس المحیط و اقرب الموارد شوم را یکی از معانی شمال گفته است
ولی
(اُوتِیَ کِتابَهُ بِشِمالِهِ) روشن می‌کند که مراد دست چپ یا سمت چپ است. اما شومی در شمالی‌ها است.
(ثُمَّ لَآتِیَنَّهُمْ مِنْ بَیْنِ اَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ اَیْمانِهِمْ وَ عَنْ شَمائِلِهِمْ وَ لا تَجِدُ اَکْثَرَهُمْ شاکِرِینَ) آیه درباره اغواء
شیطان است. به‌نظر می‌آید مراد از «بَیْنِ اَیْدِیهِمْ» مال دنیاست و از «مِنْ خَلْفِهِمْ» اولاد و از «اَیْمانِهِمْ»
وسوسه در امور دینی و افراط در آنها و عقائد مختلف و از «شَمائِلِهِمْ»
گناهان است که اموال دنیا در پیش‌رو و اولاد در پشت سر و بعد از مرگ‌اند و کارهای ایمانی در سمت راست و گناهان سمت چپی‌اند. یعنی مردم را از جهت اموال، اولاد، افراط در کارهای دینی و عقیده‌های دینی و ارتکاب گناهان فریب داده و اضلال می‌کنم.
ناگفته نماند: شمال یکی از
جهات اربعه و مقابل
جنوب است، ولی در قرآن کریم در آن به کار نرفته و در
نهج البلاغه خطبه ۱۱۷ فرموده: «
«فَلَا اَطْلُبُکُمْ مَا اخْتَلَفَ جَنُوبٌ وَ شَمَالٌ.»»
که مراد باد جنوب و شمال است.
ایضا شمال بادی است که از شمال
کعبه می‌وزد.
در اقرب الموارد آمده: آن بادی است که از طرف
حجر اسماعیل ما بین مشرق و بنات نعش می‌وزد.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «شمال»، ج۴، ص۷۲-۷۰.
