• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تهجد

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





شب زنده‌داری برای عبادت را تَهَجُّد گویند. از این عنوان در باب صلات و صوم به مناسبت سخن رفته است.



این واژه از ریشه ه ج د است. راغب اصفهانی و طَبْرِسی اصل هُجود را به معنای «خوابیدن » دانسته‌اند، اما به گفته جوهری این واژه از اضداد است، چون در لغت به دو معنای «در شب خفتن » و «در شب بیدار شدن » آمده است.


مراد از آن در فقه، شب زنده‌داری جهت اقامه نماز شب، تلاوت قرآن، ذکر خداوند و طلب مغفرت است.
واژۀ تهجّد در روایات و نیز کلمات فقها در خصوص نماز شب، زیاد به کار رفته است؛ به گونه‌ای که مراد از آن هنگام اطلاق، همان نماز شب است.


متهجِّد کسی است که شبانگاه برای برپا داشتن نماز از خواب بر می‌خیزد.


در قرآن کریم، این کلمه یک بار به کار رفته است: «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِه...»


طبق ایه ۷۹ اسراخداوند رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله را امر به تهجّد کرده که مراد از آن نماز شب است.
براساس این آیه کریمه، نماز شب بر پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله واجب است و این حکم از اختصاصات آن حضرت به شمار می‌رود.


پیامبر اکرم به سبب شب خیزی و تهجّد، مقام شفاعت در روز جزا را یافته است.
[۱۱] التفسیرالکبیر، ج۲۱، ص۳۱.



تهجّد بویژه هنگام سحر جهت عبادت و تلاوت قرآن، استغفار، خواندن نمازهای مستحب بخصوص نماز شب و غیر آن از اعمال عبادی، مستحب مؤکّد است؛ چنان‌که در شبهایی خاص، همچون شب جمعه،
[۱۶] مصباح المتهجد، ص۲۶۲
عید قربان و فطر،نیمه شعبان و شبهای قدر،
[۱۹] کشف الغطاء ج۴، ص۱۶.
استحباب ویژه دارد.


یازده رکعت نافله شب است که هشت رکعت آن نماز شب‌ سپس دو رکعت نماز شفع و بعد از آن یک رکعت نماز وتر است و نماز وتر با نماز شفع بافضیلت‌ترین قسمت نماز شب‌ است و نافله نماز صبح از وتر و شفع، افضل است. و اکتفای به نماز شفع و وتر بلکه در تنگی وقت به خصوص نماز وتر جایز است، ولی خواندن تنها نماز وتر در غیر تنگی وقت باید به قصد رجاء باشد.

۸.۱ - وقت نماز شب

وقت نافله شب از نصف شب تا سپیده صادق است و سحر افضل از بقیه است و سحر تمام ثلث آخر شب است و بافضیلت‌ترین قسمت آن، زمانی است که نزدیک به سپیده صادق باشد و افضل از آن، آن است که (یازده رکعت بر تمام وقت نافله شب) پخش شود، چنان که روش پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین بود.

۸.۱.۱ - تقدیم نماز شب بر نیمه شب

مسافر و جوانی که خوف آن را دارد که نماز شب را در وقتش نتواند بخواند، می‌توانند نافله شب را قبل از نصف شب بخوانند، بلکه هر کسی که دارای عذر باشد - مانند پیر و کسی که ترس از سرما یا احتلام دارد - می‌تواند قبل از نصف شب آن را بخواند. و سزاوار است که این افراد نیّت تعجیل نمایند نه ادا.

۸.۲ - نشسته خواندن

نشسته خواندن نوافل یومیه رواتب و غیر آن‌ها - حتی در حال اختیار - جایز است، لیکن بهتر آن است که در چنین حالی (در حال اختیار) هر دو رکعت نماز نشسته، یک رکعت حساب شود، حتی در نماز وتر، بنا بر این نماز وتر را نشسته دو بار و هر بار یک رکعت می‌خواند.

۸.۳ - قضای نماز شب

قضای نمازهای نافله شبانه‌روزی، مستحب است، و ترک قضای آن‌ها در صورتی که به خاطر جمع کردن دنیا، آن‌ها را ترک نموده، کراهت مؤکّد دارد. و کسی که نمی‌تواند آن‌ها را قضا نماید، برای او مستحب است که به مقدار توانایی‌اش صدقه بدهد و کمترین صدقه آن است که برای هر دو رکعت، یک مدّ (حدود ده سیر گندم مثلًا) صدقه بدهد و اگر نتوانست، برای هر چهار رکعت، یک مدّ صدقه بپردازد و اگر نتوانست، یک مدّ برای نمازهای مستحبی شب و یک مدّ برای نمازهای مستحبی روز صدقه بدهد.


در احادیث نیز واژة تهجّد به معنای نماز شب به کار رفته و بر آن تأکید شده است، به طوری که آورده‌اند پیامبر اکرم پیش از رحلت، در ضمن وصایایی به امیرالمؤمنین علی علیه السلام، سه بار فرمود: «علیک بصلاة اللّیل » (برتو باد خواندنِ نماز شب؛ ) براساس احادیث، تهجّد، زینت آخرت (در برابر مال و فرزندان که زینت دنیاست ) و شرف مؤمن، موجب سلامت و صحت بدن، فراخی روزی، کفاره گناهان روز، خشنودی خداوند و چنگ زدن به اخلاق پیامبران است. در برخی احادیث، کسی که اهل تهجّد نباشد، سرزنش شده است.
وقت تهجّد از نیمه شب تا طلوع فجر صادق است و هرچه به اذان صبح نزدیکتر باشد، فضیلت آن بیشتر است.


قرآن.
ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، نجف ۱۹۷۲، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.
• ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.
ابن منظور، لسان العرب.
سلیمان بن اشعث ابوداوود، سنن ابی داود، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
اسماعیل بن حماد جوهری، الصحّاح: تاج اللغة و صحاح العربیه، چاپ احمدعبدالغفور عطار، قاهره ۱۳۷۶، چاپ افست بیروت ۱۴۰۷.
حرعاملی، وسائل الشیعه.
حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمدسیدکیلانی، تهران ?( ۱۳۳۲ ش ).
طباطبائی، تفسیر المیزان.
طبرسی، مجمع البیان.
محمد بن عمر فخررازی، التفسیرالکبیر، قاهره، چاپ افست تهران.
مجلسی، بحار الانوار.


۱. المفردات فی غریب القرآن، ج۱، ص۵۳۶.    
۲. مجمع البیان، ج۶، ص۲۸۱.    
۳. الصحّاح، ج۲، ص۵۵۵.    
۴. لسان العرب، ج۳، ص۴۳۲.    
۵. اسرا/سوره۱۷، آیه۷۹.    
۶. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۹.    
۷. تفسیر الصافی ج۳، ص۲۱۰.    
۸. من لا یحضره الفقیه ج۱، ص۴۸۴.    
۹. ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۴۸۴.    
۱۰. جواهر الکلام ج۲۹، ص۱۲۶.    
۱۱. التفسیرالکبیر، ج۲۱، ص۳۱.
۱۲. تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۱۷۶.    
۱۳. مجمع البیان، ج۶، ص۲۸۴.    
۱۴. الجامع للشرائع، ص۶۳۵.    
۱۵. تذکرة الفقهاء ج۲، ص۲۹۷.    
۱۶. مصباح المتهجد، ص۲۶۲
۱۷. نهایة الإحکام ج۲، ص۶۸.    
۱۸. کتاب السرائر ج۱، ص۳۱۳.    
۱۹. کشف الغطاء ج۴، ص۱۶.
۲۰. وسائل الشیعة ج۸، ص۱۷-۱۹.    
۲۱. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۲۲. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۲۳. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص۱۴۴، کتاب الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۲۴. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص۱۴۴، کتاب الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۲۵. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریر الوسیلة، ج۱، ص۲۳۵، کتاب الصلاة، القول فی صلاة القضاء، مسالة۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۲۶. بحارالانوار، ج۸۴، ص۱۴۰.    
۲۷. من لایحضره الفقیه، ج۱، ص۴۸۴.    
۲۸. وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۴۵.    
۲۹. وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۴۵.    
۳۰. وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۵۷.    
۳۱. وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۵۰.    
۳۲. بحارالانوار، ج۸۴، ص۱۴۴.    
۳۳. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۴۱.    
۳۴. وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۴۶.    
۳۵. بحارالانوار، ج۸۴، ص۱۳۶.    
۳۶. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص۴۱.    
۳۷. وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۶۲.    
۳۸. وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۶۲.    
۳۹. بحارالانوار، ج۸۴، ص۱۶۲.    
۴۰. بحارالانوار، ج۸۴، ص۲۲۷.    



فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۲، ص۶۷۱.    
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مقاله تهجد، شماره۴۱۰۸.    
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    






جعبه ابزار