• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

سید اسماعیل‌ حمیری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



دیگر کاربردها: حمیری (ابهام‌زدایی).

ابوهاشم (ابوعامر) اسماعیل بن محمد حمیری مشهور به سید حمیری (۱۰۵-۱۷۳ هـ)، از اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) و از شعرای اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در قرن دوم هجری قمری بود که اکثر شعرهایش در مدح بنی‌هاشم و نکوهش مخالفان آنان بود.



ابوهاشم اسماعیل بن محمد بن یزید بن ربیعه، معروف به سیّدحمیری، ملق به ابوهاشم یا ابوعامر، در سال ۱۰۵ هـ در عُمّان به دنیا آمد و در بصره و بغداد زندگی می‌کرد. مادرش لقب وی را «سیّد» نهاد.
جدش یزید بن ربیعه شاعری مشهور بود که زیاد بن ابیه و خاندانش را هجو، و انتسابش به معاویه را رد کرد.
وی مردی گندم‌گون، بلندقد، خوش‌بیان و سخن‌گویی نوآور بود. ابن‌معتز می‌گوید که او از ماهرترین شاعران زمان خویش بود و احادیث، اخبار و مناقب را در قالب شعر بیان می‌کرد و هیچ فضیلتی درباره امام علی (علیه‌السّلام) نقل نشده مگر اینکه آن‌را به نظم درآورده است. روزی سید در کوفه اعلام کرد هرکس فضیلتی در شان علی (علیه‌السّلام) بگوید که من شعری در آن‌باره نسروده باشم، به او جایزه می‌دهم.
[۱۳] ابوالفرج اصفهانی، على بن حسين، الاغانی، ج۷، ص۲۵۶.



سیّدحمیری بیش از اکثر شاعران شعر سرود. در سبک شعری کمتر کسی می‌تواند به مرتبه او برسد و از جمله شاعران نوآور محسوب می‌شود. شعرهای او شیوا، متین، زیبا و دارای معانی رفیع است. وی نسبت به بنی‌هاشم تعصب شدیدی داشت. تاثیر شعرهای او در مدح بنی‌هاشم و نکوهش مخالفان آنان آشکار است.
ابن‌شهرآشوب وی را در زمره آن دسته از شعرای اهل بیت (علیهم‌السّلام) آورده که آشکارا و بدون تقیّه به مدح آنان می‌پرداختند. ابوالفرج اصفهانی می‌نویسد: اشعار او یا در ستایش بنی‌هاشم است یا در نکوهش مخالفانشان، و مجموعه اشعاری که درباره بنی‌هاشم سروده بالغ بر ۲۳۰۰ قصیده می‌باشد.
ابن‌حجر نیز او را رافضی خوانده و گفته است که او در اشعارش به نکوهش سلف و ستایش علی (علیه‌السّلام) می‌پرداخت. سرزنش و بدگویی وی از همسران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و صحابه‌ای که با بنی‌هاشم مخالف بودند، در میان اهل‌سنت مشهور است و همین امر موجب طرد وی از سوی آنان شده است. پدر و مادر سید از خوارج بودند و او همیشه آنان را به این جهت سرزنش می‌کرد و اشعاری نیز در لعن و نفرین ایشان دارد.


پدر و مادرش سیدحمیری فرقه اباضیه (شاخه‌ای از خوارج) و از دشمنان علی (علیه‌السّلام) بودند. خود وی در این‌باره می‌گوید که چه بسیار در خانه ما درباره علی (علیه‌السّلام) بدگویی می‌شد و حضرت مورد لعن قرار می‌گرفت، لذا از آنان فاصله گرفتم و به شیعه گرایش پیدا کردم که این امر موجب شد تا ایشان در پی قتل من بر آیند.
ابن‌شهرآشوب می‌نویسد سید در آغاز از خوارج بود، سپس به مذهب کیسانیّه گرایید و سرانجام در زمره امامیه درآمد. در همین رابطه شعری نیز سروده است که با مطلع «تجفرت با الله و الله اکبر» آغاز می‌شود.


شیخ طوسی نام حمیری را در شمار یاران امام صادق (علیه‌السّلام) ذکر کرده و برخی معتقدند که امام کاظم (علیه‌السّلام) را نیز ملاقات کرده است.


گفته شده حمیری به هنگامی که در حال احتضار به سر می‌برد و رنج می‌کشید، امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) را ملاقات کرد و آرام گرفت و با چهره‌ای گشاده و نورانی از دنیا رفت. این واقعه در سال ۱۷۳ یا ۱۷۸ و یا ۱۷۹ هـ در بغداد اتفاق افتاد و در قبرستان حدیثه یا جنینه به خاک سپرده شد.
برخی نیز گویند: در ۶۸ سالگی در «واسط» درگذشت.


آثار حمیری عبارت‌اند از:
البائیه الحمیریّه، القصیدة العینیّه، تاریخ الیمن،
[۳۴] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۶، ص۱۴۵.
تفسیر القرآن، میمیات السید الحمیری و دیوان السید الحمیری.


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۳۹] شبستری، عبدالحسین، مشاهیر شعراء شیعه، ج۱، ص۱۹۰.
[۴۰] طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۸۲.
[۴۵] ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۲۴۶.



۱. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۹، ص۴۸.    
۲. ابن‌حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۴۳۶.    
۳. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۵۷.    
۴. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۳، ص۴۰۵.    
۵. ابن‌شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۱، ص۱۸۹.    
۶. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۳، ص۴۰۵.    
۷. عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۴۳۸.    
۸. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۳، ص۴۰۵.    
۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۸، ص۴۵.    
۱۰. طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، ص۲۸۸.    
۱۱. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۱، ص۱۵۸.    
۱۲. ابن‌معتز، عبدالله بن محمد، طبقات الشعراء، ص۳۲.    
۱۳. ابوالفرج اصفهانی، على بن حسين، الاغانی، ج۷، ص۲۵۶.
۱۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۳۲۲.    
۱۵. ابن‌شهرآشوب، محمدعلی، معالم العلماء، ص۱۴۶.    
۱۶. دارقطنی، علی بن عمر، المؤتلف و المختلف، ج۳، ص۱۳۰۸.    
۱۷. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۷، ص۱۷۲.    
۱۸. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۱۱۸.    
۱۹. عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۱، ص۴۳۶.    
۲۰. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۸، ص۴۵.    
۲۱. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۷، ص۱۶۸.    
۲۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۱، ص۱۶۰.    
۲۳. ابن‌شهرآشوب، محمدعلی، معالم العلماء، ص۱۴۶.    
۲۴. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۱۴۸.    
۲۵. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۲، ص۱۰۶.    
۲۶. ابن‌شهرآشوب، محمدعلی، معالم العلماء، ص۱۴۶.    
۲۷. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۷، ص۲۰۲.    
۲۸. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۹، ص۱۱۸.    
۲۹. امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۳، ص۴۰۵.    
۳۰. ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۷، ص۲۰۲.    
۳۱. ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۹، ص۴۱.    
۳۲. آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۳.    
۳۳. آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۱۲۲.    
۳۴. آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۶، ص۱۴۵.
۳۵. ابن‌شهرآشوب، محمدعلی، معالم العلماء، ص۱۴۶ -۱۴۷.    
۳۶. آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۲۶۷.    
۳۷. بابانی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۲۰۶.    
۳۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۶، ص۳۴۳.    
۳۹. شبستری، عبدالحسین، مشاهیر شعراء شیعه، ج۱، ص۱۹۰.
۴۰. طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، ص۸۲.
۴۱. ابن‌ماکولا، علی بن هبة‌الله، الاکمال، ج۴، ص۴۱۸.    
۴۲. ابن‌ناصرالدین دمشقی، محمد بن عبدالله، توضیح المشتبه، ج۵، ص۲۵۱.    
۴۳. ابن‌داوود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۵۱.    
۴۴. اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء، ج۹، ص۱۳۱.    
۴۵. ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۲۴۶.
۴۶. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۷، ص۱۹۰.    



سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «شاعران عصر اهل بیت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۲۷.    
عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۴۰۰.
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۸۰، برگرفته از مقاله «ابوهاشم اسماعیل بن محمد حمیری».






جعبه ابزار