• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

روضه شب اول محرم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




Rozeh_Shab_avvalروضه شب اول محرم، به ذکر رشادت‌ها و جان‌فشانی‌های حضرت مسلم بن عقیل اختصاص دارد که سفیر امام حسین (علیه‌السّلام) به سوی اهل کوفه بود اما در اثر بی‌وفایی کوفیان همانند مولایش حضرت ابا عبدالله الحسین با لب خشکیده و در حال عطش به دستور ابن زیاد به شهادت رسید. لازم به ذکر است که هر یک از شب‌های ماه محرم به نام یکی از شهدا یا شخصیت‌ها یا وقایعی مرتبط با حادثه کربلا نام‌گذاری شده و این نام‌گذاری به طور تعینی و با گذشت زمان صورت گرفته است. این کار از ناحیه‌ ذاکران اهل بیت (علیهم‌السّلام) به تقلید از شب‌های خاصی مانند: عاشورا و تاسوعا انجام شده است. به همین جهت نخستین شب ماه محرم را به پاس فداکاری و جان‌فشانی‌های سفیر امام حسین (علیه‌السّلام)، شب حضرت مسلم بن عقیل نام نهاده‌اند.



جناب مسلم بن عقیل بن ابی‌طالب بن عبدالمطلب بن‌ هاشم برادرزاده حضرت علی (علیه‌السّلام) است. وی فرزند عقیل، عموزاده و صحابی گرانقدر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و نوه ابوطالب، پدر گرامی امام علی (علیه‌السلام) و کنیه‌اش ابوداود بود.
مسلم بن عقیل پس از ورود به دوران جوانی با رقیه و به قولی ام کلثوم دختر علی (علیه‌السلام)، پیوند زناشویی بست. دومین ام کلثوم حاضر در کربلا که در منابع تاریخی از وی نام برده‌اند، به احتمال قریب به یقین همسر مسلم بن عقیل است. وی از اجله بنی‌هاشم و کسی است که سید الشهداء (علیه‌السّلام) او را به لقب ثقه ملقب فرمودند.
حضرت مسلم بن عقیل (علیه‌السلام)، را می‌توان نخستین شهید حماسه کربلا دانست؛ گرچه در کربلا حضور نداشت و شهادتش کمی پیش‌تر از حادثه کربلا به تاریخ هشتم ذی‌ الحجه سال شصت هجری در شهر کوفه رخ داده است.
در عظمت و جلالت وی، همین بس که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌وسلّم) درباره دلیل محبت خود نسبت به عقیل، خطاب به امام علی (علیه‌السّلام) فرمودند: «وَاللَّهِ، إنّي لَاُحِبُّهُ حُبَّينِ، حُبّاً لَهُ، وحُبّاً لِحُبِّ أبي طالِبٍ لَهُ، وإنَّ وَلَدَهُ لَمَقتولٌ في مَحَبَّةِ وَلَدِكَ» «به خدا سوگند که من عقیل را به دو جهت دوست دارم ... و همانا فرزند عقیل در مسیر محبت و دوستی فرزند تو کشته خواهد شد.»


با اعلام آمادگی گستردۀ کوفیان و ارسال نامه‌های فراوان، امام حسین (علیه‌السّلام) پسر عمویش مسلم بن عقیل را فراخواندند و از او خواستند به کوفه برود و ایشان را از صحت و سقم آمادگی کوفیان آگاه گرداند. هنگامی‌که مسلم بن عقیل به کوفه رسید و مردم از ورود او آگاهی یافتند به سوی او شتافتند و ۱۲ هزار نفر با او بیعت کردند. لذا وی را سفیر امام حسین (علیه‌السّلام) دانسته‌اند.
با این بیعت و استقبال گسترده، مسلم به امام حسین (علیه‌السّلام) نامه نوشت و امام را از دعوت کوفیان آگاه ساخت و از ایشان خواست تا به کوفه بیاید.
با ورود مسلم به کوفه و بیعت گستردۀ مردم با او، یزید بن معاویه، عبیدالله بن زیاد را علاوه بر حکومت بصره به حکومت کوفه نیز منصوب کرد و از او خواست تا تا مردم را از بیعت حسین (علیه‌السّلام) منع و آنان را متفرق ساخته و مسلم بن عقیل را دستگیر کند و به قتل برساند.


عبیدالله پس از ورود به کوفه به جستجوی مسلم بن عقیل پرداخت و‌ با نفوذ یکی از کارگزارانش، به نام مَعقِل در بین شیعیان کوفه، از محل اختفای مسلم در خانه هانی بن عروه مطلع گردید، لذا هانی را به خاطر میهمانی از مسلم دستگیر و زندانی کرد. مسلم بن عقیل با شنیدن خبر دستگیری‌ هانی بن عروه، به همراه چهار هزار نفر به سوی قصر عبیدالله حرکت کرد.
هنگامی‌که مسلم و یارانش به قصر عبیدالله رسیدند، با توطئه ابن زیاد سران قبایل و بزرگان کوفه، مردم را از ادامۀ اعتراض منصرف کردند. در این میان شمر بن ذی الجوشن از جمله افرادی بود که از طرف عبیداللّه‌ بن زیاد، مامور شد مردم را از اطراف مسلم پراکنده سازد. او در سخنانی، مسلم را فتنه‌گر نامید و کوفیان را از سپاه شام ترساند.
به این ترتیب با فرا رسیدن شب از آن چهار هزار نفر تنها سیصد نفر به همراه مسلم باقی ماندند؛ طبری تعداد این افراد را پانصد نفر ذکر کرده است. البته آن‌ها نیز در طول شب از او جدا شدند و پس از اقامه نماز تنها سی نفر به همراه مسلم ماندند. قیام مسلم در کوفه در روز سه شنبه هشتم ذی حجه سال شصت هجری واقع گردید.


در غربت و مظلومیت حضرت مسلم همین بس که بعد از ادای فریضه مغرب، از چهار هزار نفر کوفی حتی یک تن نیز با وی نماند. مسلم، غریب و تنها در کوچه‌های کوفه حیران قدم می‌زد، تا اینکه زنی به نام طَوعَه را دید و از او تقاضای آب کرد؛ زن او را به خانه برد و محل استراحتی برای وی مهیا ساخت.
اما سرانجام مکان اختفای مسلم با خیانت پسر طَوعَه آشکار شد؛ سربازان ابن زیاد از پشت بام‌ها دسته‌های نی را آتش می‌زدند و بر سر آن حضرت می‌ریختند. با ترفند امان دادن به مسلم، دشمن توانست وی را بعد از جراحت‌های فراوان دستگیر کند. مسلم تا آخرین لحظات عمر در فکر امام حسین و اهل و عیالش بود، لذا به ابن سعد وصیت کرد تا كسى را به سوى حسين بفرستد تا او را از آمدن به کوفه برحذر دارد.


مسلم بن عقیل همانند مولایش حضرت ابا عبدالله الحسین با لب خشکیده و در حال عطش به شهادت رسید. نقل است که وی را در حالی‌که خون، چهره و لباسش را فرا گرفته و مجروح و بسیار تشنه بود اسیر کردند. در داخل قصر ابن‌ زیاد کوزه آب سردی نیز در کنار درگاه به چشم می‌خورد. مسلم رو به آن‌ها کرد و گفت: قدری از این آب به من بدهید. مسلم بن عمرو گفت: می‌بینی که چقدر سرد است؟ به خدا قسم هرگز از آن نخواهی چشید، مگر آن‌که پیش از آن، آب جوشان جهنم را بنوشی. مسلم بن عقیل گفت: وای بر تو، کیستی؟ گفت: من فرزند کسی هستم که حقّی را که تو انکار می‌کنی می‌شناسد و نصیحت پیشوایی را که تو با او دشمنی می‌ورزی می‌پذیرد و در حالی‌که تو با او مخالفت می‌کنی، از او اطاعت می‌کند. من مُسلِم بن عَمرو باهِلِی هستم. مسلم بن عقیل گفت: چه چیز تو را چنین ستم‌پیشه و سنگ‌دل کرده است؟ ‌ای فرزند باهله، تو برای رفتن به جهنم و نوشیدن آب جوشان سزاوارتری. سپس مسلم به دیوار تکیه داد و نشست. عُمارَة بن عُقبَه غلامش را فرستاد و کوزه آبی آورد و قدری به مسلم داد. مسلم سه بار ظرف آب را بالا برد، ولی هر بار ظرف پر از خون شد. بار آخر دو دندان ثنایای مسلم در ظرف افتاد و او هرگز نتوانست آب بنوشد. آنگاه گفت: الحمدللّه، اگر این آب روزی من بود آن را می‌نوشیدم.
ابن زیاد به ابن حمران که در جنگ با مسلم مجروح شده بود دستور داد تا برای تشفّی دل خود کشتن مسلم را بر عهده بگیرد. بُکیر، مسلم را به بالای قصر برد. مسلم بن عقیل در آن حال تکبیر می‌گفت و استغفار می‌کرد و بر انبیاء و ملائکه درود می‌فرستاد و می‌گفت: خداوندا، میان ما و این گروه که بر ما ستم روا داشتند، ما را تکذیب کردند و کشتند تو خود حکم بفرما. در بالای دار الاماره بکیر سر از بدن نازنیش جدا کرد و پیکرش را از بالای قصر به پائین‌ انداخت. سپس وحشت‌زده نزد عبیدالله بازگشت و گفت: هنگامی که مسلم را به قتل رساندم، ناگهان دیدم مردی سیاه چهره و زشت در برابرم ایستاده و انگشتان خود را به دهان گرفته است، من با مشاهده آن بسیار ترسیدم!
سر مبارکش را همراه با سر هانی بن عروه به شام فرستادند. یزید دستور داد تا آن‌ها را بر سردر یکی از دروازه‌های شهر دمشق آویختند. پیکرش را نیز در بازار قصاب‌های کوفه بر روی زمین کشاندند و سپس در همان‌جا به دار آویختند. مسلم در سال ۶۰ هجری، روز چهارشنبه شهید شد.


در دفن بدن مطهر مسلم دو نظر است: یکی اینکه جمعی از قبیله‌ هانی آمدند و بدن‌های مطهر مسلم بن عقیل و‌ هانی را دفن کردند.
[۱۳۲] حرزالدين، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۳۱۸.
دیگر اینکه نیمه شب زوجه میثم تمّار به همراهی چند نفر از جمله همسر‌ هانی بن عروه، بدن‌ها را در کنار مسجد اعظم کوفه دفن کردند.
[۱۳۴] زنجانی، سید ابراهیم، وسیله الدارین، ص۲۰۹.
در شعبان سال ۶۵ هجری به دستور مختار ثقفی، آستانه حضرت مسلم بن عقیل (علیه‌السلام) بنا گردید و بر روی قبر، سنگی از مرمر نهاده و گنبدی ساخته شد.
[۱۳۸] جمعی از نویسندگان، دائرة المعارف تشیع، ج۱، ص۱۱۱.



پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «چشم مؤمنان بر او گریان است، و ملائکه مقرب الهی بر او درود می‌فرستند».
امام حسین (علیه‌السّلام) هنگامی که مسلم را به سوی کوفه فرستادند، در قسمتی از نامه به اهل کوفه چنین فرمودند: «برادرم و پسر عمویم و فرد مورد اطمینان از اهل بیتم را نزد شما فرستادم».
هنگامی که امام حسین (علیه‌السّلام) خبر شهادت آن حضرت و‌ هانی را شنید، چند بار فرمود: «انا للَّه و انا الیه راجعون» سپس فرمود: «خیری در زندگی بعد از آن‌ها نیست».


در قسمتی از زیارت‌نامه مسلم می‌خوانیم:
«السَّلامُ عَلَیک ایهَا الفادی بِنَفسِهِ وَ مُهْجَتِهِ الّشهیدُ الْفَقیهِ المَظلُومِ الْمَغصُوبِ حَقُّهَ المُنتهِک حُرَمَتُهُ. الَّسلامُ عَلَیک یا فادی‌ بِنَفسِهِ ابْنَ عَمِّهِ وَ فَدی‌ بِدَمِهِ دَمْهُ. السَّلامُ عَلَیک یا اوَّلَ الشُّهَداءِ وَ امام السُّعداء ... السُّلامُ عَلَیک یا وَحیداً غَریباً عَنْ اهلِهِ بَینِ الاعْداءِ بِلا ناصرٍ وَ لا مُجیبَ»
«سلام بر تو‌ ای جان‌نثار، ‌ای شهید فقیه و مظلوم، ‌ای کسی که حقّش غصب گردید و حرمتش شکسته شد. سلام بر تو که جانت را فدای پسر عمومیت کردی و برای حفظ او خون دادی. سلام بر تو‌ ای اوّلین شهید و‌ ای پیشوای سعادتمندان، سلام بر تو که میان دشمنان، تنها و بی‌کس بودی و یار و یاوری نداشتی.»


۱. ابن اثیر جزری، ابوالحسن علی بن ابی‌الکرم، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، ج۴، ص۶۱.    
۲. بیضون، لبیب، موسوعة کربلاء، ج۱، ص۹۱.    
۳. ابن سعد بغدادی، محمد بن سعد، طبقات الکبری، ج۸، ص۴۸.    
۴. ابو‌الفرج اصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل الطالبیین، ص۱۶.    
۵. ابن‌ حِبّان‌ بُستی، ابوحاتم محمد بن حبان، الثقات، ج۵، ص۳۹۱.    
۶. بغدادی، محمد ابن حبیب، المحبّر، ج۱، ص۵۶.    
۷. موسوی مقرّم، سیدعبدالرزاق، الشّهید مسلم بن عقیل (علیه‌السّلام)، ج۱، ص۱۵۷.    
۸. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۴، ص۳۶.    
۹. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۴، ص۳۷.    
۱۰. سبط ابن جوزی، یوسف، تذکره الخواص، ص۲۲۰.    
۱۱. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۳۴.    
۱۲. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۲.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ص۴۳۶.    
۱۴. شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج۲، ص۳۹.    
۱۵. امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۵۸۴.    
۱۶. موسوی مقرّم، سید عبدالرزاق، مقتل الحسین (علیه‌السّلام)، ص۱۴۵.    
۱۷. ابن اثیر جزری، ابوالحسن علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۳۳.    
۱۸. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۳۰.    
۱۹. ابن شهرآشوب، محمد بن علی‌، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السلام)، ج۳، ص۲۴۲.    
۲۰. خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۹، ص۱۶۵.    
۲۱. تمیمی مغربی، نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار، ج۳، ص۲۳۸.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۴۴۶.    
۲۳. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۶۳.    
۲۴. شیخ مفید، مسار الشیعه، ص۱۸.    
۲۵. شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج۲، ص۶۶.    
۲۶. محلاتی، ذبیح‌الله، فرسان الهیجاء، ج۲، ص۱۴۰.    
۲۷. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۰، ص۶۲.    
۲۸. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۰، ص۶۳.    
۲۹. نوری طبرسی، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۲۲.    
۳۰. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۲۲، ص۲۸۸.    
۳۱. صدوق، محمد بن علی‌، الامالی، ص۱۹۱.    
۳۲. بیضون، لبیب، موسوعة کربلاء، ج۱، ص۴۹۵.    
۳۳. شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۱۰، ص۶۶.    
۳۴. جزائری، سیدنعمت‌الله، ریاض الابرار فی مناقب الائمه الاطهار، ج۱، ص۱۸۹.    
۳۵. قمی، شیخ عباس، نفس المهموم، ص۳۷.    
۳۶. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۷۷.    
۳۷. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۳۴۷.    
۳۸. نورالدین حلبی، علی بن ابراهیم، السیره الحلبیه، ج۱، ص۲۴۱.    
۳۹. ابوالقاسم ابن‌عساکر، علی‌ بن حسن، تاریخ مدینه الدمشق، ج۱۴، ص۲۱۳.    
۴۰. ابن عساکر، علی بن حسن، ترجمه الامام الحسن، ج۲، ص۳۰۲.    
۴۱. شوشتری، قاضی نورالله، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج۲۷، ص۲۳۱.    
۴۲. ابن شهرآشوب، محمد بن علی‌، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السّلام)، ج۴، ص۹۱.    
۴۳. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۵۸.    
۴۴. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۵۲.    
۴۵. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۶، ص۱۸۴.    
۴۶. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۶، ص۱۸۵.    
۴۷. خوئی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۹، ص۱۶۵.    
۴۸. تمیمی مغربی، نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار، ج۳، ص۲۳۸.    
۴۹. ابوالقاسم ابن‌عساکر، علی‌ بن حسن، تاریخ مدینه الدمشق، ج۱۴، ص۲۱۳.    
۵۰. ابن عساکر، علی بن حسن، ترجمه الامام الحسن، ج۲، ص۳۰۲.    
۵۱. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۵۲.    
۵۲. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۳۴۸.    
۵۳. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۳۶.    
۵۴. ابن‌ حِبّان‌ بُستی، ابوحاتم محمد بن حبان، الثقات، ج۲، ص۳۰۷.    
۵۵. سید ابن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطّفوف، ص۱۰۹.    
۵۶. ابن اثیر جزری، ابوالحسن علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۳.    
۵۷. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۷۸.    
۵۸. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۵.    
۵۹. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج‌۲، ص۸۰.    
۶۰. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج‌۵، ص۳۴۹.    
۶۱. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۴، ص۲۱۲.    
۶۲. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۴، ص۲۱۳.    
۶۳. جمال‌الدین مزی، یوسف ‌بن‌ ‌عبد‌الرحمن‌، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج۶، ص۴۲۶.    
۶۴. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۵۱.    
۶۵. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۷۰.    
۶۶. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۳۶۴.    
۶۷. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۸۰.    
۶۸. بیضون، لبیب، موسوعة کربلاء، ج۱، ص۴۸۱.    
۶۹. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۵۹.    
۷۰. موسوی مقرّم، سید عبدالرزاق، الشّهید مسلم بن عقیل (علیه‌السّلام)، ص۱۲۹.    
۷۱. سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکره الخواص، ص۲۱۹.    
۷۲. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۶۶.    
۷۳. ابو‌مخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعه الطف، ص۱۲۴.    
۷۴. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۷۶.    
۷۵. ابن اثیر جزری، ابوالحسن علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۴۲.    
۷۶. قمی، شیخ عباس، نفس المهموم، ص۹۷.    
۷۷. شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج۲، ص۵۲.    
۷۸. موسوی مقرّم، سید عبدالرزاق، الشّهید مسلم بن عقیل (علیه‌السّلام)، ص۱۳۰.    
۷۹. ابن‌ حِبّان‌ بُستی، ابوحاتم محمد بن حبان، الثقات، ج۲، ص۳۰۸.    
۸۰. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۰.    
۸۱. موسوی مقرّم، سید عبدالرزاق، الشّهید مسلم بن عقیل (علیه‌السّلام)، ص۱۳۰.    
۸۲. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۷۷.    
۸۳. ابوحنیفه دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، ص۲۳۹.    
۸۴. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۸۱.    
۸۵. ابن شهرآشوب، محمد بن علی‌، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السّلام)، ج۳، ص۲۴۳.    
۸۶. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجواهر، ج۳، ص۵۵.    
۸۷. موسوی مقرّم، سید عبدالرزاق، الشّهید مسلم بن عقیل (علیه‌السّلام)، ص۱۳۰.    
۸۸. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۷۷.    
۸۹. ابوحنیفه دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، ص۲۳۹.    
۹۰. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۸۱.    
۹۱. ابن‌ حِبّان‌ بُستی، ابوحاتم محمد بن حبان، الثقات، ج۲، ص۳۰۸.    
۹۲. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۰.    
۹۳. موسوی مقرّم، سید عبدالرزاق، الشّهید مسلم بن عقیل (علیه‌السّلام)، ص۱۳۵.    
۹۴. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۷۷.    
۹۵. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۸۱.    
۹۶. ابن‌ حِبّان‌ بُستی، ابوحاتم محمد بن حبان، الثقات، ج۲، ص۳۰۸.    
۹۷. ابن شهرآشوب، محمد بن علی‌، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السّلام)، ج۴، ص۹۳.    
۹۸. سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکره الخواص، ص۲۱۹.    
۹۹. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۰.    
۱۰۰. موسوی مقرّم، سید عبدالرزاق، الشّهید مسلم بن عقیل (علیه‌السّلام)، ص۱۳۶.    
۱۰۱. ابوحنیفه دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، ص۲۳۹.    
۱۰۲. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۸۱.    
۱۰۳. ابن‌ حِبّان‌ بُستی، ابوحاتم محمد بن حبان، الثقات، ج۲، ص۳۰۸.    
۱۰۴. سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، تذکره الخواص، ص۲۱۹.    
۱۰۵. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۷۹.    
۱۰۶. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۸۱.    
۱۰۷. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۵۲.    
۱۰۸. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۸۰.    
۱۰۹. خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین (علیه‌السّلام)، ص۳۰۰.    
۱۱۰. ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۶۷.    
۱۱۱. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۵۳.    
۱۱۲. خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین (علیه‌السّلام)، ص۳۰۱.    
۱۱۳. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۸۰.    
۱۱۴. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۸۱.    
۱۱۵. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۴.    
۱۱۶. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۱۶۷-۱۶۸.    
۱۱۷. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۵۵.    
۱۱۸. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۳۷۶.    
۱۱۹. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۵۵.    
۱۲۰. شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج۲، ص۶۳.    
۱۲۱. ابن‌ حبّان‌ بُستی، ابوحاتم محمد بن حبان، الثقات، ج۲، ص۳۰۸.    
۱۲۲. ابوحنیفه دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، ص۲۴۱.    
۱۲۳. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۵۸.    
۱۲۴. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۶۲.    
۱۲۵. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۶۴.    
۱۲۶. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۷.    
۱۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ج۱، ص۴۴۶.    
۱۲۸. علامه مجلسی، بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۶۳.    
۱۲۹. شیخ مفید، مسار الشیعه، ص۱۸.    
۱۳۰. شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج۲، ص۶۶.    
۱۳۱. محلاتی، ذبیح‌الله، فرسان الهیجاء، ج۲، ص۱۴۰.    
۱۳۲. حرزالدين، محمد، مراقد المعارف، ج۲، ص۳۱۸.
۱۳۳. محلاتی، ذبیح‌الله، فرسان الهیجاء، ج۲، ص۱۴۰.    
۱۳۴. زنجانی، سید ابراهیم، وسیله الدارین، ص۲۰۹.
۱۳۵. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۶۲.    
۱۳۶. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۶۴.    
۱۳۷. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۷.    
۱۳۸. جمعی از نویسندگان، دائرة المعارف تشیع، ج۱، ص۱۱۱.
۱۳۹. ابن جبیر کنافی، محمد بن جبیر، رحلة ابن جبیر، ج۱، ص۱۸۸.    
۱۴۰. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۰، ص۶۲.    
۱۴۱. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۰، ص۶۳.    
۱۴۲. شیخ صدوق، الامالی، ص۱۹۱.    
۱۴۳. نوری طبرسی، حسین، خاتمه مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۲۲.    
۱۴۴. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۲۲، ص۲۸۸.    
۱۴۵. بیضون، لبیب، موسوعة کربلاء، ج۱، ص۴۹۵.    
۱۴۶. شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۱۰، ص۶۶.    
۱۴۷. جزائری، سیدنعمت‌الله، ریاض الابرار فی مناقب الائمه الاطهار، ج۱، ص۱۸۹.    
۱۴۸. قمی، شیخ عباس، نفس المهموم، ص۳۷.    
۱۴۹. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۴، ص۳۶.    
۱۵۰. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۴، ص۳۷.    
۱۵۱. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۴، ص۳۳۴.    
۱۵۲. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۲۶۲.    
۱۵۳. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، ص۴۳۶.    
۱۵۴. شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج۲، ص۳۹.    
۱۵۵. امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۵۸۴.    
۱۵۶. موسوی مقرّم، سید عبدالرزاق، مقتل الحسین (علیه‌السّلام)، ص۱۴۵.    
۱۵۷. ابن اثیر جزری، ابوالحسن علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۳۳.    
۱۵۸. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۳۰.    
۱۵۹. ابن شهرآشوب، محمد بن علی‌، مناقب آل ابی‌طالب (علیهم‌السلام)، ج۳، ص۲۴۲.    
۱۶۰. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۵، ص۱۹۶.    
۱۶۱. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۵، ص۱۹۷.    
۱۶۲. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد بن اعثم، الفتوح، ج۵، ص۶۴.    
۱۶۳. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۳۹۷.    
۱۶۴. خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین (علیه‌السّلام)، ج۱، ص۳۰۹.    
۱۶۵. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۱، ص۴۷۰.    
۱۶۶. محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۱، ص۴۷۱.    
۱۶۷. ابن طاووس حلی، علی بن موسی، مصباح الزائر، ج۱، ص۱۰۳.    



پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «شب‌های دهه محرم»، بازنویسی توسط گروه پژوهشی ویکی فقه.    






جعبه ابزار