• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

رهق (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





رَهَق (به فتح راء هاء) از واژگان قرآن کریم به معنای پوشاندن و رساندن است. رَهَق اگر اسم باشد به معنای تحمل ما لا يطاق نیز آمده است. همچنین به معانی ظلم، طغیان، حفت، سفاهت، گمراهی و ... نیز آمده است. اطلاق رهق به اين چيزها از براى آن است كه به شخص لاحق می‌شوند و يا او را می‌پوشانند.



رَهَق به معنای پوشاندن و رسيدن است. مثلا گوئيم ذلّت او را پوشيد و فقر به او رسيد. طبرسی ذيل آیه ۲۷ یونس گويد: رهق لاحق شدن امر است «رَاهَقَ‌ الْغُلَامُ» يعنى پسر به مردان لاحق شد «رَهَقَهُ‌ فِي الْحَرْبِ» او را در جنگ درک كرد. راغب آن را پوشاندن از روى قهر و صحاح مطلق پوشاندن گفته است. ولى قاموس پوشاندن و رسيدن و نزديک شدن گفته است.
ناگفته نماند پوشاندن با رسيدن توأم است و پوشاندن بدون رسيدن غير ممكن است گرچه رسيدن ممكن است گاهى توأم با پوشاندن نباشد در بعضى از آيات پوشاندن و در بعضى رسيدن مناسب است‌.


(وَ وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْها غَبَرَةٌ • تَرْهَقُها قَتَرَةٌ) (بعضى چهره‌ها در آن روز كدر و غبارآلود است و سياهى آن را فرا گرفته و پوشانده است.)
(وَ لا يَرْهَقُ‌ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ) (كدورت و تيرگى و ذلت چهره آنها را نمی‌پوشاند و يا به چهره آنها نمی‌رسد.)
(وَ لا تُرْهِقْنِي‌ مِنْ أَمْرِي عُسْراً) (در كار من بر من سختى نرسان بر من سخت مگير.)
(فَخَشِينا أَنْ‌ يُرْهِقَهُما طُغْياناً وَ كُفْراً) (ترسيديم كه به آن‌ها کفر و طغیان برساند و وادار به كفر و طغيان نمايد.) در اين دو آيه «رساندن» بهتر است گرچه پوشاندن نيز درست است. در نهج البلاغه خطبه ۱۸۳ آمده‌ :««يُوشِكُ أَنْ يَنْقَطِعَ بِهِمْ الْأَمَلُ وَ يُرْهِقَهُمُ‌ الْأَجَلُ»؛ چه نزديک است كه آرزوى مردم قطع گردد، مرگ آنها را در آغوش كشد.» كه ظاهرا بمعنى رسيدن است.

۲.۱ - نکته

بايد دانست رهق لازم و متعدی هر دو آمده است.
(سَأُرْهِقُهُ‌ صَعُوداً) (او را به عقبه سختى می‌رسانم.) صعود در مفردات و اقرب عقبه سخت معنى شده است.
[۱۶] اقرب الموارد، ذیل واژه «صعد».


۲.۲ - رهق (اسم)

(فَمَنْ يُؤْمِنْ بِرَبِّهِ فَلا يَخافُ بَخْساً وَ لا رَهَقاً) (و هركس به پروردگارش ایمان بياورد، نه از نقصان در پاداش مى‌ترسد و نه از ستم (در مجازات).)
رَهَق به فتح (راء- هاء) هم مصدر آمده و هم اسم. و در صورت دوم معنى آن تحمل ما لا يطاق است. قاموس نيز آن را از جمله معانى اين كلمه شمرده است على هذا ظاهرا مراد از آن در آيه ظلم است چنانكه صحاح آن را ظلم گفته است يعنى هر كه بپروردگارش تسليم شود از نقصان و ظلم نمی‌ترسد زيرا اين دو به او نخواهد رسيد مثل‌ (وَ مَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا يَخافُ ظُلْماً وَ لا هَضْماً) و شايد مراد از آن در آيه خفّت و خوارى باشد چنانكه در قاموس و اقرب هست.
[۲۴] اقرب الموارد، ذیل واژه «رهق».

(كانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزادُوهُمْ‌ رَهَقاً) (و اين‌كه مردانى از بشر به مردانى از جنّ پناه مى‌بردند، و بر گمراهى و طغيان آنان مى‌افزودند.)
ظاهرا مراد از رهق طغيان و سفاهت و گمراهی است چنانكه در مجمع و صحاح و قاموس است. به نظر می‌آيد: اطلاق رهق به اين چيزها از براى آن است كه به شخص لاحق می‌شوند و يا او را می‌پوشانند. يعنى مردانى از انس به مردانى از جنّ پناه مى‌بردند. جنّ در اثر اين پناه بردن به آنها سفاهت و گمراهى افزودند.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۳، ص۱۲۸.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۵، ص۱۷۴.    
۳. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۳۶۷.    
۴. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۵، ص.    
۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۳۶۷.    
۶. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۴، ص۱۴۸۶.    
۷. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، ص۸۸۹.    
۸. عبس/سوره۸۰، آیات۴۰-۴۱.    
۹. یونس/سوره۱۰، آیه۲۷.    
۱۰. کهف/سوره۱۸، آیه۷۳.    
۱۱. کهف/سوره۱۸، آیه۸۰.    
۱۲. نهج‌البلاغه، تحقیق الحسون، خطبه۱۸۳، ص۴۱۴.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، نهج‌البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۱۳.    
۱۴. مدثر/سوره۷۴، آیه۱۷.    
۱۵. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۴۸۴.    
۱۶. اقرب الموارد، ذیل واژه «صعد».
۱۷. جن/سوره۷۲، سوره۱۳.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۲.    
۱۹. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۲، ص۴۴۶.    
۲۰. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، ص۸۸۹.    
۲۱. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۴، ص۱۴۸۷.    
۲۲. طه/سوره۲۰، آیه۱۱۲.    
۲۳. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، ص۸۸۹.    
۲۴. اقرب الموارد، ذیل واژه «رهق».
۲۵. جن/سوره۷۲، آیه۶.    
۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۲.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۵۵۵.    
۲۸. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۴، ص۱۴۸۷.    
۲۹. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، ص۸۸۹.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «رهق»، ج۳، ص۱۲۸.    






جعبه ابزار