• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

رحیم (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




رَحیم (به فتح راء) از واژگان قرآن کریم و از اسماء حسنای الهی است. رحيم چون بر خدا اطلاق شود مراد از آن نعمت دهنده و احسان كننده است و چون بر غير خدا گفته شود مقصود از آن مهربانى و رقّت قلب است. جمع آن رُحَماء است. مَرْحَمَت نیز به معنای رحیم است.



رَحيم به معنای مهربان است. از اسماء حسنی است و دويست و بيست و هفت بار در قرآن به كار رفته است صد و سيزده بار در ضمن بسمله و صد و چهار ده بار در اثناء آيات.


آن بر خدا و غير خدا اطلاق می‌شود چنانكه درباره حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) آمده‌ (عَزِيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُفٌ‌ رَحِيمٌ‌)
در تمام قرآن فقط يک مورد فوق آمده و در موارد ديگر صفت پروردگار سبحان واقع شده است و آن به عكس رحمان فقط در موارد رحمت به كار رفته است.
وصف رحيم مخصوص براى آخرت نيست بلكه بيشتر آيات عموميّت آن را می‌رساند.
(فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ باغٍ وَ لا عادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌)
(تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمنِ‌ الرَّحِيمِ‌)
و ده‌ها آيه ديگر و اگر بگوئيم رحيم يعنى خدائی كه فقط براى مؤمنان رحيم است آن هم در قیامت. اين سخن را قرآن تصديق نمی‌كند در دعای ۵۴ صحیفه سجّادیه آمده‌ : «يَا رَحْمَنَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِيمَهُمَا»
چنانكه ملاحظه می‌شود هر دو درباره دنیا و آخرت به كار رفته است. رحيم چون بر خدا اطلاق شود مراد از آن نعمت دهنده و احسان كننده است و چون بر غير خدا گفته شود مقصود از آن مهربانى و رقّت قلب است محال است در خداوند تأثر و انفعال بوده باشد.
مولا امیرالمؤمنین (صلوات‌اللّه‌وسلامه‌عليه) در خطبه ۱۷۹ نهج البلاغه در وصف خدا فرموده‌ : «بَصِيرٌ لَا يُوصَفُ بِالْحَاسَّةِ رَحِيمٌ‌ لَا يُوصَفُ بِالرِّقَّةِ» يعنى خدا بيناست ولى نمی‌شود گفت چشم دارد. رحيم است ولى با رقت و تأثر و انفعال توصيف نمی‌شود.
صدوق (رحمه‌اللّه) در توحید در معنى رحيم فرموده: معنى رحمت نعمت است و راحم به معنى منعم است ... معناى رحمت (در خدا) رقّت نيست كه آن از خدا منتفى است فقط به شخص رقيق القلب رحيم گويند كه بسيار رحم كننده باشد.


مَرْحَمَت نيز به معنى رحمت است‌.
(وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ)


جمع رحيم در قرآن رُحَماء آمده‌ است.
(أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ)


رحیم، دويست و بيست و هفت بار در قرآن به كار رفته است صد و سيزده بار در ضمن بسمله و صد و چهار ده بار در اثناء آيات.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۳، ص۷۷.    
۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۳۴۷.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۶، ص۶۹.    
۴. توبه/سوره۹، آیه۱۲۸.    
۵. بقره/سوره۲، آیه۱۷۳.    
۶. فصلت/سوره۴۱، آیه۲.    
۷. صحیفه سجادیه، ترجمه انصاریان، دعای ۵۴، ص۳۱۳.    
۸. نهج‌البلاغه، تحقیق الحسون، خطبه۱۷۹، ص۳۹۹.    
۹. صدوق، محمد بن علی، التوحید، ص۲۰۳.    
۱۰. بلد/سوره۹۰، آیه۱۷.    
۱۱. فتح/سوره۴۸، آیه۲۹.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «رحیم»، ج۳، ص۷۷.    






جعبه ابزار