• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دوام (منطق)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



مقالات مشابه: دوام (علوم دیگر).

دوام، از اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی استمرار ثبوت محمول براى موضوع يا سلب محمول از موضوع می‌باشد.



دوام، از اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی استمرار ثبوت محمول براى موضوع يا سلب محمول از موضوع می‌باشد.

۱.۱ - اصول کیف‌ها

اصول کيفيت‌ها و مواد قضايا «وجوب، امتناع و امکان» است.

۱.۲ - فروع کیف‌ها

ولي چون اين سه پاسخ‌گوى تمام نياز‌هاى علوم و محاورات نيستند، کيفيات فرعى ديگرى مانند دوام، امکان عام و فعلیت را نيز به آن‌ها افزوده‌اند، زيرا گاهى قصد، تنها بيان دوام محمول براي موضوع قضيه است و نه اثبات اينکه براى موضوع ضرورى الوجود هم است يا نه، همچنان که گاهي تنها اثبات محال‌ نبودن محمول براي موضوع مدّ نظر است، نه تحقق يا ضرورت و يا دوام آن.

۱.۳ - دوام اعم از ضرورت

دوام به حسب مفهوم، اعم از ضرورت است، زيرا دوام به معناى شمول و استمرار ثبوت محمول براى موضوع در تمام اوقات وجود موضوع است و استمرار، ممکن است بدون ضرورت بوده باشد؛ بنابراين، ضرورت اخص از دوام است، زيرا ضرورت به معناى آن است که انفکاک محمول از موضوع ممتنع باشد و چيزى که ممتنع الانفکاک بوده باشد، مسلماً دائم خواهد بود؛ بنابراين هرگاه محمولى از موضوعش هيچ‌گاه انفکاک نيابد (بدون اشتراط اينکه انفکاکش امتناع داشته باشد) کيفيت نسبت، دوام و خود نسبت، دائمه است.


دوام به لحاظ کيفيت و جهت قضيه بر چهار قسم است:

۲.۱ - محمول براي موضوع مادام موجودا

دوام محمول براي موضوع مادامي که موضوع موجود است بدون هيچ شرط ديگر؛ مانند: هر شیء مادي دائما حرکت تکاملي دارد، مادامي که موجود است. اين قضيه را «دائمه مطلقه» يا «دائمه مادام الذات» نامند. در قضيه دائمه مطلقه به «دوام ذاتی» حکم شده است؛ يعني به دوام نسبت ايجابي يا سلبي مادامي که ذات موضوع موجود است.

۲.۲ - محمول براي موضوع بدون شرط

دوام محمول براي موضوع بدون هيچ شرطي حتي شرط تحقق موضوع،
مانند: الله تعالي بر بندگانش دائم الفضل است. اين قضيه را «دائمه ازلیه» و کيفيت نسبت و جهت آن را «دوام ازلی» خوانند.

۲.۳ - محمول براي موضوع دارای وصف

دوام محمول براي موضوع، مادامي که متصف به وصف عنواني است؛
مانند: هيچ مؤمني تا وقتي مؤمن است شراب‌خوار نيست. اين قضيه را «عرفیه عامه» گويند. حکم در اين قضيه، منوط به دوام وصف عنواني يا «دوام وصفی» است؛ يعني حکم شده به دوام نسبت مادام که وصف عنواني (اتصاف ذات موضوع به وصف عنواني) ثابت است.

۲.۴ - محمول براي موضوع در وقت معین

دوام محمول براي موضوع در وقت معين،
مانند: هر مؤمني در زندان است مادام که در دنياست. بعضي اين قضيه را «سرمدیه وقتیه» ناميده‌اند و بهتر آن است که «دائمه وقتیه» ناميده شود. اين نوع دوام را «دوام وقتی» گويند.


دوام به لحاظ موجبه يا سالبه‌بودن قضيه به دوام ایجاب و دوام سلب تقسيم مي‌شود.
در جايي که حکم قضيه ايجابي باشد و در آن به دوام وجود محمول براي موضوع حکم شده باشد، دوام آن از نوع «دوام ايجاب» است و در صورتي که قضیه سالبه باشد و در آن به دوام سلب محمول از موضوع حکم شده باشد دوام آن از نوع «دوام سلب» است.
[۳] بهمنيار بن مرزبان، التحصيل (قسمت منطق)، ص۶۲
[۴] بهابادی، ملاعبدالله، الحاشيه،ص۷۱.
[۵] بهابادی، ملاعبدالله، الحاشيه،ص۶۰.
[۶] قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۰۱.
[۷] مجتهدخراسانی(شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۷۰.
[۱۰] سهروردى، شهاب‌الدين، منطق التلويحات، ص ۷۶.
[۱۱] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص ۱۱۵-۱۱۹.



۱. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۳۲.    
۲. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۳۶.    
۳. بهمنيار بن مرزبان، التحصيل (قسمت منطق)، ص۶۲
۴. بهابادی، ملاعبدالله، الحاشيه،ص۷۱.
۵. بهابادی، ملاعبدالله، الحاشيه،ص۶۰.
۶. قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۰۱.
۷. مجتهدخراسانی(شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۷۰.
۸. جمیل صلیبا و منوچهر صانعی دره بیدی‌، فرهنگ فلسفی، ص۱۸۱.    
۹. جمیل صلیبا و منوچهر صانعی دره بیدی‌، فرهنگ فلسفی، ص۳۵۲.    
۱۰. سهروردى، شهاب‌الدين، منطق التلويحات، ص ۷۶.
۱۱. گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص ۱۱۵-۱۱۹.
۱۲. مشکوة الدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه تالیف صدرالدین شیرازی، ص۳۱۶.    



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «دوام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۷.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی




جعبه ابزار