دائرة المعارف الحسینیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دائره المعارف الحسینیه، یک دانشنامه جامع و مفصل به زبان عربی است که به طور اختصاصی به بررسی ابعاد مختلف زندگی، سیره و آموزه‌های
امام حسین (علیه‌السّلام) و
واقعه عاشورا می‌پردازد. این اثر تالیف
آیت‌الله محمدصادق کلباسی، از نوادگان
مالک اشتر و از عالمان برجسته
شیعه بوده و شامل طیف وسیعی از علوم و موضوعات مرتبط با امام حسین (علیه‌السّلام) از جمله
سیره،
تاریخ،
فقه،
حدیث، ادبیات،
سیاست، هنر و... می‌باشد.
![]()
آیت‌الله محمدصادق کلباسی، ادیب و مورخ، ریاضی‌دان و حکیم، مفسّر و رجالی، فقیه و اصولی معاصر، از نوادگان صحابی بزرگ امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام)؛ مالک اشتر نخعی و صاحب اثر گرانسنگ دائره المعارف الحسینیه می‌باشد. محمّدصادق کرباسی فرزند ارشد آیت‌الله حاج
محمّد کلباسی در پنجم ماه ذیحجه ۱۳۶۶ قمری مصادف با ۲۷ مهر ۱۳۲۶ شمسی در
کربلا متولد شد. مقدمات علوم دینی را در
حوزه علمیه کربلا آموخت و پس از فراگیری مقدمات و
فقه و
اصول در حوزه کربلا، در سال ۱۳۸۵ قمری به
دروس خارج فقه و اصول علمای ساکن در کربلا راه یافت و سپس با هجرت به
نجف اشرف از دروس خارج
امام خمینی (قدس سرّه) و
سیدابوالقاسم خویی استفاده نمود. وی پس از مهاجرت به ایران از دروس علمای ساکن در
تهران و
قم همچون
سیداحمد خوانساری،
سیدابوالحسن رفیعی قزوینی،
شیخ محمّدباقر آشتیانی،
سیدمحمدرضا گلپایگانی،
شیخ مرتضی حائری و... بهره‌مند شد و از برخی اساتید خود
اجازه اجتهاد و نقل روایت دریافت نمود. ایشان در قم سالیانی از مباحث فلسفی علّامه
سیدمحمّدحسین طباطبایی نیز استفاده نمود.
زندگی علمی آیت‌الله محمدصادق کرباسی، عالم برجسته شیعه، سرشار از دستاوردهای چشمگیر است و نقطه عطف این زندگی پربار علمی را می‌توان توجه و تمرکز تخصصی ایشان به مقوله
عاشورا و
امام حسین (علیه‌السّلام) دانست. تاسیس مرکز بین‌المللی پژوهش‌های حسینی با نام «المرکز الحسینی للدراسات و المؤسّسات» در لندن، نقطه عطفی در این مسیر بود. این مرکز به مثابه پایگاهی برای تحقیق و پژوهش عمیق در زمینه‌های مرتبط با امام حسین (علیه‌السّلام) و نهضت عاشورا عمل می‌کند. آیت‌الله کرباسی بیش از ۳۰ سال در این مرکز به تحقیق و پژوهش در علوم دینی اشتغال داشته و ثمره این تلاش‌های بی‌وقفه، تالیف آثار ارزشمند و دستاوردهای علمی برجسته بوده است. مهمترین دستاورد ایشان در این زمینه، تالیف بزرگترین دائره المعارف شیعی به نام «دائره المعارف الحسینیه» در ۱۰۰۱ جلد است که تدوین آن، از سال ۱۳۶۵ آغاز شده و تا کنون ادامه دارد.
این اثر فاخر، گنجینه‌ای از اطلاعات و دانستنی‌ها درباره امام حسین (علیه‌السّلام)، واقعه عاشورا و پیامدهای آن است و به عنوان مرجعی بی‌نظیر برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به این حوزه شناخته می‌شود. علاوه بر تالیف دائره المعارف الحسینیه، آیت‌الله کرباسی آثار دیگری نیز در زمینه دانش‌های مختلف همچون تفسیر قرآن، فقه استدلالی، رجال، شعر و ادبیات، جغرافیا، نجوم، هندسه و... به رشته تحریر درآورده‌اند.
دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام)، با محوریت قرار دادن حضرت سید الشهداء، به تحقیق و بررسی جامع و دقیق تمام وقایع و اطلاعات مربوط به آن حضرت در طول تاریخ پرداخته و در قالب ۶۰ باب مجزا و در موضوعات مختلف تنظیم شده است.
مؤلف، با محوریت قرار دادن حضرت سید الشهداء، به تحقیق و بررسی جامع و دقیق تمام وقایع و اطلاعات مربوط به آن حضرت در طول تاریخ پرداخته است. مثلا در بخش مربوط به سیره امام حسین (علیه‌السّلام)، مؤلف با دقتی مثال زدنی، تمام وقایع زندگی ایشان را از لحظه انعقاد نطفه (شب دوشنبه هفدهم ماه صفر سال چهارم هجری) تا جزئیات مهمترین بخش زندگی ایشان، یعنی نهضت و
شهادت و
بازگشت اسرا به مدینه، مورد بررسی و ثبت قرار داده است. همچنین، ایشان با ارائه جدول زمانی وقایع و تشریح آنها به صورت روزشمار به دو تاریخ هجری و میلادی، کوچکترین نقطه‌ای را بدون تحقیق و بررسی رها نکرده است.
نکته مهم و قابل توجه دیگر در مورد محتوای این دائرة المعارف آنست که هر باب یا فصل اصلی از دائرة المعارف امام حسین (علیه‌السّلام) دارای یک مقدمه علمی-تحقیقی مفصل است که مؤلف در آن به تحقیق علمی در موضوع آن باب پرداخته و با جمع آوری نظرات مختلف و احیاناً نظریات جدید علمی و نقد و بررسی آنها به تبیین مطلب صحیح و اثبات آن پرداخته است.
برخی از افراد و مؤسسات پژوهشی، اقدام به استخراج این مقدمه‌ها و مطالب دیگر از دائرة المعارف کرده‌اند و این مقدمه‌ها و مطالب استخراج شده را، برای استفاده محققین و دانش پژوهان و حتی تدریس در برخی از دانشگاه‌ها در خاورمیانه، اروپا و آمریکا، به صورت یک کتاب مستقل به چاپ رسانده‌اند.
دائرة المعارف امام حسین (علیه‌السّلام) در قالب ۶۰ باب مجزا و در موضوعات مختلف تنظیم شده است. هر باب با ابواب دیگر کاملاً متفاوت بوده و نقطه مشترک آنها وجود مقدس سید الشهداء (علیه‌السّلام) می‌باشد. لذا این دانشنامه شامل شصت باب از ابواب علم می‌باشد بر طبق اسلوب علوم و فنون، هر باب به طور کامل از لحاظ اصطلاح و تخصص با باب دیگر متفاوت است، اما از حیث شخصیت و موضوع به هم مرتبطند. به عنوان مثال ابواب به شکل زیر آمده‌اند: تشریع، ادب، رویا، سیاست، خطباء، ... و به همین ترتیب ادامه پیدا می‌کند.
برخی از ابواب این دائرة المعارف عبارتند از:
• تشریع و
فقه استدلالی به روشی نوین: شامل بررسی احکام و مسائل فقهی مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام) با روشی نوین و مبتنی بر
استدلال؛
• تاریخ: شامل بررسی
تاریخ اسلام با محوریت امام حسین (علیه‌السّلام)؛
• سیاست: شامل بررسی
ابعاد سیاسی قیام امام حسین (علیه‌السّلام)؛
• ادبیات: شامل بررسی اشعار، مدایح و مراثی مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام)؛
• حدیث: شامل بررسی احادیث و روایات مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام)؛
• رجال: شامل بررسی
رجال و شخصیت‌های مرتبط با امام حسین (علیه‌السّلام)؛
• منبر: شامل بررسی خطبه‌ها و سخنرانی‌های مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام)؛
• دعا و زیارات: شامل بررسی دعاها و زیارات مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام)؛
• رد شبهات: شامل بررسی شبهات و پاسخ به آنها در مورد امام حسین (علیه‌السّلام)؛
• فرهنگ: شامل بررسی
فرهنگ و آداب و رسوم مرتبط با امام حسین (علیه‌السّلام)؛
• هنر و مهندسی: شامل بررسی هنرها و مهندسی‌های متاثر از نهضت امام حسین (علیه‌السّلام).
فهرست اجمالی دائرة المعارف امام حسین (علیه‌السّلام) عبارت است از:
•
سیره امام حسین در ده جلد؛
• امام حسین و تشریع اسلامی در سیزده جلد؛
• شبهات و رد آنها در ده جلد؛
• تاریخ حرم و بارگاهای مربوط به نهضت کربلا در هفت جلد؛
• دیوان قصاید عربی سروده شده در مورد امام حسین از قرن اول تا قرن پانزدهم هجری در شصت و چهار جلد؛
• دیوانهای مختلف شعر عربی مربوط به امام حسین با سبکهای مختلف شعری غیر از قصاید و بررسی نوع سبک و ارزش ادبی آنها در یکصد و چهل و سه جلد؛
• تحقیق و بررسی ادبی اشعار مربوط به امام حسین و سنجش ارزش ادبی آنها در ده جلد؛
• تحقیق و بررسی تاریخی شعائر حسینی در ده جلد؛
• تحقیق و بررسی در مورد شهر
کربلا از زوایای مختلف تاریخی، جغرافیایی، سیاسی علمی، فرهنگی و.... . در بیست وسه جلد؛
• تحقیق و بررسی عوامل سیاسی نهضت امام حسین در سه جلد؛
• تحقیق و بررسی در مورد نسل و نسب امام حسین در دو جلد؛
• امام حسین در
قران در سه جلد؛
• امام حسین در احادیث و
روایات در دوازده جلد؛
• صحیفه امام حسین در دو جلد؛
• احادیث امام حسین در سه جلد؛
• معجزات و کرامات امام حسین در دو جلد؛
• رؤیاها و خوابهای دیده شده مربوط به امام حسین و تاویل آنها در سه جلد؛
• دیوان اشعار فارسی در پنجاه و پنج جلد؛
• دیوان اشعار اردو در یازده جلد؛
• دیوان اشعار انگلیسی در سه جلد؛
• دیوانهای اشعار زبانهای دیگر در چهار جلد؛
• زیارات امام حسین در شش جلد؛
• معجم خطباء
منبر امام حسین در بیست جلد؛
• معجم شعرای عربی زبان و بیوگرافی آنان در پنجاه جلد؛
• معجم راویان حدیث از امام حسین در دو جلد؛
• معجم اصحاب امام در دو جلد؛
• معجم یاران امام حسین از بنی‌هاشم در دو جلد؛
• معجم یاران امام حسین غیر از
بنی‌هاشم در سه جلد؛
• معجم کسانی که با امام جنگیدند در دو جلد؛
• معجم مکانها و شهرهایی که امام حسین در انها حضور داشته است در یک جلد؛
• معجم کتب نوشته شده در مورد امام حسین در بیست و نه جلد؛
• معجم مقالات نوشته شده در مورد امام حسین در دو جلد؛
• معجم مؤلفینی که در مورد امام حسین تالیف کرده باشند در بیست و دو جلد؛
• معجم شخصیات و افراد برجسته ایی که حسین نام گذاری شده‌اند در چهار جلد؛
• معجم مؤسسات و پروژه‌های حسینی در هفت جلد؛
• معجم موقوفات حسینی در یک جلد؛
• معجم شعرای فارسی زبان در مورد امام حسین در دو جلد و معاجم و مطالبی دیگر اشاره نمود. همچنین تمام اشعار سروده شده در مورد امام حسین (علیه‌السّلام) به هر زبان، جمع آوری شده و عروض و سبک شعری و تاثیر پذیری آنها از واقعه عاشورا مورد بررسی قرار گرفته و اشعار غیر عربی در کنار زبان اصلی همراه با ترجمه ارائه شده‌اند.
دائرة المعارف الحسینیه، با برخورداری از ویژگیهای منحصر به فرد، به عنوان مرجعی جامع و علمی برای شناخت عمیق‌تر امام حسین (علیه‌السّلام) و واقعه عاشورا شناخته می‌شود. در ادامه به برخی این ویژگیهای اشاره می‌گردد.
این دانشنامه طیف وسیعی از موضوعات مرتبط با امام حسین (علیه‌السّلام) را شامل می‌شود، از جمله: سیره و زندگینامه امام حسین (علیه‌السّلام)، واقعه
عاشورا و حوادث مربوط به آن، یاران و اصحاب امام حسین (علیه‌السّلام)، نهضت عاشورا و پیامدهای آن،
زیارت عاشورا و دعاهای مرتبط با امام حسین (علیه‌السّلام)، بازتاب واقعه عاشورا در
هنر و
ادبیات،
سیاست و... .
ویژگی بارز این دانشنامه، تنوع و گستردگی موضوعات آن در ۶۰ باب مجزا است. هر باب از این دانشنامه، به طور مستقل به بررسی یک موضوع خاص می‌پردازد و از لحاظ اصطلاح و تخصص با ابواب دیگر کاملاً متفاوت است. اما نقطه مشترک همه این ابواب، وجود مقدس
سیدالشهداء (علیه‌السّلام) است.
از دیگر ویژگیهای قابل توجه دائرة المعارف امام حسین (علیه‌السّلام)، مقدمه‌های علمی-تحقیقی مفصل است که برای هر باب یا فصل اصلی آن نگارش شده است.
آیت‌الله محمدصادق کرباسی، مؤلف این دانشنامه، در این مقدمه‌ها به تحقیق علمی در موضوع آن باب پرداخته و با جمع‌آوری نظرات مختلف و احیاناً نظریات جدید علمی، به نقد و بررسی آنها می‌پردازد و در نهایت مطلب صحیح را تبیین و اثبات می‌کند.
دائرة المعارف الحسینیه از منابع غنی و متنوعی، شامل کتب حدیثی، تفسیری، تاریخی، رجالی و... بهره برده است.
این دانشنامه دارای ارجاعات دقیق به منابع و مآخذ است که امکان بررسی و راستی‌آزمایی اطلاعات را برای مخاطبان فراهم می‌کند. این دانشنامه وظیفه خود می‌داند که تمام معلومات و موضوعات خود را مستند سازد. به همین دلیل از حاشیه به عنوان وسیله‌ای برای سندیت‌بخشی استفاده کرده تا به سیر موضوع خللی وارد نشود. البته حاشیه‌ها فقط عهده‌دار سندیت‌بخشی متن نیستند بلکه به امور دیگری نیز می‌پردازند، از جمله: گشودن معمای الفاظ وارد شده در نصوص، بیان موقعیت سایر کشور‌ها و مکانها، معرفی شخصیت‌ها و توضیح موارد ضروری به منظور برطرف کردن پیچیدگی موضوع. به همین دلیل حاشیه‌ها به تنهایی، مجموعه‌ای از معجم‌ها در گرایشات مختلف محسوب می‌شوند.
دانشنامه از نقشه‌ها، تصاویر، جداول و اسناد برای تقریب معنای مورد نظر به ذهن خواننده و پژوهشگر کمک می‌گیرد. این اسلوب برای فهم مطلب مفید است و موجب سرعت مطالعه می‌شود.
این مجموعه به زبان عربی نوشته شده و تاکنون ۶۴ مجلد از این مجموعه به چاپ رسیده و در حدود ۳۰۰ جلد از آن نیز آماده چاپ می‌باشد. عنوان‌های: الحسین و التشریع الاسلامی، السیرة الحسینیة، الحسین الکریم فی القرآن العظیم، الرؤیا مشاهدات و تاویل، معجم الشعراء، معجم الخطباء، معجم المصنفات، دیوان الامام الحسین، المدخل الی الشعر الحسینی و مجموعه‌های مختلف از دواوین اشعار، از جمله مجلدات چاپ شده می‌باشند.
عناوین برخی مجلدات چاپ شده عبارت است از:
• الحسین و التشریع الاسلامی؛
• السیرة الحسینیة؛
• الحسین الکریم فی القرآن العظیم؛
• الرؤیا مشاهدات و تاویل؛
• معجم الشعراء؛
• معجم الخطباء؛
• معجم المصنفات؛
• دیوان الامام الحسین؛
• المدخل الی الشعر الحسینی.
همچنین برخی از مجلدات این دانشنامه به زبانهای دیگر مانند انگلیسی ترجمه شده است تا دسترسی مخاطبان بین‌المللی به این منبع ارزشمند فراهم شود.
دائرة المعارف امام حسین (علیه‌السّلام) مورد استقبال و تجلیل مراجع تقلید، علما، محققان و‌اندیشمندان از سراسر جهان قرار گرفته است. این دائره المعارف به سبب ویژگیهای برجسته خود، مورد توجه
مراجع تقلید و بسیاری از بزرگان علما، محققین، فضلاء و ادباء از سرار جهان و با ادیان و مذاهب مختلف قرار گرفته است، و حتی بعضی دانشمندان از کشورهای مختلف در غرب و شرق مطالبی به زبانهای مختلف در تجلیل از این معجزه بزرگ علمی (حسب تعبییر بعضی از آنها) به چاپ رسانده و عده‌ای از آنان نیز به واسطه این دائره المعارف مسلمان شده‌اند. همچنین همایش معرفی دائرة المعارف الحسینیه، در روز ۱۶ دی ماه در جوار مقبره علامه کلباسی و با حضور جمعی از فرهیختگان، اساتید و فضلای حوزه علمیه اصفهان و همچنین آیت الله محمدصادق کرباسی اشتری، مؤلف این اثر گرانسنگ، برگزار شد.
پایگاه علمی فرهنگی شیخ احمد کلباسی، همایش معرفی بزرگترین دایره المعارف شیعه، تاریخ بازیابی ۱۴۰۲/۱۲/۱۹.
