• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خفر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



خَفْر، بخشی در شمال شهرستان جهرم در استان فارس به مرکزیت شهر بابْاَنار است.



بخش خفر مشتمل است بر پنج دهستان به نام‌های خفر (به مرکزیت بابْاَنار)، راهْگان (به مرکزیت تادَوان/مادوان)، سِفیدار (به مرکزیت اسماعیل آباد)، علی آباد (به مرکزیت علی آباد) و گلْ برنجی (به مرکزیت گل برنجی) و دو شهر خاوران و بابانار (مرکز بخش). شهر خفر که در حدود دو کیلومتری شمال غربی بابانار واقع شده از قدیم‌ترین آبادی‌های آن است.
بیشتر آبادی‌های بخش در دشت قرار دارند.
[۱] مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۷۵، ج۱، ص۲ـ۱۰، ۱۳۷۶ش.



در بخش خفر رشته کوه‌های کوچکی که جزو رشته کوه زاگرس جنوبی‌اند، عمدتآ در جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی امتداد دارند.
[۲] عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۸۰، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
[۳] عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۲۶۵، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
[۴] عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۳۱۷، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
[۵] عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۳۱۹، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
[۶] عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۴۶۶ـ۴۶۷، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
غار تادوان واقع در ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شیراز و حدود سه کیلومتری شمال غربی آبادی تادوان و غار راه راستی واقع در حدود ۲۱ کیلومتری جنوب غربی شهر بابانار از مهمترین غارها در این بخش و دشت ستولون (در حدود سه کیلومتری جنوب غربی آبادی تادوان) از دشت‌های مهم میان کوهی در بخش خفرند.
[۷] احمد معرفت، کوهها و غارهای ایران، ج۱، ص۵۰۵.
[۸] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۶، ۱۳۶۹ش.
[۹] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۲۲، ۱۳۶۹ش.
همچنین گردنه های کشگر، ترک سلویه و افرا و تنگ گردوئی و تنگی نزدیک تادوان در این بخش قرار دارند.
[۱۰] فرصت شیرازی، آثار عجم، ج۲، ص۶۷۳.
[۱۱] عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۳۴۸ـ۳۴۹، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
[۱۲] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۶، ۱۳۶۹ش.
[۱۳] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۹۴، ۱۳۶۹ش.
معدن گچ در حدود ۲۸ کیلومتری جنوب شرقی شهر بابانار از معادن بخش است.
[۱۴] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۸۷، ۱۳۶۹ش.
رود دائمی قَرِهآغاج (از سرشاخه های اصلی رود مند/ موند) اراضی بخش را آبیاری می‌کند و موجب سرسبزی و آبادانی آن می‌شود، به گونه‌ای که اهالی به این بخش «بهشت جهرم» می‌گویند.
[۱۵] ناصر کرمی، جهرم، ج۱، ص۹.
[۱۶] عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۲، ص۴۵۲، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
[۱۷] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۵۱، ۱۳۶۹ش.



محصولات مهم بخش، گندم ، جو و برنج است و از فراورده‌های باغی بادام، انار، گردو، توت، سیب، زردآلو، مرکّبات و خرما دارد. در بعضی آبادی‌های بخش، پرورش زنبور عسل رونق دارد. از صنایع دستی، فرشبافی در آن رایج است.
[۱۸] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۳، ۱۳۶۹ش.
[۱۹] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۶، ۱۳۶۹ش.
[۲۰] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۲۳، ۱۳۶۹ش.
[۲۱] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۵۱، ۱۳۶۹ش.
[۲۲] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۷۷، ۱۳۶۹ش.
[۲۳] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۹۴، ۱۳۶۹ش.
[۲۴] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۰۲، ۱۳۶۹ش.



از لحاظ تقسیمات کشوری، در ۱۳۲۳ش، خفر دهستانی (به مرکزیت آبادی خفر) در شهرستان شیراز از استان هفتم بود.
[۲۵] ایران وزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، ج ۲، ج۲، ص۲۴۷، تهران ۱۳۲۹ش.
[۲۶] ایران وزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، ج ۲، ج۲، ص۲۵۸، تهران ۱۳۲۹ش.
با جدا شدن بخش جهرم از فسا در ۱۳۲۳ش، بخش خفر در شهرستان جهرم تشکیل شد.
[۲۷] ایران قانون تقسیمات کشوری آبان ۱۳۱۶، ج۱، ص۲۱ـ۲۲.
[۲۸] رزمآرا، ج۷، ص۸۹.
در ۱۳۶۱ش، خاوران شهر شد و در ۱۳۶۶ ش پنج دهستان کنونی در ترکیب بخش قرار گرفتند.
[۲۹] ذیل «استان فارس»، ایران وزارت کشور معاونت سیاسی دفتر تقسیمات کشوری، تهران ۱۳۸۱ش.



طبق سرشماری ۱۳۸۵ش، جمعیت بخش خفر ۱۹۹، ۴۲ تن است.
[۳۰] مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵، ذیل «استان فارس»، ۱۳۸۵ش.
خاوران بزرگترین شهر این بخش به شمار می‌رود و در سرشماری همین سال بالغ بر پنج هزار تن جمعیت داشته است.
[۳۱] مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵، ذیل «استان فارس»، ۱۳۸۵ش.
اهالی بخش به فارسی (با لهجه محلی) و ترکی سخن می‌گویند.
[۳۲] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۵۱، ۱۳۶۹ش.
مُخَک و تادوان از آبادی‌های قدیم آن به شمار می‌روند.
[۳۳] جلال طوفان، شهرستان جهرم، ج۱، ص۲۲۱ـ۲۲۷.



مهمترین آثار تاریخی بخش اینهاست: قبر جاماسب نزدیک آبادی کِرادِه (در حدود نه کیلومتری جنوب غربی شهر بابانار)؛ بنای بقعه شیخ زخلیفه (با سه سنگ قبر) نزدیک آبادی جِزِه/ گِزِه (در حدود دو کیلومتری جنوب شهر بابانار) که در این بقعه زینذالدین علی خلیفه (متوفی ۷۹۰)، حاجی خلیفه (متوفی ۸۰۷) و علی خلیفه (متوفی ۸۵۴) مدفون‌اند؛ زیارتگاهی به نام پیربانو در آبادی کَتِه (در حدود پانزده کیلومتری جنوب شرقی بابانار)؛ زیارتگاه سید نورمحمد در آبادی کراده؛ زیارتگاه شاهزاده محمد در آبادی برایجان؛ امامزاده شاه غیب در آبادی آبسرد (در حدود چهل کیلومتری جنوب غربی شهر بابانار)؛ و امامزادهای در آبادی تادَوان.
[۳۴] محمدتقی مصطفوی، اقلیم پارس، ج۱، ص۸۶.
[۳۵] محمدتقی مصطفوی، اقلیم پارس، ج۱، ص۳۵۷ـ۳۶۰.
[۳۶] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۳، ۱۳۶۹ش.
[۳۷] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۶، ۱۳۶۹ش.
[۳۸] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۲۳، ۱۳۶۹ش.
[۳۹] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۰۱ـ۱۰۲، ۱۳۶۹ش.



شهر بابانار، مرکز بخش، تقریبآ در شمال قسمت میانی بخش، در فاصله حدود ۸۳ کیلومتری شمال غربی شهر جهرم (مرکز شهرستان)، در دامنه جنوبی کوه گرو و در ارتفاع ۱۳۳۰ متری واقع است. رود قرهآغاج از حدود دو کیلومتری جنوب آن می‌گذرد. میانگین بیشترین دمای شهر در تابستان‌ها به ْ۲۹ و میانگین کمترینِ آن در زمستان‌ها به ْ۱۲ می‌رسد. متوسط بارش سالانه آن‌جا حدود دویست میلیمتر است.
[۴۰] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۱، ۱۳۶۹ش.

بابانار در مسیر راه اصلی جهرم ـ شیراز قرار گرفته و با شهر شیراز (در شمال غربی) حدود ۱۰۷ کیلومتر فاصله دارد. همچنین این شهر به شهرهای خاوران، قطب آباد و کَوار مرتبط است. این آبادی در ۱۳۷۵ش شهر شد.
[۴۱] ایران قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال ۱۳۷۵، ج۱، ص۱۵۴، ۱۳۷۶ش.
جمعیت آن طبق سرشماری ۱۳۸۵ش، ۱۷۰۲تن است.
[۴۲] مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵، ذیل «استان فارس»، ۱۳۸۵ش.
وجه تسمیه آن ظاهرآ فراوانی باغ‌های انار است.
[۴۳] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۱، ۱۳۶۹ش.
در دوره ناصرالدین شاه قاجار (حک: ۱۲۶۴ـ۱۳۱۳) با ضبط باب نار و در مشرق آبادیِ شهر خفر ذکر شده است.
[۴۴] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۳۰۱.
در ۱۳۰۸ با ضبط بابالنار در دامنه کوه، محلی بسیار با صفا و ملک قوام الملک، از حاکمان فارس در دوره قاجار، وصف شده است.
[۴۵] محمدحسن میرزا مهندس، فرهنگ ایران زمین، ج۱، ص۴۸۷ـ۴۸۸، ج ۲۲ (۱۳۵۶ش).
در ۱۳۲۹ش، رزمآرا
[۴۶] رزمآرا، ج۷، ص۱۹.
بابانار را قصبه‌ای کوچک با هوای گرم، دارای آب آشامیدنی از چشمه‌های متعدد و محصولاتی مانند غلّات، میوه و مرکّبات دانسته است.


نام خفر به معنای محکم و استوار،
[۴۷] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۲۹۸.
در منابع به صورت‌های خَبْر
[۴۹] ابن بلخی، ج۱، ص۱۱۶.
و شهر خفر
[۵۰] محمدحسن میرزا مهندس، فرهنگ ایران زمین، ج۱، ص۴۸۸، ج ۲۲ (۱۳۵۶ش).
[۵۱] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۳۰۲.
آمده است. واژه خفر با املای کبرپیش در یکی از لوح‌های گلی تخت جمشید نیز ذکر شده است.
[۵۲] جلال طوفان، شهرستان جهرم، ج۱، ص۲۰۱.
[۵۳] ۴۵۶، محمدتقی مصطفوی، ج۱، ص۴۱۷، اقلیم پارس.

در دوره ساسانیان (ح ۲۲۶ـ ح۶۵۲میلادی)، خفر یکی از رستاقهای کوره اردشیر خُرَّه بود. جغرافی نویسان سده چهارم، خفر را ناحیه و شهری مشروب از رود سَکّان، با منبر و متفاوت با خفرِ کوره اصطخر دانسته‌اند.
[۵۶] ابن حوقل، صورة الارض، ج۱، ص۲۶۷.
[۵۷] ابنحوقل، صورة الارض، ج۱، ص۲۷۵.
در سده ششم شهر خفر از شهر کوار بزرگتر بود و هوای لطیف، آب گوارا، غلات، میوه‌های سردسیری و گرمسیری و جامع و منبر داشت.
[۵۸] ابن بلخی، ج۱، ص۱۳۴.
در این سده، سمعانی
[۵۹] سمعانی، ج۲، ص۳۱۸.
آنجا را قریه‌ای از شیراز دانسته و در سده هفتم، یاقوت حموی
[۶۰] یاقوت حموی، البلدان، ذیل «خبر».
آن را شهرکی نزدیک شیراز ذکر کرده است. در سده هشتم حمداللّه مستوفی
[۶۱] حمداللّه مستوفی، نزهة القلوب، ج۱، ص۱۱۶ـ۱۳۳.
خفر را شهری آباد و دارای قلعه مستحکمی به نام تیرخدا (تیرخدای: واقع در کوهی بلند نزدیک خفر) معرفی کرده است. این قلعه در سده هشتم، مدتی در اختیار حکام آل مظفر بود.
[۶۲] حسینقلی ستوده، تاریخ آلمظفر، ج۲، ص۲۰۹ـ۲۱۰، ۱۳۴۶ـ۱۳۴۷ش.



در سده یازدهم، شاردن و تاورنیه در مسیر سفرشان از شیراز به جهرم و بندرعباس از کاروانسرای خفر یاد کرده‌اند. به نوشته شاردن،
[۶۳] Jean Chardin, Voyoges du Chevalier Chardin en Perse et autres lieux de l'Orient, ed L Langles, Paris ۱۸۱۱، ج۸، ص۴۶۱ـ۴۶۲.
مقابل کاروانسرا، روستای زیبای خفر با چند صد خانه قرار داشته که از دور شبیه به شهر بوده است، همچنین او آن‌جا را از زیباترین مکان‌های ایالت در گذشته دانسته و به خرما و میوه‌های مرغوب و آثاری از دوره پیش از اسلام نزدیک آبادی تادوان اشاره کرده است. تاورنیه
[۶۴] Jean،Baptiste Tavernier, Les six voyages de Turquie et de Perse, introduction et notes de Stephane Yerasimos, Paris ۱۹۸۱، ج۲، ص۳۲۰ـ۳۲۱.
نیز این منطقه را یکی از پر نعمت‌ترین مناطق ایران ذکر کرده است. در نیمه دوم سده دوازدهم علی مردان خان زند (حک: ۱۱۹۶ـ۱۱۹۹) که با احمدخان ذوالقدر (حاکم جهرم) منازعه داشت، آسیب‌هایی به بلوک خفر رساند.
[۶۵] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۱، ص۵۹۰.

در ۱۲۴۷، شیروانی
[۶۶] زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۷۳.
خفر را در سه منزلی شیراز، بلوکی خوش و ناحیه‌ای دلکش، دارای سی آبادی و مردمی شیعی مذهب ذکر و از قبر جاماسب حکیم و علمای آن‌جا یاد کرده است. در دوره ناصرالدین شاه قاجار، اعتمادالسلطنه
[۶۷] اعتمادالسلطنه، ج۴، ص۲۱۸۷.
[۶۸] ۲۱۹۷، اعتمادالسلطنه، ج۴، ص۲۱۷۴.
بلوک خفر را مشروب از رود خفر، به طول شانزده و عرض نیم تا ۵ر۱ فرسخ دانسته و از شکار کبک و دراج در آن‌جا یاد کرده است.
[۶۹] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۶۰۶.
[۷۰] فرصت شیرازی، آثار عجم، ج۲، ص۵۴۹.

در همین دوره، فسائی نیز مطالبی از خفر آورده است. او بلوک خفر را به مرکزیت آبادی خفر با حدود صد خانه ذکر کرده و از فراورده‌های سردسیری و گرمسیری آن‌جا یاد کرده است. علاوه بر اینها، فسایی به علمای خفر، ضابطان آن‌جا که از سادات حسینی خفری بودند، ناحیه گوکان در جنوب بلوک با پنج آبادی از جمله قلعه گوکان، قشلاق طایفه اینانلو و چادر نشینان ماسلاری در بلوک خفر و شکار پازن و بلدرچین و نیز آبادی‌های بلوک اشاره کرده است.
[۷۱] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۸۷۳.
[۷۲] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۲۹۸ـ۱۳۰۲.
[۷۳] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۵۷۳.
[۷۴] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۶۱۸.
به نوشته محمدحسن میرزا مهندس در ۱۳۰۸، بلوک خفر دارای میوه‌های صادراتی بود و نسبت به بلوکات فارس از هر حیث برتری داشت؛ نیز به لحاظ فراوانی درختان و کشتزارها، آبادی‌های آن به یکدیگر متصل بودند.
[۷۵] محمدحسن میرزا مهندس، فرهنگ ایران زمین، ج۱، ص۴۸۸، ج ۲۲ (۱۳۵۶ش).



در این زمان، خفر متصل به آبادی بابانار و متعلق به عبدالحسینخان میرپنجه/ میرپنج، فرزند والی کرمان، بود.
[۷۶] محمدحسن میرزا مهندس، فرهنگ ایران زمین، ج۱، ص۴۸۸، ج ۲۲ (۱۳۵۶ش).
[۷۷] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۱، ص۸۰۳.
در اوایل دوره پهلوی، سدیدالسلطنه مینابی،
[۷۸] محمدعلی سدیدالسلطنه، سفرنامه سدیدالسلطنه، ج۱، ص۵۸۴ـ ۵۸۵.
کاروانسرای مخک در پنج فرسخی جهرم را ابتدای خاک بلوک خفر ذکر و از راه سنگریزهای در این منطقه یاد کرده است. در همین زمان‌ها، بلوک خفر جزو بلوکات ولایات خمسه فارس، دارای چهل آبادی و ۰۰۰، ۲۶ سکنه بود.
[۷۹] مسعود کیهان، جغرافیای مفصّل ایران، ج۲، ص۲۳۶.
[۸۰] مسعود کیهان، جغرافیای مفصّل ایران، ج۲، ص۲۳۸.
به نوشته رزمآرا
[۸۱] رزمآرا، ج۷، ص۱۴۴.
شهر خفر دهی از دهستان و بخش خفر، دارای غلات و مرکّبات و ویرانه‌های آثار تاریخی در پیرامون آن است.


این آبادی امروزه در دشت و در ارتفاع ۱۳۰۰ متری قرار دارد.
[۸۲] فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۷۷، ۱۳۶۹ش.
جمعیت آن در سرشماری ۱۳۸۵ش، ۸۳۵۹ تن ضبط شده است.
[۸۳] مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵، ذیل «استان فارس»، ۱۳۸۵ش.



برخی از علما و بزرگان آن‌جا عبارت‌اند از: شمس الدین محمد خفری (معروف به فاضل خفری دانشمند و ریاضیدان سده دهم، عبداللّهِ خَبْری ریاضیدان و فقیه شافعی سده پنجم، شیخ ابومحمدحسن خفری و عبدالمطلب خفری (از خوشنویسان سده سیزدهم).
[۸۴] حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۲۹۹ـ۱۳۰۰.
[۸۵] محمدکریم اشراق، بزرگان جهرم، ج۱، ص۸۳، ۱۳۵۱ش.
[۸۶] محمدکریم اشراق، بزرگان جهرم، ج۱، ص۱۵۸، ۱۳۵۱ش.
[۸۷] محمدکریم اشراق، بزرگان جهرم، ج۱، ص۲۱۶، ۱۳۵۱ش.



(۱) ابن بلخى؛
(۲) ابن حوقل، صورة الارض؛
(۳) ابنخرداذبه، المسالك والممالك؛
(۴) محمدكريم اشراق، بزرگان جهرم، تهران ۱۳۵۱ش؛
(۵) اصطخرى، المسالك والممالك؛
(۶) اعتمادالسلطنه؛
(۷) ايران. قانون تقسيمات كشورى آبان ۱۳۱۶، قانون تقسيمات كشور و وظايف فرمانداران و بخشداران، مصوب ۱۶ آبان ماه ۱۳۱۶، چاپ دوم، تهران [۴]    ؛
(۸) ايران. قوانين و احكام، مجموعه قوانين سال ۱۳۷۵، تهران: روزنامه رسمى كشور، ۱۳۷۶ش؛
(۹) ايران. وزارت كشور، اداره كل آمار و ثبت احوال، كتاب جغرافيا و اسامى دهات كشور، ج ۲، تهران ۱۳۲۹ش؛
(۱۰) ايران. وزارت كشور. معاونت سياسى. دفتر تقسيمات كشورى، نشريه تاريخ تأسيس عناصر تقسيماتى به همراه شماره مصوبات آن، تهران ۱۳۸۱ش؛
(۱۱) عباس جعفرى، گيتاشناسى ايران، تهران ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش؛
(۱۲) حمداللّه مستوفى، نزهة القلوب؛
(۱۳) رزمآرا؛
(۱۴) حسينقلى ستوده، تاريخ آلمظفر، تهران ۱۳۴۶ـ۱۳۴۷ش؛
(۱۵) محمدعلى سديدالسلطنه، سفرنامه سديدالسلطنه: التدقيق فى سيرالطريق، چاپ احمد اقتدارى، تهران ۱۳۶۲ش؛
(۱۶) سمعانی؛
(۱۷) زين العابدين بن اسكندر شيروانى، بستان السياحه، يا، سياحتنامه، چاپ سنگى تهران ۱۳۱۵، چاپ افست [۵]    ؛
(۱۸) جلال طوفان، شهرستان جهرم، شيراز ۱۳۸۱ش؛
(۱۹) محمدنصيربن جعفر فرصت شيرازى، آثار عجم، چاپ منصور رستگار فسائى، تهران ۱۳۷۷ش؛
(۲۰) فرهنگ جغرافيائى آباديهاى كشور جمهورى اسلامى ايران، ج :۱۱۲ جهرم، تهران: سازمان جغرافيائى نيروهاى مسلح، ۱۳۶۹ش؛
(۲۱) حسنبن حسن فسائى، فارسنامه ناصرى، چاپ منصور رستگار فسائى، تهران ۱۳۶۷ش؛
(۲۲) ناصر كرمى، جهرم، ج ۱، جهرم ۱۳۸۱ش؛
(۲۳) مسعود كيهان، جغرافياى مفصّل ايران، تهران ۱۳۱۰ـ۱۳۱۱ش؛
(۲۴) محمدحسن ميرزا مهندس،«راپورت مسافرت سال ۱۳۰۸قمرى: از شيراز به فسا و دارابجرد و جهرم و خفر و كوار»، چاپ ايرج افشار، فرهنگ ايران زمين، ج ۲۲ (۱۳۵۶ش)؛
(۲۵) مركز آمار ايران، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :۱۳۷۵ شناسنامه آباديهاى كشور، استان فارس، شهرستان جهرم، تهران ۱۳۷۶ش؛
(۲۶) مركز آمار ايران، سرشمارى عمومى نفوس و مسكن :۱۳۸۵ نتايج تفصيلى كل كشور، ۱۳۸۵ش.
Retrieved Sep. ۱۲, ۲۰۱۰, from http://www.sci.org.ir/ portal/faces/public/census ۸۵/census۸۵.natayej/census۸۵. rawdata;
محمدتقى مصطفوى، اقليم پارس، تهران ۱۳۴۳ش؛
(۲۷) احمد معرفت، كوهها و غارهاى ايران، تهران ۱۳۷۳ش؛
(۲۸) نقشه راهنماى استان فارس، مقياس ۰۰۰، ۰۰۰،۱:۱، تهران: گيتاشناسى، (.بى‌تا)؛
(۲۹) یاقوت حموی؛
(۳۰) Jean Chardin, Voyoges du Chevalier Chardin en Perse et autres lieux de l'Orient, ed. L. Langles, Paris ۱۸۱۱.
(۳۱) Jean-Baptiste Tavernier, Les six voyages de Turquie et de Perse, introduction et notes de Stephane Yerasimos, Paris ۱۹۸۱.


۱. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۷۵، ج۱، ص۲ـ۱۰، ۱۳۷۶ش.
۲. عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۸۰، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
۳. عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۲۶۵، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
۴. عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۳۱۷، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
۵. عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۳۱۹، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
۶. عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۴۶۶ـ۴۶۷، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
۷. احمد معرفت، کوهها و غارهای ایران، ج۱، ص۵۰۵.
۸. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۶، ۱۳۶۹ش.
۹. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۲۲، ۱۳۶۹ش.
۱۰. فرصت شیرازی، آثار عجم، ج۲، ص۶۷۳.
۱۱. عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۱، ص۳۴۸ـ۳۴۹، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
۱۲. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۶، ۱۳۶۹ش.
۱۳. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۹۴، ۱۳۶۹ش.
۱۴. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۸۷، ۱۳۶۹ش.
۱۵. ناصر کرمی، جهرم، ج۱، ص۹.
۱۶. عباس جعفری، گیتاشناسی ایران، ج۲، ص۴۵۲، ۱۳۶۸ـ۱۳۷۹ش.
۱۷. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۵۱، ۱۳۶۹ش.
۱۸. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۳، ۱۳۶۹ش.
۱۹. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۶، ۱۳۶۹ش.
۲۰. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۲۳، ۱۳۶۹ش.
۲۱. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۵۱، ۱۳۶۹ش.
۲۲. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۷۷، ۱۳۶۹ش.
۲۳. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۹۴، ۱۳۶۹ش.
۲۴. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۰۲، ۱۳۶۹ش.
۲۵. ایران وزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، ج ۲، ج۲، ص۲۴۷، تهران ۱۳۲۹ش.
۲۶. ایران وزارت کشور اداره کل آمار و ثبت احوال، ج ۲، ج۲، ص۲۵۸، تهران ۱۳۲۹ش.
۲۷. ایران قانون تقسیمات کشوری آبان ۱۳۱۶، ج۱، ص۲۱ـ۲۲.
۲۸. رزمآرا، ج۷، ص۸۹.
۲۹. ذیل «استان فارس»، ایران وزارت کشور معاونت سیاسی دفتر تقسیمات کشوری، تهران ۱۳۸۱ش.
۳۰. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵، ذیل «استان فارس»، ۱۳۸۵ش.
۳۱. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵، ذیل «استان فارس»، ۱۳۸۵ش.
۳۲. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۵۱، ۱۳۶۹ش.
۳۳. جلال طوفان، شهرستان جهرم، ج۱، ص۲۲۱ـ۲۲۷.
۳۴. محمدتقی مصطفوی، اقلیم پارس، ج۱، ص۸۶.
۳۵. محمدتقی مصطفوی، اقلیم پارس، ج۱، ص۳۵۷ـ۳۶۰.
۳۶. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۳، ۱۳۶۹ش.
۳۷. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۶، ۱۳۶۹ش.
۳۸. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۲۳، ۱۳۶۹ش.
۳۹. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۰۱ـ۱۰۲، ۱۳۶۹ش.
۴۰. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۱، ۱۳۶۹ش.
۴۱. ایران قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال ۱۳۷۵، ج۱، ص۱۵۴، ۱۳۷۶ش.
۴۲. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵، ذیل «استان فارس»، ۱۳۸۵ش.
۴۳. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۱۱، ۱۳۶۹ش.
۴۴. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۳۰۱.
۴۵. محمدحسن میرزا مهندس، فرهنگ ایران زمین، ج۱، ص۴۸۷ـ۴۸۸، ج ۲۲ (۱۳۵۶ش).
۴۶. رزمآرا، ج۷، ص۱۹.
۴۷. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۲۹۸.
۴۸. ابن خرداذبه، المسالک والممالک، ج۱، ص۴۴.    
۴۹. ابن بلخی، ج۱، ص۱۱۶.
۵۰. محمدحسن میرزا مهندس، فرهنگ ایران زمین، ج۱، ص۴۸۸، ج ۲۲ (۱۳۵۶ش).
۵۱. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۳۰۲.
۵۲. جلال طوفان، شهرستان جهرم، ج۱، ص۲۰۱.
۵۳. ۴۵۶، محمدتقی مصطفوی، ج۱، ص۴۱۷، اقلیم پارس.
۵۴. ابن خرداذبه، المسالک والممالک، ج۱، ص۴۴.    
۵۵. اصطخری، المسالک والممالک، ج۱، ص۱۰۴۱۰۵.    
۵۶. ابن حوقل، صورة الارض، ج۱، ص۲۶۷.
۵۷. ابنحوقل، صورة الارض، ج۱، ص۲۷۵.
۵۸. ابن بلخی، ج۱، ص۱۳۴.
۵۹. سمعانی، ج۲، ص۳۱۸.
۶۰. یاقوت حموی، البلدان، ذیل «خبر».
۶۱. حمداللّه مستوفی، نزهة القلوب، ج۱، ص۱۱۶ـ۱۳۳.
۶۲. حسینقلی ستوده، تاریخ آلمظفر، ج۲، ص۲۰۹ـ۲۱۰، ۱۳۴۶ـ۱۳۴۷ش.
۶۳. Jean Chardin, Voyoges du Chevalier Chardin en Perse et autres lieux de l'Orient, ed L Langles, Paris ۱۸۱۱، ج۸، ص۴۶۱ـ۴۶۲.
۶۴. Jean،Baptiste Tavernier, Les six voyages de Turquie et de Perse, introduction et notes de Stephane Yerasimos, Paris ۱۹۸۱، ج۲، ص۳۲۰ـ۳۲۱.
۶۵. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۱، ص۵۹۰.
۶۶. زین العابدین بن اسکندر شیروانی، بستان السیاحه، ج۱، ص۲۷۳.
۶۷. اعتمادالسلطنه، ج۴، ص۲۱۸۷.
۶۸. ۲۱۹۷، اعتمادالسلطنه، ج۴، ص۲۱۷۴.
۶۹. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۶۰۶.
۷۰. فرصت شیرازی، آثار عجم، ج۲، ص۵۴۹.
۷۱. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۸۷۳.
۷۲. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۲۹۸ـ۱۳۰۲.
۷۳. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۵۷۳.
۷۴. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۶۱۸.
۷۵. محمدحسن میرزا مهندس، فرهنگ ایران زمین، ج۱، ص۴۸۸، ج ۲۲ (۱۳۵۶ش).
۷۶. محمدحسن میرزا مهندس، فرهنگ ایران زمین، ج۱، ص۴۸۸، ج ۲۲ (۱۳۵۶ش).
۷۷. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۱، ص۸۰۳.
۷۸. محمدعلی سدیدالسلطنه، سفرنامه سدیدالسلطنه، ج۱، ص۵۸۴ـ ۵۸۵.
۷۹. مسعود کیهان، جغرافیای مفصّل ایران، ج۲، ص۲۳۶.
۸۰. مسعود کیهان، جغرافیای مفصّل ایران، ج۲، ص۲۳۸.
۸۱. رزمآرا، ج۷، ص۱۴۴.
۸۲. فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۱۱۲ جهرم، ج۱۱۲، ص۷۷، ۱۳۶۹ش.
۸۳. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن :۱۳۸۵، ذیل «استان فارس»، ۱۳۸۵ش.
۸۴. حسنبن حسن فسائی، فارسنامه ناصری، ج۲، ص۱۲۹۹ـ۱۳۰۰.
۸۵. محمدکریم اشراق، بزرگان جهرم، ج۱، ص۸۳، ۱۳۵۱ش.
۸۶. محمدکریم اشراق، بزرگان جهرم، ج۱، ص۱۵۸، ۱۳۵۱ش.
۸۷. محمدکریم اشراق، بزرگان جهرم، ج۱، ص۲۱۶، ۱۳۵۱ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خفر»، شماره۷۱۵۵.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




جعبه ابزار