خدامراد زند
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خدامراد زند، از سرداران
کریم‌خان زند بود.
از تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست. نام وی نخستین‌بار هنگام سرکوب ایلات یزیدی در سرحدات عثمانی ذکر شده است. آنان راه‌ها را ناامن ساخته بودند و مسافران را
آزار می‌دادند.
کریم‌خان، خدامرادخان را به فرماندهی هفت هزار سوار روانه
آذربایجان کرد. خدامرادخان آنان را شکست داد و با غنائم و اسرا به اردوی کریم‌خان پیوست.
مأموریت دیگر خدامرادخان هنگامی بود که کریم‌خان در لشکرکشی به جنوب غربی، در نواحی
شوشتر مستقر بود. ایلات منطقه، به جز طوایف لیراوی/ لیلاوی، از کریم‌خان
اطاعت می‌کردند. از اینرو کریم‌خان، خدامرادخان و نظرعلیخان را برای سرکوب آنان فرستاد. لیراوی‌ها با استفاده از موقعیت مناسب کوهستان‌های منطقه، در مقابل سپاه زند
مقاومت کردند اما سرانجام
تسلیم شدند و بسیاری به
اسارت درآمدند.
در ۱۱۷۲، خدامرادخان مأمور سرکوب شاهرخ‌خان،
حاکم کرمان، شد. شاهرخ‌خان که از طرف شاهرخ،
نوه نادر، به کرمان فرستاده شده بود، از تابعیت او سرباز زده بود و به حاکمیت کریم‌خان نیز اعتنایی نداشت. خدامرادخان که ایشیک‌آقاسیِ کریم‌خان بود، به دستور او عازم کرمان گردید. اهالی آن‌جا و ولایات اطراف که از ستم شاهرخ‌خان به ستوه آمده بودند، با اطلاع از نزدیک شدن خدامرادخان، بر شاهرخ‌خان شوریدند و در این گیرودار، شاهرخ‌خان به‌طور اتفاقی به ضرب گلولهای از پای درآمد. بارسیدن خدامرادخان به کرمان، باقربیگ (داروغه کرمان) از تسلیم شهر خودداری کرد، ولی در نبردی که روی داد، باقربیگ و همراهانش ناگزیر از عقب‌نشینی و باگرفتن
امان از خدامرادخان تسلیم شدند. دیری نپایید که خدامرادخان، باقربیگ را کشت و اموال او را تصاحب کرد و بر کرمان مسلط شد.
از آن پس، خدامرادخان به کسب
ثروت حریص‌تر شد و مالیات‌های سنگینی از اهالی شهر طلب کرد
در ۱۱۷۶، خدامرادخان گرفتار
شورش تقی‌خان دُرّانی، از اهالی هُرْجُنْد، در نزدیکی شمال کرمان، شد. تقی‌خان شکاربان بود و از نزدیکان شاهرخ‌خان و در عین حال مظنون به
قتل او بود. وی در
رمضان همین
سال با همراهانش حصار شهر کرمان را در
اختیار گرفت. خدامرادخان از هیاهوی خدمه و فرّاشان از
خواب برخاست و با شتاب سوار
اسب شد تا به مقابله شورشیان برود که ناگهان با گلولهای از پا درآمد
(۱) ابوالحسن غفارى كاشانى، گلشن مراد، چاپ غلامرضا طباطبائى مجد، تهران ۱۳۶۹ش.
(۲) ابوالحسن بن محمدامين گلستانه، مجمل التواريخ، چاپ مدرس رضوى، تهران ۱۳۵۶ش.
(۳) محمدصادق نامى اصفهانى، تاريخ گيتى گشا، با مقدمه سعيد نفيسى، تهران ۱۳۶۳ش.
(۴) احمدعلى وزيرى كرمانى، تاريخ كرمان، چاپ محمدابراهيم باستانى پاريزى، تهران ۱۳۷۰ش.
(۵) John R Perry، Karim Khan Zand: a history of Iran، ۱۷۴۷-۱۷۷۹، Chicago ۱۹۷۹.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خدامراد زند»، شماره۶۹۴۲.
