حقوق جزای اختصاصی یکی از رشته‌های مطرح در علم حقوق بوده و به معنای علمی است که به بحث در خصوصیات هر یک از جرائم به طور جداگانه می‌پردازد. این مقاله به بررسی موضوع حقوق جزای اختصاصی، سیر تاریخی و حقوق جزای اختصاصی در حقوق موضوعه ایران اشاره می‌کند.
حقوق جزای اختصاصی رشته‌ای از حقوق است که به بحث در خصوصیات هر یک از جرائم به طور جداگانه می‌پردازد. موضوع حقوق جزای اختصاصی خود جرم است و خصوصیات جرائم را چه از نظر عناصر تشکیل‌دهنده و چه از نظر کیفیت مجازات تعریف و بیان می‌کند.
از منظر تاریخی حقوق جزای اختصاصی مقدم بر حقوق جزای عمومی می‌باشد. واضعین اولیه قوانین بنابر احتیاجات اعمال معینی را که با منافع خصوصی افراد و یا مصالح عمومی جامعه مغایرت داشت با شرایط معینی جرم دانستند و توجهی به قواعد عام و مشترک که حاکم بر کلیه جرائم باشد، نداشتند. در فقه جزایی اسلام نیز فقها با استفاده از قرآن مجید و سنت نبوی بدون تدوین و تنظیم قواعد مهم عمومی حاکم بر حقوق جزا، هر یک از جرائم مهم و معین را مورد مطالعه قرار داده‌اند.
جرایم علیه تمامیت جسمی و بر ضد شخصیت معنوی افراد (جرایم علیه اشخاص)، مثل قتل، نقص و یا قطع عضو موجب صدمه و ضرر جسمانی و برخی دیگر مثل افتراء، تهمت، قذف و هتّاکی موجب صدمه و ضرر روحی و معنوی می‌گردند.
