• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حسنه (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





حَسَنَة (به فتح حاء و سین)، از واژگان قرآن کریم است به معنای هر نعمت خوش آیند و شاد کننده که به انسان می‌رسد و شامل نعمت دنیا و آخرت هر دو است‌. مشتقات این واژه در قرآن کریم نیز استعمال شده، به صورت: حَسَنات (به فتح حاء و سین)، که شامل نعمت‌های دنیا و آخرت می‌باشد و ۳ بار در قرآن کریم آمده؛ أَحْسَن (به همزه مفتوح و سکون حاء و فتح سین)، اسم تفضیل به معنای بهتر، که ۳۶ بار در قرآن آمده؛ حُسْنی (به ضم حاء و سکون سین)، اسم تفضیل و مونث أحسن به معنی بهتر، که ۱۷ بار در کلام الله مجید آمده؛ إِحْسان (به همزه مکسور و سکون حاء)، مصدر باب افعال به معنی نیکی کردن.



حَسَنَة هر نعمت خوش آیند و شاد کننده است که به انسان می‌رسد و سیّئه ضدّ آن است و شامل نعمت دنیا و آخرت هر دو است‌.


(رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ) «پروردگارا به ما در دنیا نعمتی نیکو بخش و در آخرت نعمتی نیک بخش و ما را از عذاب آتش نگاه دار.» حسنة مجموعا ۲۸ بار در قرآن مجید آمده است و شامل نعمت هر دو جهان است و حتی در طاعت و شفاعت و پیروی نیز به کار رفته است‌: (مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ اَمْثالِها) (هر كس كار نيكى به جا آورد، ده برابر آن پاداش دارد...) (مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَةً حَسَنَةً یَکُنْ لَهُ نَصِیبٌ مِنْها) (كسى كه شفاعت (تشويق و كمك‌) براى كار نيكى كند، سهمى از آن براى او خواهد بود...) (لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ) (به يقين براى شما در زندگى پيامبر خدا سرمشق نيكويى بود.)
حسنات جمع حسنة است و شامل نعمت‌های دنیا و آخرت هر دو می‌باشد (وَ بَلَوْناهُمْ‌ بِالْحَسَناتِ‌ وَ السَّیِّئاتِ‌) (و آنها را با نيكى‌ها و بدى‌ها آزموديم، شايد بازگردند.) و جمعا سه بار در قرآن یافت می‌شود:
احسن اسم تفضیل است‌: (وَ مَنْ‌ اَحْسَنُ‌ مِنَ اللَّهِ حُکْماً) «بهتر از خدا در حکم کدام است؟» مجموعا ۳۶ بار در قرآن مجید آمده است. مؤنّث آن حسنی است‌ (وَ کُلًّا وَعَدَ اللَّهُ‌ الْحُسْنی‌) «و خدا به همه وعده بهتر داده است» «حسنی» در این آیه و آیات دیگر باید موصوفی داشته باشد مثل‌: (وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ‌ الْحُسْنی‌) (و وعده نيك پروردگارت بر بنی‌اسرائیل، به خاطر صبر و استقامتى كه به خرج دادند، تحقّق يافت؛) و مثل‌: (لا اِلهَ اِلَّا هُوَ لَهُ الْاَسْماءُ الْحُسْنی‌...) (او خداوندى يگانه است كه معبودى جز او نيست؛ و نيكوترين نام‌ها از آن اوست.) که «کلمة» و «الاسماء» موصوف حسنی است و این کلمه ۱۷ بار در کلام اللَّه مجید تکرار شده است. در آیاتی نظیر (وَ اتَّبِعُوا اَحْسَنَ‌ ما اُنْزِلَ اِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ‌) (و از بهترين دستورهايى كه از سوى پروردگارتان بر شما نازل شده پيروى كنيد.) (نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ‌ اَحْسَنَ‌ ما عَمِلُوا) (آنها كسانى هستند كه ما بهترين اعمالشان را قبول مى‌كنيم.) غرض آن نیست که: با حسن تابع شوید و به حسن تابع نشوید یا احسن را قبول می‌کنیم ولی حسن را نه بلکه شاید غرض آن است که ما انزل اللَّه همه احسن است و آنچه خدا قبول کند همه احسن است.
احسان مصدر باب افعال به معنی نیکی کردن است مثل‌: (لا تَعْبُدُونَ اِلَّا اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ‌ اِحْساناً) (جز خداوند يگانه را پرستش نكنيد؛ و به پدر و مادر و... نيكى كنيد.) افعال این مادّه در قرآن مجید همه از باب افعال آمده مگر در سه موضع که از ثلاثی به کار رفته است نحو: (وَ حَسُنَ‌ اُولئِکَ رَفِیقاً) (و آنها همنشين خوبى هستند. ) و دو مورد دیگر آیه ۳۱ کهف و آیه ۷۶ فرقان است.


واژگان: حسنه مجموعا ۲۸ بار، حسنات ۳ بار، احسن ۳۶ بار و حسنی ۱۷ بار در قرآن مجید آمده‌اند.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۱۳۵.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۶، ص۲۳۵.    
۳. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۳۵.    
۴. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۴، ص۲۱۴.    
۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۲، ص۵۱.    
۶. بقره/سوره۲، آیه۲۰۱.    
۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۲، ص۵۱.    
۸. انعام/سوره۶، آیه۱۶۰.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۲۰۴.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۵۰.    
۱۱. نساء/سوره۴، آیه۸۵.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۳، ص۱۴۶.    
۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۹۱.    
۱۴. احزاب/سوره۳۳، آیه۲۱.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۸، ص۱۴۴.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۲۰.    
۱۷. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۸.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۷۲.    
۱۹. هود/سوره۱۱، آیه۱۱۴.    
۲۰. فرقان/سوره۲۵، آیه۷۰.    
۲۱. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۸.    
۲۲. مائده/سوره۵، آیه۵۰.    
۲۳. نساء/سوره۴، آیه۹۵.    
۲۴. اعراف/سوره۷، آیه۱۳۷.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۶۶.    
۲۶. طه/سوره۲۰، آیه۸.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱۲.    
۲۸. زمر/سوره۳۹، آیه۵۵.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۶۴.    
۳۰. احقاف/سوره۴۶، آیه۱۶.    
۳۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۰۴.    
۳۲. بقره/سوره۲، آیه۸۳.    
۳۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۲.    
۳۴. نساء/سوره۴، آیه۶۹.    
۳۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۸۹.    
۳۶. کهف/سوره۱۸، آیه۳۱.    
۳۷. فرقان/سوره۲۵، آیه۷۶.    
۳۸. هود/سوره۱۱، آیه۱۱۴.    
۳۹. فرقان/سوره۲۵، آیه۷۰.    
۴۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۶۸.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حسنة»، ج۲، ص۱۳۵-۱۳۶.    






جعبه ابزار