• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حافظ ابوالشیخ اصفهانی ابومحمد بن عبداللّه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ابوالشِّیْخِ اِصْفَهانی، ابومحمد عبدالله بن محمد بن جعفر بن حیان (۲۷۴ ـ آخر محرم ۳۶۹ ق/۸۸۷ ـ ۲۷ اوت ۹۷۹ م)، از بزرگان محدّثین و مورخین اصفهان بوده است.



حافظ ابوالشّیخ اصفهانی، ابومحمّد بن عبداللّه بن محمّد بن جعفر بن حیّان، از بزرگان محدّثین اصفهان است. وی را با انتساب به جدش، حیانی نیز خوانده‌اند. برخی او را ابن‌حبان نیز خوانده‌اند
[۲] منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، الترغیب و التزاهیب، ج۱، ص۵۳۹.
که ظاهراً تصحیف ابن‌حیان بوده است.


وی در حدود سال ۲۷۳ق متولّد شد، ابوالشیخ در خاندانی اهل علم و آشنا به حدیث تولد و رشد یافت. وی پس از آموزش‌های مقدماتی در اصفهان، برای استماع حدیث به شهرهای مختلف: بصره، بغداد، موصل، مکه و مدینه سفر کرد و نزد مشایخ بسیاری به فراگیری دانش پرداخت.
[۶] ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۲، ص۳۵۸.



ابوالشیخ از ابراهیم بن سعدان، ابن ابی‌عاصم، ابوالعبّاس هروی، عبداللّه بن محمّد بن زکریّا، عمر بن احمد بن اسحاق اهوازی و محمّد بن اسید روایت نموده است. وی در طبقه ۱۰ و ۱۱ طبقات المحدثین، شمار بسیاری از مشایخ نام‌آور خود از قبیل، ابن‌ ابی‌داوود سجستانی،
[۷] ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، الامثال، ج۱، ص۳۲.
ابوالقاسم بغوی، ابن‌ ابی‌حاتم رازی، ابوبکر جعفر بن محمد فریابی، ابویعلی موصلی، ابوبکر بزّاز، محمد بن یحیی ابن‌منده و ابوالحسن ابن شنبوذ را برشمرده است.


در میان شاگردان و روایان ابوالشیخ نیز افراد مشهوری به چشم می‌خوردند، ابوبکر بن حارث، حافظ ابونُعیم اصفهانی، محمّد بن احمد بن شاکر مؤذّن و ابواحمد بن علی مؤدّب مکفوف از او استماع حدیث نموده‌اند؛ از جمله: ابوسعد مالینی، محمد بن اسحاق ابن منده، ابن‌مردویه و نیز نواده‌اش محمد بن عبدالرزاق بن ابی الشیخ.


رجال‌شناسانی چون ابونعیم اصفهانی و سمعانی وی را ثقه دانسته‌اند. تنها ابواحمد عسال اصفهانی به دلیلی که دانسته نیست، وی را تضعیف کرده است.
[۲۵] ابوالمظفر حنفی، عیسی بن ابی‌بکر، الرد علی ابی‌بکر الخطیب، ج۱، ص۱۲۶.
ابوالشیخ در فقه ، تفسیر و نیز قرائت تبحر داشت.


صاحب عنوان، حدود شصت سال در اصفهان حدیث گفته، و سرانجام در سال ۳۶۹ق در سن ۹۶ سالگی وفات یافته است.
[۳۲] شمس‌الدین داودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۱، ص۲۴۰-۲۴۱.
[۳۳] زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج۴، ص۲۶۴.
[۳۴] دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل «عبداللّه»، ص۷۵.



کتب زیر از تالیفات او است:

۷.۱ - آثارچاپی

۱. اخلاق النبی و آدابه، که چندین بار از جمله در قاهره ، به کوشش ابوالفضل عبدالله صدیق ـ۱۹۵۹ م) و در بیروت به کوشش جمیلی (۱۴۰۶ ق/ ۱۹۸۶ م) به چاپ رسیده است.
۲. الامثال فی الحدیث النبوی، که در بمبئی (۱۴۰۲ ق/ ۱۹۸۲ م) چاپ شده است.
۳. طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها، که مهم‌ترین اثر اوست. این کتاب یک بار به صورت ناقص با مقدمه‌ای مفصل به کوشش عبدالغفور در ۲ جلد در بیروت (۱۴۰۷ـ ۱۴۰۸ ق/ ۱۹۸۷ـ ۱۹۸۸ م) و بار دیگر‌ به‌طور کامل در ۲ مجلد به کوشش عبدالغفار سلیمان بنداری و کسروی حسن در همانجا (۱۴۰۹ ق/ ۱۹۸۹ م) منتشر شده است. ابوالشیخ در این کتاب طبقات محدثان را به ۱۱ فصل تقسیم کرده که طبقه‌های ۱۰ و۱۱ آن را بدون تفکیک آورده است و شامل معاصران وی می‌شود.

۷.۲ - خطی

برخی از آثار خطی موجود ابوالشیخ عبارتند از :
۱. ذکر القرآن، که چندین نسخه از آن درکتابخانه‌های ظاهریه دمشق و دارالکتب مصر نگهداری می‌شود.
۲. العظمه، از این اثر نسخه‌هایی در کتابخانه‌های ملی پاریس،‌ دارالکتب مصر، ظاهریهو جز آن‌ها موجود است. نیز در کتابخانه برلین (آلوارت، شم‌ ۶۱۵۹) اثری با عنوان المنتقی من کتاب العظمه لابن‌حبان وجود دارد.
۳. الفوائد، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه ظاهریه نگهداری می‌شود.
۴. النوادر و النیف، که نسخه‌ای از آن در دارالکتب مصر موجود است. نیز پاره‌ای اجزاء روایی ابوالشیخ در کتابخانه ظاهریه موجود است. همچنین وی دارای تفسیری بوده که مورد استفاده کسانی چون سیوطی در الدر المنثور قرار گرفته و ظاهراً مفقود شده است. گفتنی است که ابوالشیخ در نوشته‌های خود جا به جا به نقل عبارات فارسی پرداخته که حائز اهمیت است.


(۱) ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، به کوشش گ برگشتر سر، قاهره، ۱۳۵۱ق/ ۱۹۳۲ م.
(۲) ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، اخلاق النبی (ص) و آدابه، به کوشش جمیلی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶ م.
(۳) ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، الامثال، به کوشش عبدالعلی عبدالحمید، بمبئی، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲ م.
(۴) ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
(۵) ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، به کوشش بلوشی، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸ م.
(۶) ابوالمظفر حنفی، عیسی بن ابی‌بکر، الرد علی ابی‌بکر الخطیب، بیروت، دارالکتب العلمیه.
(۷) ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، به کوشش ددرینگ، لیدن، ۱۹۳۱ م.
(۸) خدیویه، فهرست.
(۹) ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و اکرم بوشی، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴ م.
(۱۰) ذهبی، محمد بن احمد، العبر، به کوشش فؤاد سید، کویت، ۱۹۸۴ م.
(۱۱) سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، حیدرآباددکن، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۲ م.
(۱۲) سمعانی، عبدالکریم بن محمد، التحبیر فی المعجم الکبیر، به کوشش منیره ناجی سالم، بغداد، ۱۳۵۹ق/۱۹۷۵ م.
(۱۳) سیوطی، الدر المنثور، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳ م.
(۱۴) ظاهریه، خطی.
(۱۵) کوپریلی، خطی.
(۱۶) منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، الترغیب و التزاهیب، به کوشش مصطفی محمد عماره، قاهره، کتابخانه مصطفی البابی، الحلبی؛


۱. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۴، ص۳۲۲.    
۲. منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، الترغیب و التزاهیب، ج۱، ص۵۳۹.
۳. ابن اثیر، علی بن محمد، اللّباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۴۰۴-۴۰۵.    
۴. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۶، ص۲۷۶.    
۵. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۷، ص۱۵۵-۱۵۶.    
۶. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۲، ص۳۵۸.
۷. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، الامثال، ج۱، ص۳۲.
۸. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، ج۱، ص۱۹۴.    
۹. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، ج۱، ص۳۵۶.    
۱۰.ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، ج۲، ص۲۱۹.    
۱۱. ابن اثیر، علی بن محمد، اللّباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۴۰۴.    
۱۲. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، اخلاق النبی و آدابه، ج۱، ص۱۴۹.    
۱۳. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، اخلاق النبی و آدابه، ج۱، ص۱۳۸.    
۱۴. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، ج۱، ص۴۳۶.    
۱۵. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، ج۲، ص۲۲۹.    
۱۶. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۲۷۷.    
۱۷. ابن اثیر، علی بن محمد، اللّباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۴۰۵.    
۱۸. سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۴، ص۳۲۲.    
۱۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۲۷۷-۲۷۸.    
۲۰. ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۲۸۰.    
۲۱. ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۱، ص۳۳۵.    
۲۲. ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۹۰.    
۲۳. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۴، ص۳۲۲.    
۲۴. ابن اثیر، علی بن محمد، اللّباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۴۰۴-۴۰۵.    
۲۵. ابوالمظفر حنفی، عیسی بن ابی‌بکر، الرد علی ابی‌بکر الخطیب، ج۱، ص۱۲۶.
۲۶. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون، الظنون، ج۱، ص۴۳۷.    
۲۷. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون، الظنون، ج۱، ص۴۴۱.    
۲۸. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۶، ص۱۱۴.    
۲۹. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الادب، ج۷، ص۱۵۶.    
۳۰. ابن‌جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۱، ص۴۴۷.    
۳۱. ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبداللّه، ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۹۰.    
۳۲. شمس‌الدین داودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۱، ص۲۴۰-۲۴۱.
۳۳. زرکلی، خیر الدین، الاعلام، ج۴، ص۲۶۴.
۳۴. دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ذیل «عبداللّه»، ص۷۵.
۳۵. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، التحبیر فی المعجم الکبیر، ج۱، ص۳۵۱.    
۳۶. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، التحبیر فی المعجم الکبیر، ج۱، ص۴۵۶.    
۳۷. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، التحبیر فی المعجم الکبیر، ج۱، ص۱۶۴.    
۳۸. سیوطی‌، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور، ج۱، ص۸۶-۸۷.    
۳۹. ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، ذکر اخبار اصبهان، ج۲، ص۹۰.    
۴۰. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، التحبیر فی المعجم الکبیر، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱.    
۴۱. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، التحبیر فی المعجم الکبیر، ج۱، ص۱۹۰.    
۴۲. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، ج۱، ص۱۵۰.    
۴۳. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، ج۱، ص۱۷۴.    
۴۴. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، ج۲، ص۲۴۵.    
۴۵. ابوالشیخ اصفهانی، عبدالله بن محمد، طبقات المحدثین باصبهان، ج۲، ص۲۴۵.    



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالشیخ اصفهانی»، ج۵، ص۲۲۵۴.    
مهدوی، سید مصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۱، ص۲۸۰.    


رده‌های این صفحه : تراجم | حدیث شناسی | محدثین اهل سنت




جعبه ابزار