جوهر ذاتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جوهر ذاتی یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای جوهرِ واقع شده در
ذات ماهیت دیگر است.
منطق‌دانان، عَرَض را گاه در مقابل جوهر به کار می‌برند و گاه مقابل ذاتی، هر چند صحیح این است که بر قسم دوم (مقابل ذاتی)، عَرَضی اطلاق شود. عَرَض عام و عَرَض خاص (خاصه) در
کلیات خمس، اقسام همین قسم دوم‌اند. وقتی
جوهر و عَرَض به اعتبار ذاتی یا عَرَضی بودنشان نسبت به ذات و ماهیتی دیگر ملاحظه شوند، چهار قسم پدیدار می‌شود:
۱. جوهر ذاتی؛
۲.
جوهر عرضی؛
۳.
عرض ذاتی؛
۴. عَرَض عَرَضی.
۱. «جوهر ذاتی»، یعنی جوهری که نسبت به ماهیت دیگری، از
ذاتیات آن باشد؛ مثل حیوان که جوهر می‌شود و ذاتی، یعنی
جنس، برای انسان است.
۲. «جوهر عَرَضی»، یعنی جوهری که نسبت به ماهیت دیگری، از
عرضیات آن باشد؛ مثل جسم که جوهر محسوب می‌شود و عَرَضیِ ابیض است.
۳. «عَرَض ذاتی»، یعنی عَرَضی که نسبت به ماهیت دیگری، از ذاتیات آن باشد؛ مثل لون (رنگ) که عَرَض می‌شود و ذاتی، یعنی جنس برای ابیض است.
۴. «عَرَض عَرَضی»، یعنی عَرَضی که نسبت به ماهیت دیگری از عَرَضیات آن باشد؛ مثل ضاحک که عَرَض به‌شمار می‌آید و عَرَضیِ انسان است.
«عرض ذاتی» معنای اصطلاحی دیگری هم دارد که در مقابل «
عرض غریب» قرار دارد و عبارت است از: آن محمول عَرَضی که بدون واسطه‌ای عام‌تر یا خاص‌تر از موضوع، عارض بر موضوع می‌شود.
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «جوهر ذاتی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۶.
