جنس قبل از کثرت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جنس قبل از کثرت یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای
صورت معقوله از
طبیعت جنسیه چیزی، پیش از تحقق آن در خارج است.
جنس مانند
کلی و هر یک از اقسام آن (
کلیات خمس) به لحاظ تقارن و عدم تقارن با کثرات خارجی بر سه قسم است:
۱. جنس قبل از کثرت؛
۲. جنس بعد از کثرت؛
۳. جنس در کثرت.
«جنس قبل از کثرت» عبارت است از: صورت معقوله طبیعت جنسیه پیش از آنکه وجود خارجی پیدا بکند و آن در جایی است که صورت معقوله، سبب حصول صورت موجود در اعیان بشود شبیه آنچه که در نقشه مهندس است و سپس بنّا و معمار، ساختمانی طبق آن را در خارج می‌سازد. نسبت تمام امور موجوده به
خدای متعال و نسبت مصنوعات انسان‌ها به سازنده آنها از این قبیل است؛ پس حقیقت آنچه از طبیعت جنسیه موجودات، معلوم خداست، موجود قبل ازکثرت‌اند و جنس قبل از کثرت نام دارند.
«جنس بعد از کثرت»، صورت معقوله طبیعت جنسیه است که با حذف مشخصات نوعیه از انواع مختلف اخذ و انتزاع می‌شود (وجود علمی طبیعت جنسیه ماخوذ از انواع)؛ مثل اینکه به انواع مختلف حیوانات توجه می‌کنیم و می‌بینیم همه آنها حیوان‌اند و یک صورت کلی تمام مشترک ذاتی میان همه آنها به نام حیوان می‌گیریم.
«جنس در کثرت»، آن طبیعت جنسی است که در خارج به وجود افراد نوع خود موجود است؛ مانند طبیعت حیوان که در ضمن افراد انسان یا نوع دیگر وجود خارجی دارد. آنچه درباره جنس (از اقسام سه‌گانه قبل از کثرت، بعد از کثرت و در کثرت) گفته شد درباره سایر کلیات خمس (
نوع،
فصل،
عرض عام و
خاصه) نیز صادق است؛ مثلاً «فصل قبل از کثرت»، عبارت است از: صورت معقوله از طبیعت فصلیه چیزی در
علم الهی و
عقل فعال، قبل از آنکه در خارج محقق شود. «فصل بعد از کثرت»، صورت معقوله از طبیعت فصلیه چیزی است، پس از آنکه در خارج محقق شد و آن صورت از افراد خارجی‌اش با حذف مشخصات فردی انتزاع شده است و «فصل در کثرت» عبارت است از: طبیعت فصلیه که همراه جنسش در ضمن افراد نوع خود موجود است.
«نوع قبل از کثرت» صورت معقوله از
طبیعت نوعیه چیزی است در علم الهی و عقل فعال، پیش از حصول در اعیان (خارج). «نوع بعد از کثرت»
صورت نوعیه معقوله‌ای است که از افراد موجود در خارج پس از تجرید از مشخصات فردیه انتزاع می‌شود. «نوع در کثرت» آن نوعی است که در خارج به وجود افراد موجود است؛ مانند طبیعت انسان که در ضمن افراد انسان موجود است.
اهل معرفت برای منشا کثرت مواردی را ذکر کرده‌اند. به باور
امام خمینی سبب کثرت، منحصر در سه چیز است که از آن، کثرت نوعی، کثرت فردی جوهری و کثرت فردی عرضی حاصل می‌شود. منشا کثرت نوعی
ماهیت است؛ زیرا وجود در ذات خود تکثری ندارد، اما وقتی از مرتبه صرافت خود تنزل کرد و حدود ماهوی پیدا کرد، در آن کثرت نوعی پدید می‌آید؛ زیرا هر ماهیتی در چیزی که به آن تقدم دارد، با ماهیت دیگر متفاوت است. سبب کثرت فردی جوهری نیز هیولی و ماده و لواحق آن است، زیرا افراد جوهری که در نوع متحد باشند، در هیولی و ماده جدایی ندارند و هر ماده‌ای با لواحق خود که زمان و مکان مخصوص است، سبب کثرت و تنوع افراد می‌شود و منشا کثرت عرضی موضوعات است که شیء به واسطه تکثر موضوعات افراد خود متکثر می‌شود؛ زیرا عرض در وجود، متقوم به موضوع خود است و با تکثر موضوع متعدد می‌شود.
امام خمینی در بیان چگونگی حصول کثرت از وحدت بر این باور است که از واحد، جزء واحد ظهور نمی‌یابد و آن امر واحد،
وجود منبسط است. ایشان تعبیر بعضی از عارفان را به صورت کثرت از وحدت نمی‌پذیرد، زیرا طبق مبانی عرفانی، موجودات از حق‌تعالی صادر نمی‌شوند، بلکه همه ظهور و تجلی او می‌باشند، زیرا در صدور نوعی غیریت و جدایی است و موجودات همه تعینات و مظاهر یک حقیقت‌اند.
البته نخستین تکثری که در جهان وجود محقق شد، کثرت اسمائی و صفاتی بود؛ لذا که کثرت اسمائی منشا همه کثرت‌ها در جهان خارج گردیده است؛
اما در مرحله اعیان خارجی نخستین کثرتی که در جهان واقع شده است از ناحیه انسان کامل و نور آن ست که همان
عقل اول و مظهر اسم اعظم الله است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
•
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «جنس قبل از کثرت»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۵. •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
