• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جنب (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





جَنْب (به فتح جیم و سکون نون) از واژگان قرآن کریم به معنای پهلو، طرف و دور کردن است. مشتقات این واژه مانند: اجتناب و جانب و تجنّب و جنابت و غیره استعاره از معنای اصلی این کلمه است.



جَنْب پهلو و طرف است. در اقرب الموارد آمده: «الْجَنْبُ‌...: شَقُّ الْاِنْسَانِ وَ غَیْرِهِ تقول جَلَسْتُ اِلَی‌ جَنْبِ‌ فُلَانٍ... و النَّاحِیَةُ».


(فَتُکْوی‌ بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ‌..) «با آنها پهلوهایشان و پیشانی‌هایشان داغ کرده می‌شود.»
(یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی‌ جُنُوبِهِمْ‌...) «خدا را ذکر می‌کنند در حال ایستادن و نشستن و بر پهلوهایشان یعنی در حال خوابیدن که بر پهلو می‌خوابند.»
به عقیده راغب معنای اجتناب و جانب و تجنّب و جنابت و غیره استعاره از معنای اصلی این کلمه است. در اینجا چند آیه را بررسی می‌کنیم.

۲.۱ - کنار و دوری

(وَ اجْنُبْنِی‌ وَ بَنِیَّ اَنْ نَعْبُدَ الْاَصْنامَ‌) «مرا و فرزندانم را از عبادت بت‌ها کنار کن.» فعل‌ «اجْنُبْنِی» از جانب است یعنی مرا از شرک در جانب و در کنار قرار بده که قهرا معنای دوری می‌دهد. جنب و اجنب از ماضی و مزید هر دو متعدی آمده است.

۲.۲ - جانب

(وَ الْجارِ الْجُنُبِ‌ وَ الصَّاحِبِ‌ بِالْجَنْبِ‌...) (...و همسايه نزديک، و همسايه دور...) اوّلی بر وزن شتر و دوّمی بر وزن عقل است یعنی همسایه‌ای که قرابت ندارد به دلیل ما قبل که‌ (وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی‌) است و رفیق نزدیک که در جنب و کنار انسان است. «جنب» اوّلی صفت است به معنی مجنوب و دوّمی اسم است به معنی جانب و کنار.

۲.۳ - دستور

(یا حَسْرَتی‌ عَلی‌ ما فَرَّطْتُ فِی‌ جَنْبِ‌ الله) (...افسوس بر من از كوتاهى‌هايى كه در اطاعت فرمان خدا كردم...) جنب قهرا به معنی امر الله و دستور خداست گوئی دستور خدا در کنار خداست و یا مربوط به خداست.

۲.۴ - وقوع و افتادن

(فَاِذا وَجَبَتْ‌ جُنُوبُها فَکُلُوا مِنْها...) آیه درباره شترهای قربانی است وجوب‌ را وقوع معنی کرده‌اند یعنی: «آنگاه که پهلوهایشان به زمین افتاد از آنها بخورید.» اشاره به خروج روح از بدن قربانی است.

۲.۵ - دور

(فَبَصُرَتْ بِهِ عَنْ‌ جُنُبٍ‌ وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ‌) «او را از محلّ دوری دید در حالیکه آنها نمی‌دانستند.» به نظر می‌آید چنانکه در مجمع البیان نقل شده «جنب» صفت محذوف باشد مثل مکان جنب.

۲.۶ - کنار شده از محرمات

(وَ اِنْ کُنْتُمْ‌ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا...) (...و اگر جنب باشيد، خود را بشوييد و غسل كنيد...) جنابت در اثر خروج منی و مقاربت عارض انسان می‌شود شخص را از آن جهت جنب گویند که در دستور شرع از نماز خواندن در آن حال کنار شده است. ممکن است علّتش اعمّ و شامل تمام محرّمات در حال جنابت باشد از قبیل نماز، مسّ اسماء الله و قرآن و غیره و دخول مساجد... پس جنب به معنی مجنوب و کنار شده است.

۲.۷ - اطراف

(آنَسَ مِنْ‌ جانِبِ‌ الطُّورِ ناراً) «از طرف کوه و از ناحیه آن آتشی احساس کرد.»

۲.۸ - اعراض و دوری

(اَعْرَضَ وَ نَای‌ بِجانِبِهِ‌..) ظاهرا «بِجانِبِهِ» مفعول‌ «نَای‌» است یعنی: «اعراض می‌کند و جانب خود را دور می‌کند.» که مرتبه ثانی اعراض و کنایه از نادیده گرفتن حقّ است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۵۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۰۵.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۲۷.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۴۶۹.    
۵. توبه/سوره۹، آیه۳۵.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۹، ص۲۵۲.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۹، ص۳۳۵.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۴۰.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۸۰.    
۱۰. آل عمران/سوره۳، آیه۱۹۱.    
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۸۶.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۱۳۴.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۹۱۰.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۳۸۶.    
۱۵. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۰۵.    
۱۶. ابراهیم/سوره۱۴، آیه۳۵.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۷۰.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۱۰۰.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۴۸۸.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۳، ص۱۴۱.    
۲۱. نساء/سوره۴، آیه۳۶.    
۲۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۸۴.    
۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۳۵۴.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۵۶۲.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۷۲.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۵، ص۱۴۱.    
۲۷. جوهری، ابونصر، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، ج۱، ص۱۰۱.    
۲۸. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۱، ص۴۸.    
۲۹. زمر/سوره۳۹، آیه۵۶.    
۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۶۴.    
۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۸۲.    
۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۴۲۸.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۷۸۷.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۲۰۲.    
۳۵. حج/سوره۲۲، آیه۳۶.    
۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۷۵.    
۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۵۳۰.    
۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۳۷.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۲۱۷.    
۴۰. قصص/سوره۲۸، آیه۱۱.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۳.    
۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۱۵.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۴۱۹.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۵.    
۴۵. مائده/سوره۵، آیه۶.    
۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۰۸.    
۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۵، ص۲۲۵.    
۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۵، ص۳۶۵.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۲۵۹.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۶، ص۲۳۰.    
۵۱. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۲، ص۲۵-۲۶.    
۵۲. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ص۲۰۶.    
۵۳. قصص/سوره۲۸، آیه۲۹.    
۵۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۱.    
۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۴۳.    
۵۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۹۱.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۸۸.    
۵۸. اسراء/سوره۱۷، آیه۸۳.    
۵۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۴۰۳.    
۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۶۱۲.    
۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۹.    
۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۸۵.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "جنب"، ج۲، ص۵۳-۵۴.    






جعبه ابزار