جاسر حمد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جاسر حمد یکی از پژوهشگران معاصر عربستانی است، که دارای آثاری درباره
حرمین شریفین می‌باشد.
حمد بن محمد بن جاسر به سال ۱۳۲۸ق. در روستای برود از منطقه نجد، در خانواده‌ای
کشاورز و
فقیر که به قبیله حرب نسب می‌برد، زاده شد.
دوران کودکی را با ناتوانی و بیماری پشت سرگذاشت.
آموزش ابتدایی را در روستای خود و سپس در
ریاض گذراند. به سال ۱۳۴۱ق. موفق به حفظ
قرآن شد و سپس در روستای خود به تدریس پرداخت. به سال ۱۳۴۶ق. برای ادامه آموختن علوم دینی به ریاض رفت. در سال ۱۳۴۸ق. پس از انجام
حج به تحقیق و تحصیل در مرکز اسلامی سعودی (المعهد الاسلامی السعودی) پرداخت و به سال ۱۳۵۳ق. از بخش قضای شرعی آن فارغ التحصیل شد.
در سال‌های ۱۳۵۳-۱۳۶۹ق. به تدریس در
ینبع،
جده،
مکه،
احساء،
ظهران و ریاض پرداخت.
به سال ۱۳۵۸ق. برای تحصیل در دانشکده ادبیات الازهر به
قاهره رفت. به دلیل
جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹-۱۹۴۵م.) پیش از پایان تحصیل به
عربستان بازگشت. مدتی کوتاه به سال ۱۳۵۷ق. در ظبا در شمال
حجاز به
قضاوت پرداخت. به سال ۱۳۷۶ق. نیز مدتی مدیر دانشکده علوم شرعی و دانشکده ادبیات عربی ریاض بود.
وی از سال ۱۳۸۱ق. تا ۱۳۹۵ق. در
بیروت اقامت گزید و با آغاز نبرد داخلی
لبنان، به ریاض بازگشت.
وی به سال ۱۴۲۱ق. درگذشت و در ریاض به
خاک سپرده شد.
جاسر به عنوان نویسنده و پژوهشگر تاریخ شبه جزیره عربی شناخته شده است. نویسندگی وی از سال ۱۳۵۱ق. و با نوشتن مقاله در روزنامه صوت الحجاز آغاز شد. مقالات تاریخی او در روزنامه‌ها و مجلات‌ام القری، المنهل، مدینه، البلاد السعودیه، المجمع العلمی العربی دمشق، الرساله، الفتح و مجله جامعة الملک سعود ریاض منتشر گشت.
در سال ۱۳۷۲ق. نخستین روزنامه ریاض با نام الریاض را که بعدها به الیمامه تغییر نام داد، منتشر کرد. در سال ۱۳۸۶ق. مؤسسه دار الیمامة للبحث والترجمة و التالیف را بنیان نهاد و ماهنامه تخصصی العرب را انتشار داد.
حمد جاسر با انگیزه بهره گیری از نسخ خطی
به پژوهش در کتابخانه‌های متعدد، از جمله
کتابخانه ملی الجزائر، ایاصوفیه ترکیه،
کتابخانه واتیکان، و
کتابخانه جامع صنعا پرداخت
و خاطرات و دستاوردهای خود را در
کتاب رحلات منتشر کرد. نیز برای بررسی مکان‌های جغرافیایی به نقاط گوناگون شبه جزیره
سفر کرد و نتائج آن را در
المعجم الجغرافی للبلاد العربیة السعودیه بازتاب داد.
وی ۲۸ کتاب شامل پنج سفرنامه، سه کتاب در انساب، پنج اثر در تراجم، شش کتاب جغرافیایی، سه کتاب در تاریخ مدن، سه کتاب در لغت، دو کتاب در تاریخ اسب‌های عربی و کتابی در تاریخ عمومی عربستان نگاشت. افزون بر آن ۱۷ کتاب در موضوع
ادبیات،
تاریخ،
جغرافیا،
انساب و سفرنامه را تحقیق نمود و منتشر کرد.
ملخص رحلتی ابن عبدالسلام الدرعی (م. ۱۲۳۹ق.)، درر الفرائد المنظمه فی اخبار الحج و طریق مکة المعظمه نگاشته محمد بن عبدالقادر جزیری (م. ۹۴۴ق.)، و المغانم المطابه فی معالم طابه نگاشته فیروزآبادی (م. ۸۱۷ق.)
از تصحیحات وی در موضوع حج و حرمین است. هشت اثر نیز زیر نظر وی تحقیق و تصحیح شده‌اند که از آن جمله،
عمدة الاخبار فی مدینة المختار نگاشته احمد بن عبدالحمید عباسی (قرن ۱۰ق.) در تاریخ
مدینه است.
همچنین وی پژوهش‌های متعدد در قالب مقاله از جمله الآثار الاسلامیة فی مکة المشرفة، المدینة المنورة فی مطلع القرن الثانی عشر کما یصفها النابلسی فی رحلته، دعوة للعلماء لتبیین حدود عرفات و مزدلفة و منی، مؤلفات فی تاریخ المدینه، وصف المدینة المنورة فی سنة ۱۳۰۳ق. از علی بن موسی افندی، وصف مکة شرفها الله و عظمها، وصف المدینة المنورة کرمها الله، و وصف بیت المقدس المبارک و ما حوله از تلمسانی (م۶۷۶ق.) از جمله آثار حرمینی او هستند.
او در برخی تصحیحات خود از جمله مناسک حربی، مقدماتی مفصل نگاشته که در حد اثری تحقیقی هستند. در مجموع، بیش از ۱۰۰ اثر از کتاب‌ها و مقالات حمد جاسر به گونه مستقیم در موضوع حرمین و حج نگاشته شده است
که از گستره پژوهش وی در این عرصه نشان دارد.
حمد جاسر بیش از ۱۰۰۰ اثر اعم از تالیف، تحقیق، ویرایش، مقدمه نویسی بر آثار دیگران، مصاحبه، نقد و معرفی کتاب از خود بر جای نهاده است که ویژگی‌های کامل آن‌ها در زندگی نامه اش منتشر شده است.
از دیگر آثار اثرگذار حمد جاسر در عربستان، مجله العرب است که به اعتبار وی، برخی نویسندگان برجسته عرب، مقالات خود در زمینه تاریخ جزیرة العرب و ادبیات را در آن منتشر کردند. وی ۳۵ سال این مجله را منتشر کرد. پس از او نیز این مجله به دست شماری از شاگردانش منتشر گشت. بیشتر مقالات بی امضای این مجله، نگاشته خود وی است.
پژوهش‌های حمد جاسر در آغاز با نگارش مطالبی در موضوعات متفاوت روزنامه‌ای یا نقد ادبی
قصص و
اشعار آغاز گشت. چنان که از سیر نگاشته‌های وی آشکار است، به تدریج به پژوهش تخصصی در زمینه تاریخ و جغرافیای جزیره عربی پرداخت
و در شناخت قبایل، تیره‌ها و انساب
عرب نامور گشت.
در موضوعات تاریخی و جغرافیایی، وی نخست موقعیت مورد نظر را معین می‌نماید و تاریخچه و دیدگاه‌های پیشینیان درباره آن را بیان می‌کند و سپس با ارائه قرائن و شواهدی، نظر خود را همراه تحلیل، تبیین می‌سازد.
آگاهی و بهره گیری از نسخ خطی، تاکید بر مشاهده عینی و تلاش در این مسیر چنان که از سفرهای گوناگون وی برمی آید، از دیگر ویژگی‌های تحقیقات جاسر است. بر پایه آن چه از زندگی نامه وی برمی آید، وی به
آل سعود تمایل دارد
و در کوشش‌های علمی خود، گرایش به اندیشه سلفی را حفظ کرده و ذیل مباحثی همانند
تبرک و
توسل، بر پایه نگرش
وهابیان حاشیه زده است.
حمد جاسر حضوری فعال در بیش از هشت مجمع علمی کشورهای گوناگون عربی، از جمله شورای سیاست گذاری
مؤسسه الفرقان داشت. نیز بیش از هفت بار از سوی
دولت سعودی یا دیگر کشورهای عربی، به پاس خدمات علمی اش مورد تقدیر قرار گرفت.
پس از درگذشت وی، مؤسسه خیریه حمد جاسر با هدف تداوم کوشش‌های پژوهشی او، تاسیس گشت. مرکز فرهنگی این مؤسسه، موظف به ادامه انتشار مجله العرب، گسترش فعالیت مؤسسه دار الیمامه، نگهداری و توسعه کتابخانه حمد جاسر، اهدای جایزه علمی حمد جاسر، بر گزاری نشست‌های علمی هفتگی و کنفرانس‌ها، و راه اندازی موزه حمد جاسر گشت.
مرکز حمد جاسر الثقافی، به گردآوری مصاحبه‌های وی با روزنامه‌های گوناگون پرداخته است.
تا سال ۲۰۰۳م. نه کتاب با موضوع حمد جاسر و پژوهش‌های وی منتشر شده
که کامل‌ترین آن‌ها به سال ۱۴۱۵ق. برای بزرگداشت خدمات او از سوی
کتابخانه ملی ملک فهد در ریاض، با عنوان حمد الجاسر: دراسة لحیاته مع ببلیوجرافیة شاملة لاعماله المنشورة در ۲۵۹ صفحه انتشار یافت. این کتاب در دو بخش به زندگی نامه و کوشش‌های علمی و نیز تصاویر و دستخط‌هایی از او و معرفی بیش از هزار و صد اثر از وی پرداخته است. فهرست موضوعات و مؤلفان و نمایه عناوین این کتاب برای آگاهی از گستره کوشش‌های علمی حمد جاسر بسیار راهگشا است.
(۱) حمد الجاسر، ریاض، مکتبة الملک فهد، ۱۴۲۶ق.
(۲) رحلات، حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۴۰۰ق.
(۳) المغانم المطابه، محمد الفیروزآبادی (م. ۸۱۷ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۳۸۹ق.
(۴) حمد الجاسر و مسیرة الصحافة والطباعه، عبدالعزیز بن صالح بن سلمه، ریاض، مکتبة الملک فهد، ۱۴۲۳ق.
حوزه نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «جاسر حمد».
