• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ترتیب قضایای محصوره

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



ترتیب قضایای محصوره، از اصطلاحات منطقی بوده و به رتبه و تقدّم و تاخر میان محصورات اربعه از حیث شرافت و خسّت، اطلاق می‌گردد.



قضیه محصوره به لحاظ کمّیّت دارای دو حالت (جزئی و کلی)، و به لحاظ کیفیت نیز دارای دو حالت (موجبه و سالبه) است، و از ضرب این دو لحاظ، محصورات اربعه متولد می‌شوند؛ یعنی:
۱.قضیه موجبه کلیه؛ ۲.قضیه سالبه کلیه؛ ۳.قضیه موجبه جزئیه؛ ۴.قضیه سالبه جزئیه.


برای تعیین رتبه و تقدّم و تاخر میان این چهار قضیه از حیث شرافت و خسّت، باید به منزلت چهار عامل: سلب و ایجاب و کلیت و جزئیت در حالت انفراد و ترکیب توجه کرد.
از میان ایجاب و سلب، ایجابْ اشرف از سلب است، زیرا ایجاب، از سنخ وجود است و سلب، از سنخ عدم، و وجود بهتر و اشرف از عدم است. و از میان کلیت و جزئیت، کلیت اشرف از جزئیت است زیرا کلیت، اضبط و انفع در علوم است.
بر این اساس، در تعیین رتبه و شرافت محصورات اربعه، قضیه موجبه کلیه اشرف محصورات است زیرا از دو اشرف تشکیل شده است. و قضیه سالبه جزئیه اخسّ محصورات است چون از دو اخسّ ترکیب یافته است. و اما از میان دو قضیه دیگر (سالبه کلیه و موجبه جزئیه) که هر کدام از یک اشرف و یک اخسّ تشکیل شده‌اند، کلیت بر ایجاب رجحان دارد زیرا شرافت کلیت از جهات متعدد، و شرافت ایجاب از جهت واحد است، بنابراین، سالبه کلیه اشرف از موجبه جزئیه است.


محقق طوسی در همین زمینه می‌گوید: "عادت منطقیان آنست که ایجاب را بر سلب شریف تر شُمُرند و کلی از جزئی شریف تر شُمُرند". و در جای دیگر می‌نویسد: "هر مطلوب که تحصیلش متعذرتر باشد عزت و نفاست او بیشتر بُوَد. و همچنین هر چه انتفاع از او بیشتر بُوَد شرف او زیادت بُوَد. و استنتاج موجبه کلی از یک ضرب بیش ممکن نیست و استنتاج از او در هژده (هیجده) موضع ممکن است، پس اشرف مطالب، موجبه کلی باشد، و بعد از او سالبه کلی، و بعد از او موجبه جزئی. و سالبه جزوی در هر دو باب از جمله (همگی) متاخر باشد. و هم به مثل این بیان ظاهر شد که مطلوب کلی از جزوی، و مطلوب موجبه از سالبه، و مطلوب کلی از مطلوب موجبه شریف تر باشد".
[۳] بهابادی، ملاعبدالله، الحاشیة، صفحه ۹۱



۱. طوسی، نصیرالدین، اساس الاقتباس، ص۱۹۲.    
۲. طوسی، نصیرالدین، اساس الاقتباس، ص۲۱۵.    
۳. بهابادی، ملاعبدالله، الحاشیة، صفحه ۹۱



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ترتیب قضایای محصوره»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۶.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی




جعبه ابزار