• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بان (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





بَان (به فتح باء) از واژگان قرآن کریم به معنای آشکار و ظاهر شد. واژه‌های بَیان، بَیْنُونَة و تِبْیان همه از بَيْن (به فتح باء و سکون یاء) به معنی وسط هستند و چون وجود وسط توام با انفصال، ظهور و انقطاع است، لذابان را به معنی قطع شدن و آشکار شدن است. از مشتقات این کلمه در قرآن کریم عبارتند؛ بَیِّن (به فتح باء و تشدید یاء) صفت مشبهه است‌. مُبِین (به ضم میم و کسر باء) اسم فاعل از باب افعال به معنی آشکار یا آشکار کننده است. کلمه مُبین صد و نوزده بار در قرآن مجید آمده است. بَيان (به فتح باء) به معنى كشف و از نطق اعمّ است و اسم مصدر نيز می‌آيد.



بَان به معنای آشکار و ظاهر شد. واژه‌های بَیان، بَیْنُونَة و تِبْیان همه از بَيْن به معنی وسط هستند و چون وجود وسط توام با انفصال، ظهور و انقطاع است، لذا «بان» را به معنی قطع شدن و آشکار شدن گفته‌اند! می‌گویند: «بَانَ‌ الشَّی‌ء عن الشَّی‌ء» یعنی قطع شد. و گویند: «بَانَ‌ الشّی‌ءُ بَیَاناً» یعنی آشکار و روشن شد. ثلاثی و باب‌های افعال، تفعیل، تفعّل و استفعال این کلمه هم لازم و هم متعدی، به صورت هر دو آمده است.


(انْظُرْ کَیْفَ‌ نُبَیِّنُ‌ لَهُمُ الْآیاتِ) (بنگر چگونه نشانه‌ها‌ى حق را براى آن‌ها آشكار مى‌سازيم.)

۲.۱ - بیّن

بَیِّن صفت مشبهه است‌.
(لَوْ لا یَاْتُونَ عَلَیْهِمْ بِسُلْطانٍ‌ بَیِّنٍ‌) «چرا بر خود دلیل روشنی نمی‌آورند.»
(قد تَبَیَّنَ‌ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ) «کمال و رشد از ضلالت پر روشن گردیده‌.» تفعّل در اینجا به احتمال قوی برای حصول دفعه بعد دفعه است.
(وَ لِتَسْتَبِینَ‌ سَبِیلُ الْمُجْرِمِینَ) «تا راه گناهکاران روشن گردد.»

۲.۱.۱ - ماجرای لکنت زبان حضرت موسی

(اَمْ اَنَا خَیْرٌ مِنْ هذَا الَّذِی هُوَ مَهِینٌ وَ لا یَکادُ یُبِینُ‌) «یا من بهترم از اینکه خوار است و نزدیک نیست سخنش را آشکار کند و فصیح بگوید.» این قول فرعون است که درباره موسی گفت. «یبین» در این‌جا متعدّی است.
در مجمع البیان از حسن نقل شده که در موقع بعثت گره از زبان موسی گشوده شده بود چون در دعای خود گفت‌ (وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی) (و گره از زبانم بگشاى.)
خدا در جواب فرمود (قَدْ اُوتِیتَ سُؤْلَکَ یا مُوسی‌) (فرمود: «اى موسى! خواسته‌ات به تو داده شد.) و فرعون این سخن را برای تعییر گفت و اشاره به ما سبق کرد. این استدلالات کاملا صحیح است ولی ظاهر آیه آن است که اثری باقی مانده بود.
احتمال دیگری به نظر می‌آید که قوی است، و آن این‌که معنی‌ (وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی) آن نیست که در زبان موسی گره بوده است بلکه موسی از خدا خواست که منطق او را روان گرداند تا حقایق را خوب مجسّم کند و مطلبش را بفهمند، و فرعون غرضش آن بود که این شخص از اقامه حجت عاجز است، ادعا و دلیلش روشن نیست. به نظرم عقده زبان موسی از آن در اذهان مانده که نقل شده در بچّگی آتش را در دهان گذاشت و زبانش لکنت پیدا کرد. و مؤیّد احتمال ما آن است که موسی می‌خواست در مقابل فرعون سخن گوید و احتمال داشت مقام و جاه فرعون سبب تلجلج زبان موسی گردد و مطلب را خوب ادا نکند لذا گفت: پروردگارا منطق مرا روان کن و لکنت از زبانم بگشا.
در جای دیگر آمده که موسی به خدا عرض کرد (وَ یَضِیقُ صَدْرِی وَ لا یَنْطَلِقُ لِسانِی فَاَرْسِلْ اِلی‌هارُونَ) (و سينه‌ام تنگ مى‌شود، و زبانم بقدر كافى گويا نيست؛ برادرم هارون را نيز رسالت ده تا مرا يارى كند) کاملا روشن است که موسی از تنگی سینه و در نتیجه از روان نشدن زبانش می‌ترسید.
(وَ اَخِی‌ هارُونُ هُوَ اَفْصَحُ مِنِّی لِساناً) (و برادرم هارون زبانش از من فصيح‌تر است.) روشن می‌کند که‌ هارون از موسی فصیح‌تر بود نه اینکه موسی لکنت داشت.

۲.۲ - مبین

بنابر آن‌چه گفته شد که افعال‌ این مادّه لازم و متعدی به کار رفته، ممکن است‌ «مبین» را که اسم فاعل از باب افعال است به معنی آشکار یا آشکار کننده بگیریم مثل‌ (یَوْمَ تَاْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ‌ مُبِینٍ‌) (منتظر روزى باش كه آسمان دود آشكارى پديد آورد. )
و مثل‌ (وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبِینٍ‌) «او در خصام و گفتگو آشکار کننده نیست.»
(اِلَّا اَنْ یَاْتِینَ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ) «مگر آن‌که کار بد آشکار، بیاورند»
(وَ لَقَدْ اَنْزَلْنا اِلَیْکُمْ آیاتٍ‌ مُبَیِّناتٍ‌) «حقّا که به شما آیات روشن فرستادیم.» بعضی‌ها «مُبَیَّناتٍ‌» را بفتح «یاء» و اسم مفعول خوانده‌اند یعنی آیات روشن شده که خدا آنها را روشن کرده است. «بَیِّنَةٌ» مؤنث «بیّن» و جمع آن‌ بَیِّنَات‌ است و آن دو به معنی دلیل روشن و آیات واضح‌اند. کلمه مبین صد و نوزده بار در قرآن مجید آمده و در همه، جز آیه ۱۸ سوره زخرف لازم به کار رفته گر چه در بعضی از آن‌ها ممکن است متعدی حساب کرد مثل‌ «کِتابٌ مُبِینٌ» ممکن است آیه زخرف را نیز لازم گرفت‌.

۲.۳ - بیان

بيان به معنى كشف و از نطق اعمّ است و اسم مصدر نيز می‌آيد.
(هذا بَيانٌ‌ لِلنَّاسِ وَ هُدىً) «اين كلام و سخنى روشن است براى مردم‌.»
(خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَيانَ‌) «انسان را آفريد و به او بيان و كشف ما فى الضمير را تعليم كرد.»
(ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنا بَيانَهُ‌) (سپس بيان و توضيح آن نيز بر عهده ماست.)
در مجمع البیان می‌فرمايد: تبيان و بيان هر دو به يک معنى است‌
(وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ‌ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ) «كتاب را بر تو به جهت بيان هر چيز فرستاديم.»
(وَ آتَيْناهُمَا الْكِتابَ‌ الْمُسْتَبِينَ‌) «به آن دو کتاب روشن داديم.» ممكن است مستبين در اين‌جا متعدى باشد يعنى كتابى كه مجهولات را روشن می‌كند و شریعت را بيان مى‌نمايد و شايد لازم و به معنى كتاب روشن باشد.


کلمه مبین صد و نوزده بار در قرآن مجید آمده است.


۱. قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۱، ص۲۵۷.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۱۵۷.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۶، ص۲۱۷.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۲۲۰.    
۵. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۲۲۰.    
۶. فیروزآبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج۴، ص۲۰۴.    
۷. مائده/سوره۵، آیه۷۵.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۲۰.    
۹. طباطبایی، سید محمدحسین،تفسیر المیزان، ج۶، ص۷۴.    
۱۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۶، ص۱۰۷.    
۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۳۵۵.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۷، ص۱۳۵.    
۱۳. کهف/سوره۱۸، آیه۱۵.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۲۵۱.    
۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۳۴۸.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۷۰۰.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۲۰.    
۱۸. بقره/سوره۲، آیه۲۵۶.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۳۴۳.    
۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۵۲۳.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۶۳۱.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۱۱۴.    
۲۳. انعام/سوره۶، آیه۵۵.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۷، ص۱۰۵.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۷، ص۱۴۹.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۴۷۷.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۸، ص۱۱۱.    
۲۸. زخرف/سوره۴۳، آیه۵۲.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۱۰.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۶۴.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۷۸.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۴۱.    
۳۳. طه/سوره۲۰، آیه۲۷.    
۳۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱۳.    
۳۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۴۶.    
۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۲۰۳.    
۳۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۵.    
۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۲۱.    
۳۹. طه/سوره۲۰، آیه۳۶.    
۴۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱۳.    
۴۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۴۹.    
۴۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۲۰۶.    
۴۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۶.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۲۲.    
۴۵. شعراء/سوره۲۶، آیه۱۳.    
۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۶۷.    
۴۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۵۸.    
۴۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۵۹.    
۴۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان،، ج۷، ص۲۹۱.    
۵۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۱.    
۵۱. قصص/سوره۲۸، آیه۳۴.    
۵۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۸۹.    
۵۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۳۴.    
۵۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۴۷.    
۵۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۹۴.    
۵۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۹۶.    
۵۷. دخان/سوره۴۴، آیه۱۰.    
۵۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۹۶.    
۵۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۳۶.    
۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۲۰۷.    
۶۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۹۴.    
۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۹۱.    
۶۳. زخرف/سوره۴۳، آیه۱۸.    
۶۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۹۰.    
۶۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۳۴.    
۶۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۶۶.    
۶۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۹۹.    
۶۸. نساء/سوره۴، آیه۱۹.    
۶۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۲۵۹.    
۷۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۴۱۰.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۳، ص۴۰.    
۷۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۳، ص۱۵.    
۷۳. نور/سوره۲۴، آیه۳۴.    
۷۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۱۴.    
۷۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۱۶۸.    
۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۷، ص۲۲۱.    
۷۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج، ص.    
۷۸. آل عمران/سوره۳، آیه۱۳۸.    
۷۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۴، ص۲۲.    
۸۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۴، ص۳۰.    
۸۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۸۴۲.    
۸۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۲۶۴.    
۸۳. الرحمن/سوره۵۵، آیه۴.    
۸۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۹۴.    
۸۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی،ج۱۹، ص۱۵۷.    
۸۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۹۹.    
۸۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۶۱.    
۸۸. قیامت/سوره۷۵، آیه۱۹.    
۸۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۷۷.    
۹۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۱۱۰.    
۹۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۱۷۵.    
۹۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۰۱.    
۹۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۱۱۴.    
۹۴. نحل/سوره۱۶، آیه۸۹.    
۹۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۳۲۴.    
۹۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۴۶۸.    
۹۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۸۶.    
۹۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۳۴.    
۹۹. صافات/سوره۳۷، آیه۱۱۷.    
۱۰۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۵۷.    
۱۰۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۳۹.    
۱۰۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۷۱۱.    
۱۰۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۳۷.    



قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «بان»، ج۱، ص۲۵۷.    






جعبه ابزار