• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تاج‌العلی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تاج العُلی عَلَوی، اشرف بن اَعَزّ/ اَغَرّ، نَسَب شناس، عالم، شاعر و مفسر شیعی در قرن ششم و هفتم می‌باشد.



لقب وی در منابع تاج العُلاء، هم ضبط شده است.
[۱] ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۱، ص۴۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۲] امین، ج۳، ص۴۶۰.
[۳] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
[۴] علینقی منزوی، فهرس اعلام الذریعة الی تصانیف الشیعة، ذیل «تاج العلی»، تهران ۱۳۷۷ش.

برخی، کنیه او را ابن ناقله ذکر کرده اند.
[۵] محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۶] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.



نسب او با چندین واسطه به امام حسن مجتبی علیه‌السلام می‌رسد؛ بدین سبب او را حسنی و علوی خوانده‌اند.
[۷] عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۰۵، ج ۱، قم ۱۴۱۷.



ولادت او را در ۴۸۲ در رمْله
[۸] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
[۹] ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۱، ص۴۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
و در برخی منابع ۴۹۷ در حُمران، مکانی بین مکه و مدینه، ذکر کرده اند.
[۱۰] محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۱] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.



اصل او از کوفه است.
اما به سبب مهاجرت نیاکانش به رمله، به رملی و به علت سکونتش در حلب، به حلبی شهرت یافته است.


تاج العلی در ۶۱۰ در حلب درگذشت
[۱۲] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴.، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.



یحیی بن ابی طی، مورخ شیعی و شاگرد تاج العلی، شرح حال او را در کتاب تاریخ خود ــ که اکنون موجود نیست ــ آورده بوده است و ذهبی و صفدی نیز شرح حال تاج العلی را از تاریخ ابن ابی طی نقل کرده اند
[۱۳] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۴] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.



تاج العلی مسند ترمذی را در مکه نزد ابوالفتح کُرّوخی استماع کرد و از ابن فضلان طرسوسی و اسامة بن مرشدبن مُنْقِذ نیز حدیث شنید
[۱۵] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
[۱۶] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۴۲۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.

در شرح حال تاج العلی، بنا به ادعای خود وی، آمده است که مجمل اللغة ابن فارس را نزد علی بن عبدالعزیز صوری کنانی و خطبه مقامات حریری را نزد مؤلف و کتاب ابن فحام در قراءات هفت ‌گانه را نزد خود او خواند؛ ولی برخی این ادعا را نپذیرفته و به او نسبت دروغ داده‌اند.
[۱۷] ابن حجرعسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۱۸] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴.، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.

در مقابل، برخی شیعه بودنِ تاج العلی را موجب اصلیِ نسبت دادن دروغ به او و نفی اظهاراتش دانسته اند
[۱۹] امین، ج۳، ص۴۶۰.



تاج العلی در زندگانی طولانی خود به مناطق مختلفی، از جمله اندلس و مصر و آذربایجان، سفر کرد.


وی به علت هجو ابن شیخ السّلامیه، وزیرِ حاکمِ شهر آمِد، در ۶۰۶ به زندان افتاد، اما با شفاعت ملک ظاهر ایّوبی حاکم حلب و وزیر او، نظام الدین بن حسین، از زندان آزاد شد،
[۲۰] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۸، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
[۲۱] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۲۲] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
سپس به حلب رفت و در آن‌جا ساکن شد و حاکم حلب برای او مقرری تعیین کرد.
[۲۳] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.



چون تاج العلی به بیماری چشم مبتلا بود، صفدی شرح حال او را در کتاب نَکْتُ الهِمْیان فی نُکَت العُمْیان
[۲۴] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
در شمار نابینایان آورده است.


ابن ابی طی از تاج العلی، نهج البلاغه و بسیاری از اشعار وی را فرا گرفت، اما تاج العلی به جهت تقیه به او اجازه نسخه برداری از اشعار و دیگر آثارش را نداد.
[۲۵] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.



بیشتر شرح حال نویسان، تاج العلی را در حفظ اخبار و احادیث و فضل و ادب ستوده اند، اما برخی به گفته‌ها و نقل‌های او اعتماد نکرده اند.
[۲۶] خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۹، ص۲۶۸، ج ۹، چاپ یوسف فان إس، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۲۷] عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۰۶، ج ۱، قم ۱۴۱۷.
ابن عدیم و عماد اصفهانی از تاج العلی اشعاری نقل کرده اند.
[۲۸] محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲۹] ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۹ـ۴۳۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.



ظاهراً هیچ‌یک از تألیفات او موجود نیست. نام برخی از آثار وی که شاگردش ابن ابی طی نقل کرده، چنین است: کتاب نکت الانباء (یا نکت الابناء)؛ کتاب جَنَّة الناظروجُنَّة المناظر، پنج جلد در تفسیر صد آیه و صد حدیث ؛ کتاب فی تحقیق غیبة المنتظر و ماجاءفیهاعن النّبی (صلی الله علیه وآله ) و عن الائمة و وجوب الایمان بها؛ و شرح القصیدة البائیة سید حمیری
[۳۰] خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
[۳۱] امین، ج۳، ص۴۶۱.
[۳۲] ابن حجرعسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۳۳] محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
آقابزرگ طهرانی،الذریعه، ج۵، ص۱۶۰.

(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
(۲) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
(۳) ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
(۴) امین.
(۵) محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۶) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۹، چاپ یوسف فان إس، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۷) خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
(۸) عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج ۱، قم ۱۴۱۷.
(۹) محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۱۰) علینقی منزوی، فهرس اعلام الذریعة الی تصانیف الشیعة، تهران ۱۳۷۷ش.


۱. ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۱، ص۴۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۲. امین، ج۳، ص۴۶۰.
۳. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۴. علینقی منزوی، فهرس اعلام الذریعة الی تصانیف الشیعة، ذیل «تاج العلی»، تهران ۱۳۷۷ش.
۵. محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۶. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۷. عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۰۵، ج ۱، قم ۱۴۱۷.
۸. خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۹. ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۱، ص۴۴۹، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۱۰. محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۱۱. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۲، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۱۲. محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴.، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۳. محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۴. خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۱۵. خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۱۶. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۱، ص۴۲۳، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۱۷. ابن حجرعسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۱۸. محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴.، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۱۹. امین، ج۳، ص۴۶۰.
۲۰. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۸، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۲۱. محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲۲. خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۲۳. محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲۴. خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۲۵. محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
۲۶. خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۹، ص۲۶۸، ج ۹، چاپ یوسف فان إس، ویسبادن ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۲۷. عبدالعزیز طباطبائی، معجم اعلام الشیعة، ج۱، ص۱۰۶، ج ۱، قم ۱۴۱۷.
۲۸. محمدبن محمد عمادالدین کاتب، «ذیل الخریدة و سیل الجریدة»، ج۱، ص۳۹۱، در شذرات من کتب مفقودة فی التاریخ، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۲۹. ابن عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، ج۴، ص۴۲۹ـ۴۳۴، چاپ فؤاد سزگین، فرانکفورت ۱۴۰۶ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸ـ۱۹۸۹.
۳۰. خلیل بن ایبک صفدی، نَکتُالهِمیان فی نُکَت العُمیان، ج۱، ص۱۲۰، قاهره ۱۳۲۹/۱۹۱۱.
۳۱. امین، ج۳، ص۴۶۱.
۳۲. ابن حجرعسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۳۳. محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۳۶۳ـ۳۶۴، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۶۰۱ـ۶۱۰ ه، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاج العلی»، شماره۳۰۲۳.    






جعبه ابزار