بکار بن عبدالله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَکّارِ بْن‌ِ عَبْدُاللّه‌ِ بْن‌ِ مُصْعَب، ابوبکر د ربیع‌الا¸خر ۹۵/ ژانویة ۱۱، از شخصیتهای
سیاسی وابسته به
حکومت عباسیان که به نیای بزرگ خود
زبیر بن عوّام صحابی
پیامبر اکرم (ص) منسوب شد و
بکار زبیری شهرت یافت.
در
خاندان
زبیر، چند کس از اهل
سیاست و
امارت و نیز از اهل
علم و
قلم برخاستند؛
همچنین زبیر
پسر بکار صاحب
جمهرة نسب
قریش دربارة
پدر خود مطالبی آورده که به گفتة بعضی از
مورخان در آن‌ها
مبالغه کرده است.
خود بکار نیز گویا در
ادب و
شعر دستی داشته است.
او پس از پدرش که از سوی
هارون‌الرشید به
یمن فرستاده شد،
والی و
امیر مدینه گردید و پس از
مرگش
ابوالبختری جای او را گرفت،
هرچند در بعضی از
منابع ِ پس از
سدة ق/۰م، این ترتیب به گونه‌ای دیگر ذکر شده است.
بعضی او را
قاضی
مکه گفته‌اند،
در حالی که در دیگر منابع به این نکته اشاره نشده است.
از دوران
جوانی بکار اطلاع چندانی در دست نیست، اما از مجموع گزارشهای موجود پیداست که او نخست در
مدینه در دستگاه
امارت پدرش برآمد و از ۸۳ق/۹۹م به امارت مدینه برگزیده شد.
بی‌گمان، دشمنی شدید او با
طالبیان و
علویان و خبرچینی دربارة کارها و حرکات ایشان برای هارون‌الرشید،
دلیل اصلی
انتصاب او به عنوان
والی مدینه بوده است؛ چه، به پیشینة همان دشمنی و
خبرچینی بکار نسبت به علویان و طرفدارانشان،
هارون‌الرشید سخت به او توجه و علاقه نشان می‌داد.
به علاوه، هارون از بکار خواسته بود تا بر اهل مدینه سخت بگیرد
و او در طول دوران
حکومت خویش که ۲
سال و اندی به درازا کشید،
خراج یا
مالیات سنگینی معادل ۰۰، ۰۰،
دینار از اهل مدینه گرفت.
با این ویژگیها، اگرچه در بعضی از منابع بکار را راستگوترین
مردم شمرده‌اند،
یا از سوی
پسرش مردی
بخشنده، مسلط بر حکومت، مهربان بر مردم و مصالح آنان، سخت‌گیر بر اهل
بدعت و مورد رضای مردم قلمداد شده، و نیز
اشعاری در
مدح او و
عدالتش نقل گردیده است،
چنین به نظر می‌رسد که بخشندگی و مهربانی او تنها شامل آن گروه از مردم می‌شده است که یکسره با خواست
سیاسی او و مآلاً
خلیفة زمان همراه بوده‌اند. برخلاف گزارشهای جانب‌دارانة
زبیر ، گزارشهای متعددی از
زشت‌خویی و ستمگری بکار در دست است. برخی او را صاحب روشی زشت در حکومت دانسته، و آورده‌اند که مردم پس از مرگش او را
جهنمی شمرده‌اند.
دوستان و دستیاران بکار در مدینه نه تنها از مردم
شریف و مشهور به
پاک‌دامنی نبودند،
بلکه وقتی هارون از او خواست که دو تن از بهترین مردم مدینه را برای خدمت به
بینوایان
شهر معرفی کند، هیچ‌یک از مردم
خوش‌نام و با تقوا همکاری با او را نپذیرفتند و بکار سرانجام مجبور شد تا دو نفر را به زور
شلاق بر این کار بگمارد.
رفتار خشن و ناجوانمردانة بکار با مالک که به پرسش تفتیش گرانة او درباره
عثمان و
امام علی (ع) پاسخ دلخواه وی را نداد، آن‌چنان زشت بود که حتی خلیفه را هم به اعتراض واداشت.
رفتار بکار با طالبیان از همه سخت‌تر و دشمنانه‌تر بود. او آنان را به
خدعه دستگیر می‌کرد، در
زندان در بندهای سخت و سنگین نگه می‌داشت، و در زیر
شلاق می‌کشت. به سبب همین زشت‌خوییها برخی از
شاعران ، او و
برادرش را
هجو گفته‌اند.
(۱) ابن اثیر، الکامل.
(۲) ابن خلکان، وفیات.
(۳) محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
(۴) احمد بن عبدربه، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران، قاهره، ۹۶۲م.
(۵) ابن ندیم، الفهرست.
(۶) محمد ابوالعرب، المحن، به کوشش یحیی وهیب جبوری، بیروت، ۴۰۳ق/۹۸۳م.
(۷) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۳۶۸ق/۹۴۹م.
(۸) یعقوب بسوی، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۳۹۴ق/۹۷۴م.
(۹) احمد بلاذری، جمل من انساب الاشراف، به کوشش سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، ۴۱۷ق/۹۹۶م.
(۱۰) احمد بیهقی، مناقب الشافعی، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۳۹۰ق/۹۷۰م.
(۱۱) محمد ذهبی، تاریخ الاسلام، حوادث سالهای ۹۱-۰۰، به کوشش محمد عبدالسلام تدمری، بیروت، ۴۱۱ق/۹۹۰م.
(۱۲) زبیر بن بکار، جمهرة نسب قریش، به کوشش محمود محمد شاکر، قاهره، ۳۸۱ق.
(۱۳) مصعب زبیری، نسب قریش، به کوشش لوی پرووانسال، قاهره، ۹۵۳م.
(۱۴) محمد سخاوی، التحفة اللطیفة، قاهره، ۳۹۹ق/۹۷۹م.
(۱۵) خلیل صفدی، الوافی بالوفیات، به کوشش ژاکلین سوبله و علی عماره، ویسبادن، ۴۰۲ق/۹۸۲م.
(۱۶) طبری، تاریخ.
(۱۷) هشام‌کلبی، جمهرةالنسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۴۰۷ق/ ۹۸۶م.
(۱۸) محمد مرزبانی، الموشح، به کوشش محب‌الدین خطیب، قاهره، ۳۸۵ق.
(۱۹) یاقوت، معجم الادباء، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۹۹۳م.
(۲۰) یوسف یغموری، نورالقبس المختصر من المقتبس مرزبانی، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۳۸۴ق/۹۶۴م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بکار بن‌عبدالله بن مصعب»، ج۱۲، ص۴۹۷۴.
