• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دار هجرة المختار (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



کتابی در تاریخ محلی مدینه ، نوشته عبدالله بن عبدالملک مرجانی (زنده تا ۷۷۰ق.) می باشد.



کتاب بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دار هجرة المختار در تاریخ و فضائل مدینه و مسجد نبوی و بعضی از مکان‌های مذهبی آن شهر و در ضمن، مباحثی در سیره نبوی و خلفای راشدین است. برخی با عنوان «تاریخ مدینه» از آن یاد کرده‌اند.
[۱] کشف الظنون، حاجی خلیفه، ج۱، ص۳۰۲.
تقی الدین فأسی در فصل یازدهم شفاء الغرام از این کتاب اقتباس کرده است.


عبدالله بن عبدالملک بن عبدالله بن مروان بکری قرشی ملقب به عفیف الدین از خاندان مرجانی است که به تونس نسب می‌برند. مرجانی در اسکندریه زاده شد و پس از مهاجرت به شبه جزیره در مکه ساکن گشت. وی به سال ۷۷۰ق. به تونس و سپس مغرب سفر کرد و از آن پس گزارشی از او در دست نیست. مرجانی در علوم گوناگون تبحر داشت و زندگی خود را وقف اصلاح امور دینی و معنوی مردم، از جمله آموزش قرآن به ایتام در مسجدالحرام ، کرد.
[۴] العقد الثمین، محمد الفاسی، ج۴، ص۳۸۱.
[۶] بهجة النفوس، الاندلسی، تحقیق فضل، ج۱، ص۱۳۰.
شرح‌حال‌نگاران به مذهب او اشاره نکرده‌اند؛ اما می‌دانیم که جدش مالکی بوده است.
[۷] بهجة النفوس، الاندلسی، تحقیق فضل، ج۱، ص۳۰.

برخی او را درگذشته به سال ۶۹۹ق. می‌دانند. اما به ظاهر او را با جدّش به اشتباه یکی شمرده‌اند. خود وی در بهجة النفوس تاریخ وفات جد خویش را همین سال می‌داند و به مدفن او در کوه‌های معروف به زلاج در تونس اشاره می‌کند.
[۱۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۳۹۲- ۳۹۳.
جد مرجانی، عبدالله بن عمر، از رجال سرشناس تونس، واعظ ، مفسر و در فقه مالکی و دانش حدیث چیره بوده است.
[۱۱] بهجة النفوس، الاندلسی، تحقیق فضل، ج۱، ص۳۰.
پدر او در تونس به سال ۶۸۴ق. زاده شد و به مکه هجرت ‌کرد.
[۱۲] التاریخ و المورخون، محمد الحبیب الهیله، ج۱، ص۷۰-۷۱.
بعضی از معاصران، عبدالله مرجانی را زاده ۷۲۴ق. و درگذشته به سال۷۸۱ق. دانسته‌اند. (مقدمه، ص ه‌) با بررسی منابع می‌توان به این اطمینان رسید که آنان عبدالله مرجانی را با برادرش محمد بن عبدالملک مرجانی (۷۲۴-۷۸۱ق.) که او نیز در زمره دانشوران بوده، به اشتباه یکی دانسته‌اند و تاریخ تولد و وفات او را بر عبدالله مرجانی تطبیق داده‌اند.
[۱۳] العقد الثمین، محمد الفاسی، ج۲، ص۲۵۳.
به نظر می‌رسد اشتباه ناسخان در ثبت نام نویسنده بر نسخه‌های بهجة النفوس موجب این آمیختگی شده است. از استادان عبدالله مرجانی می‌توان از محمد بن محمد الیعمری (م.۷۳۴ق.) صاحب کتاب عیون الاثر فی فنون المغازی و السیر نام برد.
[۱۴] بهجة النفوس، الاندلسی، تحقیق فضل، ج۱، ص۳۱.
او را تاریخ‌نگار و صاحب آثاری در تصوف دانسته‌اند.
[۱۵] کشف الظنون، حاجی خلیفه، ج۱، ص۲۵۹.
[۱۶] کشف الظنون، حاجی خلیفه، ج۲، ص۱۲۳۷.



این کتاب از اعتباری والا نزد تاریخ‌نگاران حجاز برخوردار است و منابع بعد مانند شفاء الغرام تقی فأسی (۷۷۵-۸۳۲ق.) ، تاریخ مکه ابن ضیاء (م.۸۵۴ق.) ، وفاء الوفاء سمهودی (م.۹۱۱ق.) ، تاریخ المدینه نهروالی (م.۹۹۰ق.)
[۲۸] تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۴۴.
[۲۹] تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۴۸.
[۳۰] تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۱۰۰.
[۳۱] تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۱۱۸.
[۳۲] تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۱۵۶.
[۳۳] تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۱۹۴.
، تحصیل المرام ابن صباغ (۱۲۴۳-۱۳۲۱ق.)
[۳۴] تحصیل المرام، ابن صباغ، ج۱، ص۴۸۸.
[۳۵] تحصیل المرام، ابن صباغ، ج۱، ص۵۳۴.
[۳۶] تحصیل المرام، ابن صباغ، ج۲، ص۱۰۲۴.
، افادة الانام عبدلله الغازی (۱۲۹۰-۱۳۶۵ق.)
[۳۷] افادة الانام، عبدلله الغازی، ج۲، ص۱۲-۱۴.
[۳۸] افادة الانام، عبدلله الغازی، ج۶، ص۴۵۲.
[۳۹] افادة الانام، عبدلله الغازی، ج۶، ص۴۵۴.
و بسیاری از آثار دیگر به کتاب بهجة النفوس ارجاع داده‌اند. بهجة النفوس چندان اهمیت داشت که کتابی با نام تاریخ المدینه به عنوان ذیلی بر بهجة النفوس به قلم عبدالله بن حسین السیونی الحضرمی (م.۱۰۹۱ق.) در یک مجلد نگاشته شد.


مرجانی همراه با استفاده از منابع تاریخی مانند اخبار مدینه ابن زباله (م.۱۹۹ق.)
[۴۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰- ۲۲ .
، الدرة الثمینة فی اخبار المدینه ابن نجار (م.۶۴۳ق.)
[۴۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۳۸ .
[۴۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۱۵ .
، التعریف بما آنست مطری (م.۷۴۱ق.)
[۴۴] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰ .
[۴۵] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۲۷ .
، مثیر العزم الساکن ابن جوزی (م.۵۹۷ق.)
[۴۶] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۲ .
، معجم ما استعجم بکری (م.۴۸۷ق.) و المسالک و الممالک ابن خرداذبه (م.۲۸۰ق.)
[۴۷] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، مقدمه .
دیده‌های خود را نیز نگاشته است. او با یادکرد سخنان دیگران گاه به نقد آن‌ها پرداخته و با عباراتی همچون «الاول اصح» نظر خود را بازگفته است.
[۴۸] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۴ .



کتاب با خطبه نویسنده آغاز می‌شود. مرجانی در خطبه آغازین با نثر مسجع، فضیلت‌های مدینه و پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم را برمی‌شمارد. او در ادامه به حذف سلسله سند راویان و استفاده از بیش از ۲۰۰ کتاب به عنوان منبع و نام‌گذاری کتاب به بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ دار هجرة المختار اشاره می‌کند.
[۴۹] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵-۹ .
کتاب پس از خطبه شامل ده باب است و هر باب چند فصل دارد. مجموع فصول ده باب به ۸۸ می‌رسد. مهم‌ترین موضوعات و مباحث کتاب بدین قرار است:

۵.۱ - باب اول تا پنجم

باب اول:
[۵۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۱- ۱۸.
و نام‌ها و منشأ نام‌گذاری مدینه
[۵۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۹- ۲۵.
، نخستین ساکنان شهر
[۵۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۶- ۳۱.
، چگونگی هجرت قبیله اوس و خزرج به این سرزمین
[۵۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۴ .
و غلبه بر یهودیان و شکل‌گیری قبیله‌های متفاوت.
[۵۴] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۶- ۳۸ .
باب دوم:هجرت پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم و اصحاب به مدینه
[۵۵] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۲- ۶۲.
. باب سوم در دوازده فصل: فضیلت و حرمت شهر مدینه
[۵۶] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۶۳- ۶۷.
، محصولات کشاورزی آن
[۵۷] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۷۰.
، دعای پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم برای برکت این شهر
[۵۸] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۷۶.
و فضیلت صبر در مشکلات و سختی‌های مدینه
[۵۹] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۷۸ .
، نکوهش کسانی که مردم مدینه را بیازارند
[۶۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۸۲.
یا از این شهر روی برگردانند
[۶۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۸۰.
، امنیت مدینه در برابر طاعون و دخول دجال
[۶۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۸۴ .
‌، حدود حرم مدینه
[۶۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۹۴.
و برخی احکام فقهی.
[۶۴] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۰۱.
باب چهارم در پنج فصل: وادی عقیق
[۶۵] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۰۴- ۱۱۸.
، چشمه و چاه‌های منسوب به رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم
[۶۶] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۳۰.
، فضیلت کوه احد و شهدای احد
[۶۷] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۳۲- ۱۳۸ .
و ۲۵ غزوه مشهور پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم .
[۶۸] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۶۲ .
باب پنجم در سه فصل:دشمنی‌های بنی‌نضیر
[۶۹] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۷۰ .
، دستور پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم پس از نبرد خندق به کندن چاه‌هایی در بازار مدینه و گردن زدن مردان بنی‌قریظه و انداختن اجساد آن‌ها به درون چاه‌ها.
[۷۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۷۵.


۵.۲ - باب ششم

مسجد رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم و فضیلت و ویژگی‌های آن، آغاز ساخت مسجد
[۷۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۷۹ .
، قبله و تغییر آن به سوی کعبه
[۷۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۸۳.
و این که بر پایه تقوا بنیان نهاده شده
[۷۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۹۲.
، حجره پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم
[۷۴] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰۰ .
، قرار گرفتن خانه حضرت زهرا سلام الله علیها در سمت راست مصلی تا پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم هر روز بتواند از حال او آگاه شود، همراه این روایت که پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم هر صبح به در خانه وی رفته، آیه تطهیر می‌خواند.
[۷۵] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰۱ .

معرفی برخی ستون‌های مسجد
[۷۶] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰۴- ۲۰۷ .
، روضه‌ها
[۷۷] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۱۴ .
، رویداد سدّ ابواب جز باب خانه علی علیه السلام
[۷۸] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۱۶ .
، سنگچین کردن مسجد شریف
[۷۹] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۱۸ .
، برخی آداب مسجد
[۸۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۱۸- ۲۱۹.
، مکان اصحاب صفه ، اضافات دوره عمر
[۸۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۲۸.
و عثمان
[۸۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۳۳.
و ولید بن عبدالملک بن مروان
[۸۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۳۴.
و مهدی عباسی
[۸۴] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۳۲.
در مسجد، آتش سوزی در مسجد
[۸۵] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۴۱ .
، ساخت دیوار شهر مدینه به دست عضد الدوله ابن بویه و مرمت‌های دیوار تا زمان خود مؤلف.
[۸۶] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۵۱- ۲۵۲ .

گزارش‌های مرجانی از آتش‌سوزی دوم مسجدالنبی صلی الله علیه وآله و سلم به سال ۶۵۱ق. دست اول به حساب می‌آید؛ زیرا این اثر نخستین کتابی است که بازسازی مسجدالنبی صلی الله علیه وآله و سلم را با جزئیات بیان می‌کند و از لحاظ زمانی نیز به این رخداد نزدیک بوده است. به گزارش او، ترمیم سقف حجره شریف نبوی صلی الله علیه وآله و سلم به سال ۶۵۵ق. به پایان رسید. او علت تأخیر بازسازی را اختلافات و نبردهای دوره خلیفه عباسی می‌داند. وی به کشته شدن خلیفه عباسی در بغداد اشاره می‌کند و تصریح می‌کند که پس از وی، ممالیک مصر و یمن عهده‌دار بازسازی مسجدالنبی صلی الله علیه وآله و سلم شدند. او ترمیمات ساختمان مسجدالنبی را به دقت گزارش می‌کند. مرجانی کارگزاران بازسازی، تغییرات، محل بازسازی و همچنین پیشرفت سالیانیه آن‌ را یاد می‌نماید. به گفته او، به سال ۷۰۵/۷۰۶ق. بازسازی به طور کامل پایان یافت.
[۸۷] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۴۱- ۲۴۲ .


۵.۳ - باب هفتم

معرفی مساجد معروف
[۸۸] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۵۵ .
و مساجدی که پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم در آن‌ها نماز گزارد
[۸۹] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۷۰.
، مساجدی که تنها بخشی از آن‌ها باقی مانده است، مانند قری الانصار
[۹۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۷۰.
، مکان‌ها و مساجد میان مکه و مدینه
[۹۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۸۰ .
، و رویداد حجة الوداع .
[۹۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۸۵.


۵.۴ - باب هشتم

خلق پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم از نور و روایت امام علی علیه السلام در این زمینه
[۹۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۰۵ .
، نسب شریف رسول خدا
[۹۴] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۳۰۶.
[۹۵] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۳۹ .
و شکسته شدن ایوان کسری
[۹۶] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۱۶ .
و پاره‌ای از رخدادهای هنگام تولد پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم
[۹۷] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۱۴- ۳۱۶ .
، نام‌ها و صفات و القاب پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم
[۹۸] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۳۱۹.
[۹۹] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۳۲۲.
[۱۰۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۲۵ .
[۱۰۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۲۸ .
، اختلاف در محل دقیق دفن پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم
[۱۰۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۶۹ .
، و چگونگی قبر ابوبکر و عمر.
[۱۰۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۱۳- ۴۱۷.

مرجانی در فصل هشتم جواز توسل به پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم را بررسی کرده و آن را از طریق روایات پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم و اصحاب اثبات نموده است. وی کوشیده نظر مخالفان توسل و مستندات او را بیاورد و آن‌ها را رد می‌کند. او اعتقاد به استحباب تبرک‌جویی از آثار مسجدالنبی را آورده و آن را تأیید کرده است. در پایان این فصل، اشعاری با مضمون توسل و زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم آمده است.
[۱۰۴] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۴۹- ۴۵۵.


۵.۵ - باب نهم

مرجانی در باب نهم می‌کوشد شبهه حرمت زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم و توسل و شفاعت ‌طلبی از او را در ۱۰ فصل رد کند. او در فصل اول از لحاظ فقهی حکم زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم را بررسی می‌کند و نظر فقیهان را بر جواز و همچنین تصریح بر استحباب فراوان آن یاد می‌نماید.
[۱۰۵] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۲۲- ۴۲۳.
او در فصل دوم فضیلت زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم را بررسی می‌کند و روایاتی فراوان از او در این زمینه می‌آورد. در این روایات، پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم به زائرانش وعده بهشت و شفاعت را داده است.
[۱۰۶] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۲۴- ۴۲۵ .
سپس روش زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم و آداب زیارت را با تکیه بر آیات و روایات و سیره اصحاب بیان می‌کند.
[۱۰۷] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۲۶- ۴۲۹.
وی در فصل چهارم معنای صلوات بر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم را بررسی می‌کند و در فصل بعد به حکم فقهی و جایگاه‌های سلام بر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم می‌پردازد.
[۱۰۸] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۳۰- ۴۳۸.
بررسی فضیلت و چگونگی سلام بر پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم موضوع فصل ششم و هفتم است. او از ابوهریره نقل می‌کند که پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود:هر کس نزد قبرم بر من سلام دهد، آن را می‌شنوم و هر کس از دور بر من سلام گوید، جوابش را می‌گویم.
[۱۰۹] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۴۲.

مرجانی در فصل نهم می‌کوشد که شبهه عدم جواز توسل به پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم پس از فوت وی را پاسخ گوید. او با بهره‌گیری از آیات و روایت‌های پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم و سخن و سیره اصحاب می‌کوشد تا جواز توسل را اثبات کند. او نخست پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم را در حکم یک انسان زنده می‌داند که می‌تواند به همان اندازه که در روزگار حیاتش برای مردم برکت داشت، پس از آن نیز داشته باشد. افزون بر روایات، قرائنی دیگر مانند حرمت ازدواج با زنان پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم پس از مرگ او را یاد می‌کند تا حیات و ممات وی را یکسان بداند.
[۱۱۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۵۶- ۴۶۰.
او همچنین نمونه‌های بسیار از کرامات و معجزات قبر رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم و رفتار و توسل بزرگان سلف را که بر قبر او نماز می‌گزاردند و حاجت می‌گرفتند، بازگو می‌کند. او مشاهده خود از چگونگی سلام جدش به پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم و بازگردان پاسخ سلام از جانب پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم را بیان می‌کند.
[۱۱۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۶۰- ۴۶۵.
وی افزون بر اثبات جواز توسل، بر شفاعت پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم نیز تأکید دارد و با آوردن روایات گوناگون بر این امر صحه می‌گذارد.
[۱۱۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۶۴.


۵.۶ - باب دهم

مرجانی در فصل نخست باب دهم به بقیع
[۱۱۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۶۷- ۴۷۸.
، فضیلت و چگونگی زیارت این مکان
[۱۱۴] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۷۹.
، معرفی مدفونان در آن از جمله اهل بیت و صحابه
[۱۱۵] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۸۲.
پرداخته و در فصل دوم این باب به آداب زیارت قبرستان بقیع اشاره نموده است. وی همچون باب‌های دیگر، نخست گزارشی از پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم آورده است تا آداب زیارت را پیروی از سنت پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم و اصحاب بشمارد.
[۱۱۶] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۷۹- ۴۸۱.
در ادامه به دفن امام حسن علیه السلام به وصیت خود او کنار مادرش
[۱۱۷] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۸۲.
و چند روایت قدسی از پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم در مظلومیت امام حسین علیه السلام و همچنین جزئیات تاریخی رویداد کربلا پرداخته است. او همچنین به محل دفن فرزندان امام حسین علیه السلام در بقعه بقیع اشاره می‌کند.
[۱۱۸] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۸۴.
وی درباره قبر حضرت زهرا علیها السلام و از احتمال وجود قبر مطهرش در بقیع
[۱۱۹] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۸۴ .
سخن می‌گوید و از امام علی علیه السلام و تولدش در کعبه یاد می‌کند.
[۱۲۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵۰۱ .
سپس فرزندان علی علیه السلام را نام برده، تصریح می‌کند که درباره فضیلت‌های آنان چهار هزار حدیث روایت شده است.
[۱۲۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵۰۲ .
همچنین از روز عید غدیر خم یاد می‌کند.
[۱۲۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵۰۳ .
او در پایان، بعضی از فضیلت‌های خلفا را آورده
[۱۲۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۵۰۵- ۵۱۰.
و کتاب را با گزارش درباره کسانی که در مدینه می‌زیستند، به پایان برده است.
[۱۲۴] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵۱۱ .



برون‌رفت از موضوع اصلی فصل و بیان مطالب پیرامونی، از ویژگی‌های این کتاب است.
[۱۲۵] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۷- ۳۱ .
مؤلف در بعضی از فصول مطالب پیرامونی را در پایان فصل و با عناوینی همچون فائده، تنبیه، اشاره، تلویح، تفسیر، غمض و تحذیره آورده است.
[۱۲۶] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۸۵- ۲۰۰.
مرجانی به تمرکز بر عنوان فصل پایبندی ندارد و گاهی در معرفی یک مکان، همه مکان‌های مرتبط و همانند آن را برمی‌شمرد و آگاهی‌های گوناگون درباره آن‌ها را بازگو می‌کند. بدین سان، می‌توان گفت که این کتاب جنبه‌ای موسوعه‌ای و جُنگ‌گونه دارد و تنها درباره تاریخ مدینه نیست. در بیان فضیلت بقیع و مدفونان آن، از عمر زمین سخن می‌گوید و به صورت گسترده اقوال گوناگون را می‌آورد و جدول زمانی عمر زمین و همچنین ساخت کعبه تا هجرت پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم را رسم می‌کند. به باور او، زمین هفت هزار سال عمر دارد و پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم در هزاره هفتم زاده شده است. اوج برون‌رفت موضوعی، در باب آخر دیده می‌شود. عنوان باب بقیع است؛ اما نویسنده به موضوعات دیگر همچون وجه تسمیه اعراب به « عرب » و مناطق آن‌ها پرداخته است. در ادامه، از دجال و ویژگی‌هایش سخن گفته و سرانجام درباره زمان ظهور دجال و آخر الزمان پیشگویی کرده است.
[۱۲۷] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۶۹- ۴۷۹ .



او همچنین به بیان دیده‌ها و خاطرات خود می‌پردازد. برای نمونه، هنگامی که از کوه حرا سخن می‌گوید، به خاطره شخصی خود اشاره می‌کند که سنگ‌های کوه حرا در دستانش به صدا درآمدند و ذکر گفتند.
[۱۲۸] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۳۶.
میان این گزارش‌ها، آگاهی‌هایی به چشم می‌خورد که از دانش نویسنده به علومی مانند حساب جمل
[۱۲۹] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۵.
و نجوم و اسطرلاب حکایت دارد.
[۱۳۰] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۳۶.


۷.۱ - دشمنی با شعیان

از جای جای کتاب می‌توان دریافت که نویسنده دشمنی خاصی با شعیان دارد و می‌کوشد با اندک ارتباطی از شیعیان به بدی یاد کند. برای نمونه، در گزارش آتش‌سوزی مسجدالنبی صلی الله علیه وآله و سلم در محرم سال ۶۵۱ق. شعری می‌آورد بدین مضمون که مسجدالنبی با لمس شیعیان نجس شده بود و خداوند با این آتش مسجد را از لوث نجاست پاک کرد.
[۱۳۱] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۴۱.


۷.۲ - سخنان بدون سند

از دیگر ویژگی‌های کتاب، گزارش سخنان بدون سند و بی‌پایه و اساس است. مرجانی بدون توجه به جنبه تاریخی یا جغرافیایی مدینه، برای اثبات نظریه خود، به
داستان‌هایی باورناپذیر و بی‌سند تمسک می‌جوید که حتی اعتراض مصحح را نیز در پی دارد.
[۱۳۲] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۶۱- ۴۶۳ .

اعتماد به خواب و رویا، یکی از ویژگی‌های تألیف مرجانی است.
[۱۳۳] بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۸۱ .



این کتاب را محمد شوقی بن ابراهیم مکی با استفاده از چهار نسخه خطی کتابخانه عارف حکمت شهر مدینه با عنوان بهجة النفوس و الاسرار فی تاریخ هجرة المختار و نسخه کتابخانه دانشگاه اسلامی مدینه منوره با عنوان بهجة النفوس و الاسرار تصحیح کرده است. (مقدمه:ص و، ز) ذکر نشانی آیات، تکمیل احادیث متن، معرفی برخی مکان‌ها و اعلام، ارزیابی توثیق راویان، توضیح مطالبی که در فهم متن ضروری است، و افزودن برخی شکل‌ها و تصویر‌های مربوط به متن از افزوده‌های محقق کتاب است. این کتاب با قطع وزیری در ۶۱۳ صفحه به سال ۱۴۲۵ق. با همت کتابخانه ملک فهد در شهر ریاض منتشر شده است؛ محمد بن عبدالوهاب فضل نیز کتاب بهجة النفوس را تصحیح کرده و در دو مجلد با قطع وزیری به سال ۲۰۰۲م. در انتشارات دار الغرب الاسلامی بیروت به چاپ رسانده است.


(۱)ایضاح المکنون : اسماعیل پاشا البغدادی (م.۱۳۳۹ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي.
(۲)تاریخ مکة المشرفه : محمد ابن الضیاء (م.۸۵۴ق.)، به كوشش علاء و ايمن، بیروت ، دار الكتب العلميه، ۱۴۲۴ق.
(۳) التاریخ و المورخون : محمد الحبیب الهیله ، مکه ، مؤسسة الفرقان، ۱۹۹۴م.
(۴) التحفة اللطیفه : شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۱۴ق.
(۵)شفاء الغرام : محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به كوشش گروهي از علما، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۲۱ق.
(۶) العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین :محمد الفأسي (م.۸۳۲ق.)، به كوشش فؤاد سير، مصر ، الرساله، ۱۴۰۶ق.
(۷)کشف الظنون : حاجی خلیفه (م.۱۰۶۷ق.)، بيروت، دار الكتب العلميه، ۱۴۱۳ق.
(۸)معجم المؤلفین : عمر کحّاله ، بيروت، دار احياء التراث العربي و مكتبة المثني.
(۹)هدیة العارفین : اسماعیل پاشا (م.۱۳۳۹ق.)، بيروت، دار احياء التراث العربي.



 
۱. کشف الظنون، حاجی خلیفه، ج۱، ص۳۰۲.
۲. شفاء الغرام، محمد الفاسی، ج۱، ص۷۲.    
۳. شفاء الغرام، محمد الفاسی، ج۱، ص۳۷۵.    
۴. العقد الثمین، محمد الفاسی، ج۴، ص۳۸۱.
۵. التحفة اللطیفه، السخاوی، ج۲، ص۵۶.    
۶. بهجة النفوس، الاندلسی، تحقیق فضل، ج۱، ص۱۳۰.
۷. بهجة النفوس، الاندلسی، تحقیق فضل، ج۱، ص۳۰.
۸. هدیة العارفین، اسماعیل پاشا، ج۱، ص۴۶۳.    
۹. معجم المؤلفین، عمر رضا کحالة، ج۶، ص۱۳۰.    
۱۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۳۹۲- ۳۹۳.
۱۱. بهجة النفوس، الاندلسی، تحقیق فضل، ج۱، ص۳۰.
۱۲. التاریخ و المورخون، محمد الحبیب الهیله، ج۱، ص۷۰-۷۱.
۱۳. العقد الثمین، محمد الفاسی، ج۲، ص۲۵۳.
۱۴. بهجة النفوس، الاندلسی، تحقیق فضل، ج۱، ص۳۱.
۱۵. کشف الظنون، حاجی خلیفه، ج۱، ص۲۵۹.
۱۶. کشف الظنون، حاجی خلیفه، ج۲، ص۱۲۳۷.
۱۷. هدیة العارفین، اسماعیل پاشا، ج۱، ص۴۶۳.    
۱۸. هدیة العارفین، اسماعیل پاشا، ج۲، ص۱۴.    
۱۹. معجم المؤلفین، عمر رضا کحالة، ج۶، ص۱۳۰.    
۲۰. معجم المؤلفین، عمر رضا کحالة، ج۱۱، ص۲۶۹.    
۲۱. شفاء الغرام، محمد الفاسی، ج۱، ص ۷۲.    
۲۲. شفاء الغرام، محمد الفاسی، ج۱، ص۳۷۵.    
۲۳. تاریخ مکة المشرفه، محمد ابن الضیاء، ج۱، ص۴۶.    
۲۴. تاریخ مکة المشرفه، محمد ابن الضیاء، ج۱، ص۱۰۲.    
۲۵. تاریخ مکة المشرفه، محمد ابن الضیاء، ج۱، ص۲۴۵.    
۲۶. وفاء الوفاء، سمهودی، ج۱، ص۲۶۸.    
۲۷. وفاء الوفاء، سمهودی، ج۴، ص۲۷.    
۲۸. تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۴۴.
۲۹. تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۴۸.
۳۰. تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۱۰۰.
۳۱. تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۱۱۸.
۳۲. تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۱۵۶.
۳۳. تاریخ المدینه، نهروالی، ج۱، ص۱۹۴.
۳۴. تحصیل المرام، ابن صباغ، ج۱، ص۴۸۸.
۳۵. تحصیل المرام، ابن صباغ، ج۱، ص۵۳۴.
۳۶. تحصیل المرام، ابن صباغ، ج۲، ص۱۰۲۴.
۳۷. افادة الانام، عبدلله الغازی، ج۲، ص۱۲-۱۴.
۳۸. افادة الانام، عبدلله الغازی، ج۶، ص۴۵۲.
۳۹. افادة الانام، عبدلله الغازی، ج۶، ص۴۵۴.
۴۰. ایضاح المکنون، بابانی، ج۱، ص۲۱۷.    
۴۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰- ۲۲ .
۴۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۳۸ .
۴۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۱۵ .
۴۴. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰ .
۴۵. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۲۷ .
۴۶. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۲ .
۴۷. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، مقدمه .
۴۸. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۴ .
۴۹. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵-۹ .
۵۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۱- ۱۸.
۵۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۹- ۲۵.
۵۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۶- ۳۱.
۵۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۴ .
۵۴. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۶- ۳۸ .
۵۵. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۲- ۶۲.
۵۶. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۶۳- ۶۷.
۵۷. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۷۰.
۵۸. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۷۶.
۵۹. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۷۸ .
۶۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۸۲.
۶۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۸۰.
۶۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۸۴ .
۶۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۹۴.
۶۴. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۰۱.
۶۵. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۰۴- ۱۱۸.
۶۶. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۳۰.
۶۷. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۳۲- ۱۳۸ .
۶۸. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۶۲ .
۶۹. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۷۰ .
۷۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۷۵.
۷۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۱۷۹ .
۷۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۸۳.
۷۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۹۲.
۷۴. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰۰ .
۷۵. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰۱ .
۷۶. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۰۴- ۲۰۷ .
۷۷. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۱۴ .
۷۸. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۱۶ .
۷۹. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۱۸ .
۸۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۱۸- ۲۱۹.
۸۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۲۸.
۸۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۳۳.
۸۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۳۴.
۸۴. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۳۲.
۸۵. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۴۱ .
۸۶. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۵۱- ۲۵۲ .
۸۷. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۴۱- ۲۴۲ .
۸۸. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۵۵ .
۸۹. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۷۰.
۹۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۷۰.
۹۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۸۰ .
۹۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۸۵.
۹۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۰۵ .
۹۴. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۳۰۶.
۹۵. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۳۹ .
۹۶. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۱۶ .
۹۷. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۱۴- ۳۱۶ .
۹۸. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۳۱۹.
۹۹. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۳۲۲.
۱۰۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۲۵ .
۱۰۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۲۸ .
۱۰۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۳۶۹ .
۱۰۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۱۳- ۴۱۷.
۱۰۴. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۴۹- ۴۵۵.
۱۰۵. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۲۲- ۴۲۳.
۱۰۶. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۲۴- ۴۲۵ .
۱۰۷. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۲۶- ۴۲۹.
۱۰۸. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۳۰- ۴۳۸.
۱۰۹. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۴۲.
۱۱۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۵۶- ۴۶۰.
۱۱۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۶۰- ۴۶۵.
۱۱۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۶۴.
۱۱۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۶۷- ۴۷۸.
۱۱۴. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۷۹.
۱۱۵. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۸۲.
۱۱۶. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۷۹- ۴۸۱.
۱۱۷. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۸۲.
۱۱۸. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۴۸۴.
۱۱۹. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۸۴ .
۱۲۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵۰۱ .
۱۲۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵۰۲ .
۱۲۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵۰۳ .
۱۲۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۵۰۵- ۵۱۰.
۱۲۴. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۵۱۱ .
۱۲۵. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۲۷- ۳۱ .
۱۲۶. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۸۵- ۲۰۰.
۱۲۷. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۶۹- ۴۷۹ .
۱۲۸. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۳۶.
۱۲۹. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۵.
۱۳۰. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۱۳۶.
۱۳۱. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص ۲۴۱.
۱۳۲. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۶۱- ۴۶۳ .
۱۳۳. بهجة النفوس، عبدالله بن عبدالملک مرجانی، ج۱، ص۴۸۱ .





حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«بهجة النفوس والاسرار فی تاریخ دار هجرة المختار».    



جعبه ابزار