بهاءالدین مرغینانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَهاءُالدّین مَرْغینانی، نام دو
شاعر ایرانی بود که شرح احوال آن دو شاعر و
ادیب در برخی منابع با یکدیگر آمیخته است.
زندگی‌نامه و شرح احوال آن دو شاعر و ادیب در برخی منابع با یکدیگر آمیخته است،
اما با توجه به
حکومت معاصر هریک، می‌توان آن دو را از یکدیگر تشخیص داد:
بهاءالدین مرغینانی شاعر سدۀ ۵و۶ق بود.
از احوال و آثار و اشعار او اطلاع زیادی در دست نیست. همین قدر می‌دانیم که اصل او از ناحیۀ
مرغینان فرغانه بوده، و از شاعران مداح دربار
قطب‌الدین انوشتکین خوارزمشاه (حک ۴۷۰-۴۹۰ق/۱۰۷۷-۱۰۹۷م) به شمار می‌آمده‌است.
برخی محققان از او با عنوان ملک‌الکلام بهاءالدین
و نیز بهاءالدین مرغیستانی
یاد کرده‌اند و
آقا بزرگ سال وفات او را ۵۳۷ق/۱۱۴۲م، و هدایت
۵۲۷ق/۱۱۳۳م ضبط کرده است.
او را شاعری شیرین‌بیان دانسته، و از اشعار او تعریف و تمجید کرده‌اند.
قصیده‌ای از وی با مطلع «ای زلف تابدار تو پیچیده بر قمر» در برخی از تذکره‌ها مذکور است که بیانگر طبع والا و مهارت او در شعرسرایی است.
بهاءالدین مرغینانی، از وزرا، شاعران و درباریان فاضل سدۀ ۷ق بود.
وی از سوی پدر از
خاندان شیخ‌الاسلام فرغانه، و از سوی مادر از فرزندان طغان‌خان، حکمران فرغانه محسوب می‌شد
و به طور
یقین تا ۶۴۹ق/۱۲۵۱م در قید حیات بود
و حبش عمیدالملک، وزیر دربار جغتای (حک ۶۲۴-۶۴۹ق/۱۲۲۷-۱۲۵۱م) او را به خدمت بیسو، فرزند جغتای گماشت و بهاءالدین در عین
ادب و
احترام کامل در خدمت او بود، اما پس از
مرگ بیسو وی بر اثر کینه و دسیسۀ مدعیان حکومت از جمله حبش عمید و قرا، پسر دیگر جغتای به همراه مال و فرزندان به
اسارت درآمد و به دستور حبش عمید او را نمدمال کردند و اعضایش را در هم شکستند.
به گفتۀ
عطاملک جوینی،
بهاءالدین مناقب و فضایل بسیاری داشته، و درگاه او محل اجتماع فاضلان و ادبا بوده است و شاعران و عالمان مورد عنایت و شفقت او قرار می‌گرفته‌اند. اشعاری از وی در تاریخ جهانگشای مذکور است.
(۱) تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی التصانیف الشیعه.
(۲) اوحدی، تقی‌الدین، عرفات‌العاشقین، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم ۵۳۲۴.
(۳) جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
(۴) رازی، امین احمد، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
(۵) صبا، محمدمظفرحسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۶) لکهنوی، آفتاب رای، ریاض‌العارفین، به کوشش حسام‌الدین راشدی، اسلام آباد، ۱۳۵۵ش/۱۹۷۶م.
(۷) نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۸) هدایت، رضاقلی، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بهاءالدین مرغینانی»، شماره۵۲۱۱.
