باطش
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باطش به‌سختی عذاب کننده ستمگران، از اسما و
صفات الهی گفته می‌شود.
باطش اسم فاعل از ریشه «ب ط ش» به معنای گرفتن چیزی با شدّت، قوّت و
سرعت است.
برخی بطش را هرگونه عمل قهرآمیز و شدید، اعم از گرفتن و غیر آن دانسته‌اند.
گفته‌شده: بطش در آغاز بیش‌تر درباره زدن پی‌در‌پی به کار می‌رفته؛ ولی پس از آن در وارد‌ساختن دردهای پیاپی استعمال گشته است.
گاهی نیز بطش به معنای مطلق گرفتن، با شدت باشد یا بدون آن به کار می‌رود.
باطش از اسمای الهی
و بدین معناست که خداوند، ستمگران
و دشمنان الهی را که با فرمان او مخالفت و پیامبرانش را تکذیب کردند
به شدت
عذاب کرده
، از آنان انتقام می‌گیرد.
مادّه بطش در
قرآن کریم در سه
آیه به خداوند نسبت داده شده و در آیات دیگری نیز بدون به کار رفتن این مادّه، به گرفتن و عذاب شدید الهی اشاره شده است؛ مانند:«اِنَّ اَخذَهُ اَلیمٌ شَدید»
، «فَاَخَذنهُم اَخذَ عَزیز مُقتَدِر».
قرآن کریم پس از ذکر داستان
اصحاب اخدود و وعده عذاب آنان
در مقام تأکید
و نیز برای برحذر‌داشتن انسانها از گرفتار شدن به عذابِ‌الهی
به باطش بودن خداوند اشاره کرده و بطش الهی را شدید دانسته است:«اِنَّ بَطشَ رَبِّکَ لَشَدید».
چون واژه «بطش» از نظر لغوی خود متضمن معنای شدّت است، وصف‌کردن آن به شدید بر مضاعف بودن شدت
، کراهت و دردآوری آن
دلالت دارد.
بطش الهی در مورد جابران و ستمگران شامل عذاب آنان در
جهنم ، کیفرهای اخروی پیش از جهنم و عذابهای
دنیا می‌شود.
اضافه شدن بطش به
رب و ربّ به کاف خطاب در
آیه یاد شده، برای تسکین و تسلّی دادن به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) است که تأیید و یاری
خدا شامل حال او خواهد شد
؛ همچنین اشاره دارد به این‌که کافران زمان پیامبر و ستمگران امت وی، نصیبی از وعید ذکر شده در آیات پیشین خواهند داشت.
برخی آیه بعد:«اِنَّهُ هُوَ یُبدِئُ و یُعید»
را نیز به بطش خداوند مربوط دانسته و آن را چنین معنا کرده‌اند: خداوند، ستمگران را در
دنیا و آخرت به‌عذاب می‌گیرد.
برخی دیگر با همین دیدگاه و با رویکردی عرفانی، معنایی تأویلی برای این دو
آیه ذکر کرده و گفته‌اند: بطش پروردگار به قهر حقیقی و فانی ساختن بنده، شدید است، به گونه‌ای که از بنده اثری باقی نمی‌گذارد.
خداوند بطش را با فانی ساختن افعال بنده آغاز کرده، سپس صفات و پس از آن ذات وی را فانی می‌سازد.
در ادامه
سوره بروج با یاد آوری داستان
فرعون و
ثمود که با عذاب الهی نابود شدند، باطش بودن خداوند تقریر و تثبیت شده است
:«هَل اَتکَ حَدیثُ الجُنود • فِرعَونَ و ثَمود».
در آیه‌ای پس از اشاره به نابودی
قوم لوط ، در مقام
تبرئه حضرت لوط (علیه‌السلام) بیان شده است که پیش از آن لوط (علیه‌السلام) قومش را از عذاب الهی ترسانده بود
:«و لَقَد اَنذَرَهُم بَطشَتَنا...».
برخی مقصود از «بطشه» را در این آیه عذاب قوم لوط در
دنیا و برخی عذاب ستمگران در آخرت دانسته‌اند.
در روایتی مقصود از «بطشة‌الله»، که در آیه ۳۶
قمر به آن اشاره شده امیرمؤمنان، علی (علیه‌السلام) دانسته شده
که این روایت با توجه به مظهریت آن حضرت برای اسم باطش تبیین‌می‌شود.
در آیه‌ای نیز به روزی اشاره شده که در آن مشرکان صدر
اسلام به عذاب بزرگ‌تر و انتقام الهی گرفتار می‌شوند:«یَومَ نَبطِشُ البَطشَةَ الکُبری اِنّا مُنتَقِمون».
برخی مصداق این آیه را شکست سخت مشرکان در
جنگ بدر دانسته‌اند
؛ ولی برخی دیگر با توجه به قرائنی، آیه را به عذاب آنان در آخرت مربوط دانسته‌اند، زیرا انتقام کامل الهی تنها در قیامت حاصل می‌شود و آوردن وصف «کُبْری» به صورت مطلق برای این بطش الهی مستلزم آن است که بطش یاد شده بزرگ‌ترین بطشها باشد و این تنها در
قیامت تحقق می‌یابد
، چنان‌که در دیگر آیات با تعبیرهایی دیگر به این امر اشاره شده است؛ مانند:«فَاِذا جاءَتِ الطّامَّةُ الکُبری»
، «فَیُعَذِّبُهُ اللّهُ العَذابَ الاَکبَر».
برخی نیز با توجه به این‌که برپایی قیامت آخرین بطش الهی در دنیاست، احتمال داده‌اند مقصود از «بطشه» در این آیه وقوع قیامت باشد.
اسماء و صفات الهی در قرآن؛ انوار التنزیل و اسرارالتأویل، بیضاوی؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تفسیر التحریر و‌التنویر؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر عبدالرزاق؛ تفسیر فرات الکوفی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر القرآن الکریم، ابن‌عربی؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ فتح القدیر للعاجز الفقیر؛ الکشاف؛ لسان العرب؛ مجمع‌البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ المقام الاسنی فی تفسیر الاسماء الحسنی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النکت و‌العیون، ماوردی
مرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «باطش».
