اللمعات النیرة فی شرح تکملة التبصرة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب اللمعات النیرة فی شرح تکملة التبصرة ، شرح استدلالی بر متن کتاب
التبصره علامه حلی است.
این اثر، شرح استدلالی ممتازی بر متن کتاب
التبصره علامه حلی است، اما
آخوند خراسانی نتوانست آن را به پایان برساند و در اثنای کار
وفات یافت. این اثر، از باب
طهارت تا مقداری از مکان مصلی (نمازگزار) است. تاریخ ختم باب طهارت، دوم
شوال ۱۳۲۹ (پنج ماه قبل از درگذشت) است. این اثر پیش تر، پس از درگذشت محقق خراسانی، ضمن رساله‌های فقهی وی، در
بغداد ، در سال ۱۳۳۱ ق، با عنوان شذرات چاپ شده است، اما باید دانست محقق، این نام را بر اثرش ننهاده است. در این اثر، محقق خراسانی گاه هم رای علامه حلی در تبصره بوده، برخی اوقات، نظریات علامه را نقد و رد کرده است. گفته می‌شود محقق خراسانی، در ابتدا این اثر را از آغاز باب «طهارت» تا پایان «
دیات » نوشته (مانند تبصره حلی) و سپس به شرح آن و آوردن
دلیل و
برهان پرداخته، اما چنان که گفتیم، جز تا مقداری از باب صلاة نتوانست پیش برود و درگذشت. این اثر که آخرین نوشته آخوند است، هم زمان با درگیری وی با جریانات
مشروطه بوده که از علل عدم تکمیل اثر وی است.
۱. محقق خراسانی در نگارش (تحریر) جدید کتاب، به ذکر
استدلال و دلایل اقوال و
احکام پرداخته و به
شهرت ، اتفاق نظر و
اجماع فقیهان عنایت ویژه داشته است؛ گرچه هر قولی دارای درجه اعتبار متفاوتی است.
۲. ویژگی دیگر، روش محتاطانه اثر است. آخوند در این اثر، شواهد بسیاری را بر مدعاها آورده، اما به سبب خوف از مخالفت با اجماع، حکم به
احتیاط داده است.
۳. اعتقاد به جبران
ضعف سند و دلالت، با شهرت میان
فقها ، از ویژگی‌های دیگر کتاب است.
۴. با این حال باید گفت که اعتنا و عنایت ویژه و بسیار وی به فرمایش فقیهان، باعث عدم مخالفت یا عدم ابراز رای شاذ و کمیاب نشده است. برای مثال، وی به
نجاست ذاتی اهل کتاب معتقد نیست؛ نیز باور دارد
دلیلی عقلی یا شرعی بر بطلان
نماز با لباس غصبی وجود ندارد.
۵. ویژگی دیگر، سعی برای حل تضارب و اختلاف میان
احادیث است. شاید بتوان گفت بسیاری از فتاوای وی راه گشا و بر مقلدان سهل است. ۶. خواننده با بررسی بسیاری از فتاوای ایشان، شادمان از دست یابی بر راه کاری نو و فتوایی جدید می‌شود، اما دیری نمی‌پاید که پی می‌برد محقق خراسانی قصد مخالفت با فتاوای دیگران ندارد. زیرا توصیه به
احتیاط و عدم مخالفت با فرمایش فقیهان می‌کند. چندین نمونه از این گونه فتاوا در مقدمه محقق، گزارش شده است. چنان که برخی لغزش‌های وی گفته شده، از جمله خلط میان
روایات ، خطای در نقل، اشتباه در استناد
روایت ، تصرف در نقل و تلخیص روایت. این گونه موارد را مصحح محترم تذکر داده که برای فقه پژوهان آموزنده و عبرت انگیز است. گرچه باید علت را اعتماد محقق خراسانی به محفوظات، اعتماد به نقل دیگران و کمبود یا نبود فرصت مراجعه به منابع دانست.
این پژوهش، به صورت انفرادی انجام شده و نسخه چاپی پیشین با
نسخه خطی ، مورد مراجعه قرار گرفته است. مقابله، تصحیح، تقطیع و تخریج مصادر را سید صالح مدرسی انجام داده و اختلاف نسخه خطی و چاپی لحاظ شده است. نیز موارد برگزیده و مرجح به هنگام اختلاف نسخه‌ها آورده شده و در نقل عبارات و شیوه نوشتن محقق خراسانی، حفظ
امانت شده است. مصحح مستقیما به مصادر و منابع منقول در اثر مراجعه کرده و سعی در اتقان متن داشته است. چنان که گاه ادعاهای اجماع و شهرت را با ذکر اجماع کنندگان آورده است.
نرم افزار مجموعه آثار آخوند خراسانی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
