الجعل (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رساله «الجعل»، تالیف
علامه حسن زاده آملی ، به
زبان عربی و در موضوع مجعولیت وجود است.
رساله، نسبتا کوتاه و فاقد هر گونه باب بندی و فصل بندی است.
همان طور که پیداست، مسئله مورد بحث در این رساله، مسئله
جعل است. مبحث جعل، علی رغم گفته برخی که ابراز کرده‌اند: مبحث اصالت یا اعتباریت وجود، ما را از مبحث جعل بی نیاز می‌کند، یکی از مباحث مهم حکمی است که
دقت در آن، حقیقت امر را در صدور اشیا از جاعل
واجب بالذات و نحوه ارتباط معلول با
علت خود و بالعکس روشن می‌کند.
حضرت استاد حسن زاده، در بیان
هدف نگارش رساله جعل، چنین می‌فرماید: «هدف عمده ما در این رساله که برای متوغلین در
فلسفه و
عرفان ، خود، نکته علیایی است، این است که می‌خواهیم بگوییم: بنا بر اصالت وجود و مساوقت وجود با حق و اینکه وجود یک وجود صمدی و یک حقیقت واحده ذات مراتب یا ذات مظاهر است، ما از مجعولیت وجود چه می‌خواهیم؟ و یا بنا بر امور یاد شده، مجعولیت وجود چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ و شاید آن آقایان و بزرگانی که مجعولیت وجود را نفی و قائل به مجعولیت ماهیت، یا مجعولیت انتساب
ماهیت به وجود شده‌اند، نظر شریفشان به همین نکته که بدان اشاره شد، معطوف بوده باشد».
به هر حال، معظم له رساله را با اشاره‌ای به اهمیت مبحث جعل آغاز می‌کند، آن گاه خاطرنشان می‌سازد که بحث از جعل به شعبه‌های گوناگونی تقسیم می‌گردد که طایفه‌ای از آنها جزء مسایل فلسفه رایج (
حکمت مشاء) است و برخی در حکمت متعالیه ریشه دارد که ذیلا به عناوین آن مسائل اشاره می‌شود:
۱. مسئله اصالت جود در جعل، غیر مسئله اصالت وجود در تحقق است.
۲. لفظ جعل در برخی از موارد به دو مفعول و در برخی دیگر به یک مفعول متعدی می‌شود.
۳. مجعول بالذات چیست؟
۴. جعل مؤلف به جعل عرضیات مفارقه اختصاص دارد.
۵. کسانی که در ماهیت به جعل
بسیط قائلند، بر اعتباریت وجود اتفاق دارند.
۶. کسانی که در ماهیت، قائل به جعل بسیطند، سه فرقه‌اند.
۷. کسی که می‌گوید: مجعول به جعل بسیط، اتصاف است، مرادش از این اتصاف چیست؟
۸. کسانی که قائل به
اصالت وجودند، در باره مجعول بالذات، به سه فرقه تقسیم می‌شوند.
۹. آیا بسائط مجعولند؟
۱۰. موجود ممکن همراه با وجودش ربط محض است.
۱۱. در برخی از موارد، شیخ اکبر،
محی الدین بن عربی ، از انتساب ما سوی به حق تعالی، به ارتباط فقری تعبیر کرده است.
حضرت استاد دام ظله، مسائل مورد اشاره را به همین ترتیب که ذکر شد، به تفصیل، مورد بحث قرار داده و در خاتمه جهت مزید
استبصار به نقل طایفه‌ای از کلمات اهل
توحید (اهل عرفان) می‌پردازد.
گفتنی است که رساله جعل، همراه با دو
اثر دیگر استاد، یکی، به نام «
العمل الضابط فی الرابطی و الرابط » و دومی، به نام «
قصیدة ینبوع الحیاة »، توسط انتشارات قیام، در
سال ۱۳۶۸ ش، به طبع رسید.
نرم افزار مجموعه آثار علامه حسن‌زاده آملی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
