• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

کرم (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





کَرَم (به فتح کاف و راء) و کِرامت (به کسر کاف) از واژگان قرآن کریم به معنای سخاوت، شرافت، نفاست و عزّت است. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند: کَریم (به فتح کاف) به معنای جواد و منعم، از اسماء حسنی؛ و کِرام (به کسر کاف) جمع کریم؛ اَکْرَم (به فتح الف و راء و سکون کاف) اسم تفضیل به معنای محترمترین و شریفترین؛ و مُکْرِم: (به صیغه فاعل) به معنای عزیز کننده؛ و مُکْرَم (به صیغه مفعول) به معنای عزیز و شریف‌؛ و مُکَرَّمة (به صیغه مفعول) از باب تفعیل نیز به معنای عزیز و شریف‌؛ و اِکْرام (به کسر الف و سکون کاف) به معنای آنست که به کسی نفع خالصی یا شی‌ء شریفی رسانده شود.



کَرَم: (بر وزن فَرَس) و کِرامت به معنی سخاوت، شرافت، نفاست و عزّت است.
در صحاح و قاموس گوید: «الکرم ضدّ اللؤم» یعنی کرم ضدّ لئآمت است پس کریم به معنی سخی است، چنانکه در اقرب الموارد آمده‌ است.
در مصباح فیومی و اقرب الموارد آمده: «کرم الشّی‌ء کرما: نفس و عزّ فهو کریم» بنا بر این کریم به معنی نفیس و عزیز است‌.
راغب می‌گوید: کرم اگر وصف خدا واقع شود مراد از آن احسان و نعمت آشکار خداست و اگر وصف انسان باشد نام اخلاق و افعال پسندیده اوست که از وی ظاهر می‌شود. به کسی کریم نگویند مگر بعد از آنکه آن اخلاق و افعالی از وی ظاهر شود و هر چیزی که در نوع خود شریف است با کرم توصیف می‌شود.
پس در هر جا از قرآن لفظ کریم یا کرامت و یا فعل آن آمد با در نظر گرفتن تناسب محل می‌شود آن را به یکی از معانی چهارگانه که در اول گفته شد گرفت.


(وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ...) «اولاد آدم را فضیلت دادیم و شرافتمند کردیم و راه خشکی و دریا را بر وی گشودیم».
(اَ رَاَیْتَکَ هذَا الَّذِی‌ کَرَّمْتَ‌ عَلَیَ‌) «بگو این همان است که بر من فضیلت دادی؟!».
(وَ قالَ الَّذِی اشْتَراهُ مِنْ مِصْرَ لِامْرَاَتِهِ‌ اَکْرِمِی‌ مَثْواهُ‌) «آنکه یوسف را از مصر خرید به زنش گفت: اقامت و سکونت او را در این‌ خانه، گرامی دار».

۲.۱ - کریم

کَریم: به معنای جواد و منعم، از اسماء حسنی است. در غیر خدا نیز به کار می‌رود.
(وَ مَنْ کَفَرَ فَاِنَّ رَبِّی غَنِیٌ‌ کَرِیمٌ‌) «همانا پروردگار من بی‌نیاز و سخاوتمند است».
(یا اَیُّهَا الْاِنْسانُ ما غَرَّکَ بِرَبِّکَ‌ الْکَرِیمِ‌ • الَّذِی خَلَقَکَ فَسَوَّاکَ...) (اى انسان! چه چيز تو رادر برابر پروردگار كريمت مغرور ساخته است؟!همان كسى كه تو را آفريد و منظم ساخت...).
کریم فقط در این دو آیه وصف حق تعالی آمده است وآن را در خداوند، جواد و منعم معنی کرده‌اند، «رَجُلُُ کَریم‌ُُ اَیْ جَوادُُ؛ قَومُُ کِرام‌ُُ ای اَجْوادُُ».
(لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ‌ کَرِیمٌ‌) ( براى آنها، آمرزش و رحمت خدا و روزىِ با ارزشى است). طبرسی در این آیه رزق کریم را عظیم و واسع و آنچه ناگواری در آن نیست و در ذیل آیه چهارم از همین سوره، بزرگ و پر قیمت معنی کرده است؛ در اقرب الموارد آمده: «رِزْقٌ کَرِیمٌ‌ ایْ کَثیرٌ»؛ این‌ها همه مصداق شرافت و نفاست‌اند.
(فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَ اَجْرٍ کَرِیمٍ‌) «او را به غفران و مزدی شریف و نفیس بشارت ده». در مصباح فیومی و اقرب الموارد آمده: «کرم الشّی‌ء کرما: نفس و عزّ فهو کریم» بنا بر این کریم به معنی نفیس و عزیز است‌.
(ما هذا بَشَراً اِنْ هذا اِلَّا مَلَکٌ‌ کَرِیمٌ‌) «این بشر نیست بلکه فرشته‌ای است بزرگوار».
ایضا آیه هفدهم از سوره دخان (وَلَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَجَاءهُمْ رَسُولٌ كَرِيمٌ) (ما پيش از اينها قوم فرعون را آزموديم و پيامبر بزرگوارى به سراغشان آمد) و چهلم از حاقّه (إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ) (كه اين قرآن گفتار رسول بزرگوارى است) و غیره.
(لا اِلهَ اِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ‌ الْکَرِیمِ‌) (معبودى جز او نيست؛ و او پروردگار عرش كريم است). وصف عرش در تمام آیات و در آیه ۸۶ همین سوره «عظیم» و فقط در آیه فوق «کریم» آمده است، شاید آن نیز به معنی عظیم و شاید به معنی محترم و شرافتمند باشد، عرش محترمی که مصدر دستورات امور عالم است. طبرسی آن را نیکو معنی کرده و فرماید: کریم در جمادات به معنی نیکو است.
(اِنَّهُ لَقُرْآنٌ‌ کَرِیمٌ‌) (كه آن، قرآن پر ارزشى است). قرآن کریم: یعنی قرآن شریف و محترم و گرانقدر.

۲.۱.۱ - کرام

کِرام: جمع کریم است.
(بِاَیْدِی سَفَرَةٍ • کِرامٍ‌ بَرَرَةٍ) «با دست یا در دست نویسندگانی که بزرگواران و نیکوکارانند».
(وَ اِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظِینَ • کِراماً کاتِبِینَ‌) (به يقين نگاهبانانى بر شما گمارده شده، والا مقام و نويسنده اعمال (نيك و بد شما)).

۲.۲ - اکرم

اَکْرَم: اسم تفضیل به معنی محترمترین و شریفترین است‌.
(اِنَ‌ اَکْرَمَکُمْ‌ عِنْدَ اللَّهِ اَتْقاکُمْ‌) «محترمترین و شریفترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شما است».
این آیه همان است که افتخارات پوچ را زیر پا گذاشته و ارزش انسان را در پیشگاه خدا فقط در تقوی به رسمیت می‌شناساند و اگر پیامبران و امامان و فقهاء و نظیر آنها را محترم می‌داریم آن هم از «اتقی» بودنست و اگر سیّدی را به خاطر اجدادش محترم بداریم باز منتهی به «اتقی» بودن اجدادش می‌باشد.
(اقْرَاْ وَ رَبُّکَ‌ الْاَکْرَمُ‌ • الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ‌) شاید مراد از اکرم آنست که عطای خدا ما فوق عطاها است، لذا در مجمع «اعظم کرما» که کرم هیچ کریم به او نمی‌رسد گفته است.

۲.۳ - مکرم و مکرمه و اکرام

مُکْرِم: (به صیغه فاعل) عزیز کننده است: (وَ مَنْ یُهِنِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ‌ مُکْرِمٍ‌) «هر که خدا خوارش کند او را عزیز دارنده‌ای نیست».
مُکْرَم: (به صیغه مفعول) عزیز و شریف‌ است: (بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ‌) «بلکه بندگانی شریف‌اند».
مُکَرَّمة: (به صیغه مفعول) از باب تفعیل نیز بدان معنی (عزیز و شریف‌) است‌: (فِی صُحُفٍ‌ مُکَرَّمَةٍ • مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ)
اِکْرام: مانند تکریم در کتب لغت متعدّی آمده است؛ «اکرم فلانا: شرّفه» در مفردات گفته: اکرام و تکریم آنست که به کسی نفع خالصی یا شی‌ء شریفی رسانده شود.
(وَ یَبْقی‌ وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْاِکْرامِ‌) (و تنها ذات صاحب جلال و گرامى پروردگارت باقى مى‌ماند).
(تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَ الْاِکْرامِ‌) (پربركت و زوال‌ناپذير است نام پروردگار صاحب جلال و بزرگوار تو).

۲.۳.۱ - صفات جمال و جلال

خداوند دارای دو گونه صفات است: صفات جلال مثل عظمت، کبریاء، عزّت، غلبه، پاکی و غیره و صفات جمال که مبیّن مقام نعمت و افاضه رحمت‌اند مثل علم، قدرت، جود، رحمت و غیره. لفظ «ذُو الْجَلالِ» راجع به صفات جلال و عظمت و لفظ «الْاِکْرامِ» راجع به صفات جمال و نعمت و رحمت است، پس اکرام در مقام افاضه رحمت و نعمت به بندگان است. معنی آیه اول چنین می‌شود: «می‌ماند پروردگارت که دارای صفات جلال و جمال است، خدائی که در مقام ذات بالاتر از همه و در مقام نعمت، معطی و مفیض همه نعمت‌ها است». در کشّاف از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) نقل شده: «اَلِظُّوا بِیَا ذَا الْجَلَالِ وَ الْاِکْرَامِ‌». به خواندن خدا با این جمله مداومت کنید و آن حضرت کسی را دید که نماز می‌خواند و می‌گفت «یا ذا الجلال و الاکرام» فرمود: «دعایت مستجاب شد».


۱. قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۶، ص۱۰۳.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۷۰۷.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۶، ص۱۵۲.    
۴. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج۵، ص۲۰۱۹.    
۵. فیروزآبادی، قاموس المحیط، ج۴، ص۱۷۰.    
۶. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۴، ص۵۴۲.    
۷. فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر، ص۵۳۱.    
۸. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۷۰۷.    
۹. اسراء/سوره۱۷، آیه۷۰.    
۱۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۱۵۵.    
۱۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۲۱۴.    
۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۶۱.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۱۷۷.    
۱۴. اسراء/سوره۱۷، آیه۶۲.    
۱۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۱۴۵.    
۱۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۱۹۷.    
۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۵۷.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۱۶۹.    
۱۹. یوسف/سوره۱۲، آیه۲۱.    
۲۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۱۰۸-۱۰۹.    
۲۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۱۴۶.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۳۳۸.    
۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۱۸۶.    
۲۴. نمل/سوره۲۷، آیه۴۰.    
۲۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۶۴-۳۶۵.    
۲۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۵۱۹-۵۲۰.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۵۰.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۱۶.    
۲۹. انفطار/سوره۸۲، آیه۶-۷.    
۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۸۷.    
۳۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۲۴.    
۳۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۶۸.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۸۲.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۵۲.    
۳۵. شیخ صدوق، محمد بن علی، توحید، ص۲۱۳.    
۳۶. انفال/سوره۸، آیه۷۴.    
۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۸۶.    
۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۶۴.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۲۷۴.    
۴۰. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۴، ص۵۴۳.    
۴۱. یس/سوره۳۶، آیه۱۱.    
۴۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۶۶.    
۴۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۹۵.    
۴۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۶۵۳.    
۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۳۷۶.    
۴۶. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۴، ص۵۴۲.    
۴۷. فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر، ص۵۳۱.    
۴۸. یوسف/سوره۱۲، آیه۳۱.    
۴۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۱۵۰.    
۵۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۱، ص۲۰۳.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۳۵۳.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۲۰۸.    
۵۳. دخان/سوره۴۴، آیه۱۷.    
۵۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۹۶.    
۵۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۳۸.    
۵۶. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۲۱۰.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۹۵.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۹۶.    
۵۹. حاقه/سوره۶۹، آیه۴۰.    
۶۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۶۸.    
۶۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۴۰۴.    
۶۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۶۷۴.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۲۵.    
۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۲۸۶.    
۶۵. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۱۱۶.    
۶۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۴۹.    
۶۷. مؤمنون/سوره۲۳، آیه۸۶.    
۶۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۵۷.    
۶۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۸۳.    
۷۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۸۳.    
۷۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۷۲.    
۷۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۷۳.    
۷۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۱۰۵.    
۷۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۹۳.    
۷۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۹۱.    
۷۶. واقعة/سوره۵۶، آیه۷۷.    
۷۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳۷.    
۷۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۳۷.    
۷۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۲۳۷.    
۸۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۴۱.    
۸۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۸۱.    
۸۲. عبس/سوره۸۰، آیه۱۵-۱۶.    
۸۳. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۰۲.    
۸۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۲۹.    
۸۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۶۵.    
۸۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۰۵.    
۸۷. انفطار/سوره۸۲، آیه۱۰-۱۱.    
۸۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۸۷.    
۸۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۲۶.    
۹۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۷۱.    
۹۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۸۳.    
۹۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۵۴.    
۹۳. حجرات/سوره۴۹، آیه۱۳.    
۹۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۲۷.    
۹۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۴۸۹.    
۹۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۰۷.    
۹۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۲۴.    
۹۸. علق/سوره۹۴، آیه۳-۴.    
۹۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۲۴.    
۱۰۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۴۹.    
۱۰۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۸۱.    
۱۰۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۸۱.    
۱۰۳. حج/سوره۲۲، آیه۱۸.    
۱۰۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۶۰.    
۱۰۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۵۰۷.    
۱۰۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۲۲.    
۱۰۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۹۴.    
۱۰۸. انبیاء/سوره۲۱، آیه۲۶.    
۱۰۹. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۲۷۵.    
۱۱۰. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۳۸۶.    
۱۱۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۷۱.    
۱۱۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۱۴.    
۱۱۳. عبس/سوره۸۰، آیه۱۳-۱۴.    
۱۱۴. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۰۲.    
۱۱۵. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۳۲۸.    
۱۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۶۶۵.    
۱۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۳۰۴.    
۱۱۸. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۷۰۷.    
۱۱۹. رحمن/سوره۵۵، آیه۲۷.    
۱۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳۲.    
۱۲۱. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۰۱.    
۱۲۲. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۶۹.    
۱۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۰۶.    
۱۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۸۳.    
۱۲۵. رحمن/سوره۵۵، آیه۷۸.    
۱۲۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۳۴.    
۱۲۷. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۱۱۱.    
۱۲۸. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۱۸۸.    
۱۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۳۲۰.    
۱۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۱۲۵.    
۱۳۱. زمخشری، کشاف، ج۴، ص۴۴۷.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "کرم"، ج۶، ص۱۰۳-۱۰۶.    






جعبه ابزار