افضلیت برهان ایجابی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

افضلیت برهان ایجابی یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای رجحان برهان ایجابی بر برهان سلبی است.

---

برهان به لحاظ‌های گوناگون به کلی و جزئی، موجبه و سالبه و مستقیم و خلف تقسیم می‌شود. ارسطو در تعلیم اول، این بحث را مطرح کرده است که آیا برهان کلی، افضل است یا جزئی، مستقیم افضل است یا خلف و نیز موجبه افضل است یا سالبه؟ آن‌گاه در افضلیت هر یک استدلال‌هایی اقامه کرده است.

---

برهان ایجابی، آن است که فقط از اصول، مبادی یا مصادرات موجبه تشکیل شده است؛ به دیگر بیان، برهان ایجابی یعنی برهانی که مقدمات آن موجبه باشند. برهان سلبی آن است که از مقدمات سالبه و موجبه تشکیل شده باشد، زیرا قیاسی که هر دو مقدمه آن سالبه باشد منتج نیست.

---

دلایلی برای افضل‌بودن برهان ایجابی از برهان سلبی آورده شده است:
۱. برهان ایجابی تنها از مقدمات موجبه تشکیل شده است؛ در حالی که برهان سلبی از مقدمات موجبه و سالبه به‌دست می‌آید (زیرا قضایای سالبه وقتی نتیجه می‌دهد که با قضایای موجبه مخلوط شود) و برهانی که بر یک سنخ مقدمات تکیه دارد و بر شیوه واحدِ غیر مختلف جریان دارد از برهان دارای اجزای مختلف، افضل است.
۲. برهان موجبه، فقط از قضایای موجبه تشکیل می‌شود، اما برهان سالبه از مقدمات موجبه و سالبه تشکیل می‌شود؛ بنابراین مبادی برهان موجبه از نظر نوع، کمتر و مبادی برهان سالبه از نظر نوع بسیار است و اختلاف شدیدی دارند؛ بنابراین برهان موجبه افضل است.
۳. همچنین چیزی که نه در شناخت و نه در وجود به چیز دومی نیاز ندارد، نسبت به چیز دوم که نیازمند اول است، اقدم و اعرف است. برهان سالبه البته جز با مقدمه موجبه، که از برهان موجبه به دست می‌آید، تمام نمی‌شود و جز از راه آن شناخته نمی‌شود، ولی برهان موجبه بدون مقدمه سالبه، که از برهان سالبه به دست می‌آید، تمام و شناخته می‌شود؛ بنابراین برهان موجبه از برهان سالبه اقدم و اعرف است.

---

در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).

---